Alsof je een brede loopgraaf ingaat. Een tijdscapsule. De ervaring van de kerk is compleet anders. Schuttingen en zandzakken omsluiten de pilaren en vormen de ruimte. Het is donker, de ruimte is slechts verlicht door kaarsen. Een houten constructie houdt de matrassen vast die tegen de muur leunen. Vijf kroonluchters zijn van het plafond naar beneden gehaald en rusten op houten stellages. Een prachtig contrast in vorm en materiaal; het in kaarslicht glanzende goud, de krullen van de kandelaars en de robuuste ruwe balken waar ze op rusten. Uit verschillende hoeken klinkt geluid. Oerwoudgeluiden, walvissen, mechanisch geluid, sirenes, auto`s en geweren, beroemde speeches en stilte. Hoewel het nooit echt stil kan zijn zegt Adrian Vilar Rojas, de kunstenaar die deze metamorfose op zijn naam heeft staan. Stilte bestaat niet, het is een door mensen bedacht woord voor de momenten waarop wij (denken) niets (te) horen. Andere wezens horen dan wellicht wel iets.
Adrián Villar Rojas
Adrián Villar Rojas (Argentinie, 1980) is bekend om zijn grote site specific installaties, waarbij hij een ruimte of gebouw met tijdelijke ingrepen totaal naar zijn hand zet. Zijn werk neemt als een parasiet bezit van de ruimte en zal daarna weer verdwijnen. Ook in die zin is het werk een commentaar op de bewaarzucht van de kunstwereld en van de mens in het algemeen. Uiteindelijk blijft er (fysiek) niets van het werk over. Rojas investeert veel. Ook in Amsterdam. Hij verdiepte zich in het omgaan met erfgoed, in de geschiedenis van de kerk, de geografische ligging, in de kerkgemeenschap en in de mensen die er werken. Na jaren van research is de installatie nu voltooid en tot april 2020 te zien. Drie weken lang bouwde hij het het werk op met zijn team en een grote groep vrijwilligers. `s Nachts werkte hij aan de soundscape die door de ruimte klinkt. Sommige geluiden zijn in de kerk opgenomen, de rest komt uit het archief van geluiden dat de kunstenaar tijdens vele reizen verzamelde, van internet, en uit de verzameling van de sounddesigner waarmee hij samenwerkte.
De tijd staat stil
Niet alleen de buitenwereld valt weg, zoals altijd in een kerk, ook de tijd staat stil. Of liever: is ongrijpbaar geworden. Verschillende dimensies vallen samen. Die van de eerste wereldoorlog met zandzakken en loopgraven. Zandzakken die ook werden gebruikt om erfgoed te beschermen in de oorlog. Belangrijke gebouwen en kunstwerken werden ingepakt om ze te behoeden voor trillingen. In de soundscape komen geluiden voorbij uit alle tijden en werelden. van mens en dier, van deze plek en van het luiden van de kerkklokken. Rojas versterkt het gevoel van vervreemding in tijd door ook het ritme van de klokken en het carillon aan te passen. In plaats van elk half uur slaat de klok tijdens zijn project slechts een keer per uur, het carillon klinkt elke twee uur in plaats van elk uur. De tijd rekt op. Het is volstrekt onduidelijk in welk tijdperk je je bevindt. Er zijn associaties met de oorlog, met donkere middeleeuwen of zelfs met prehistorisch leven. Rojas: “Een kerk is te vergelijken met een grot, een van de buitenwereld afgeschermde plek om te schuilen, waar je rond het vuur bij elkaar zit en verhalen vertelt. Vandaar ook dat er alleen kaarslicht is.” Met het vertellen van verhalen begint de geschiedenis. Informatie en herinneringen doorgeven. Is dat wellicht een betere manier van erfgoed behouden dan de nadruk op het bewaren van materiële dingen?
Een nieuw perspectief
Rojas heeft de kerk veranderd in een sculptuur van ongekende proporties; waar je als individueel mens slechts een klein figuurtje in bent, dat het geheel niet kan overzien maar er desondanks deel van uitmaakt. Rojas: “De installatie beslaat minder dan de helft van de oppervlakte van de kerk. De wand van zandzakken is ook een barrière, een grens. Daarachter ligt de rest, als een andere wereld die je niet kunt zien en waar je geen toegang toe hebt. Omdat er ook geluid aan die kant klinkt, is die wereld wel voelbaar aanwezig.” Het grote onbekende. Een leegte die zowel aantrekt als dreigend is. Die nieuwsgierig maakt. What lies beyond? Het universum?
De ervaring van de installatie roept duizenden associaties op. Sommige heel individueel, andere universeel of cultureel bepaald. Het werk spreekt op een intuïtieve manier, inderdaad als een gedicht. Rojas grijpt ver terug in de tijd maar ook vooruit. Hij nodigt de mens uit als buitenstaander naar zichzelf te kijken en te onderzoeken waarom zijn cultuur zo object gericht is. Op vasthouden en bewaren. En op zichzelf. Waarom zou je stoppen bij de mens? Of bij deze planeet? Rojas kijkt verder. Op de krant die hij bij de installatie maakte staat het jaartal 2499 en naast leesbare tekst bevat deze ook veel onbegrijpelijke tekens. Voor ons dan. Wellicht kan een andere, buitenaardse beschaving het wel begrijpen. Zo rekt Rojas de wereld op. En nodigt de navelstarende mens met zijn Poems for Earthlings uit tot een ander perspectief.
Poems for Earthlings
Adrián Villar Rojas
Oude Kerk, Amsterdam
21 november 2019 t/m 26 april 2020
dagelijks geopend 10.00 – 18.00, zondag 13.00 – 17.30
https://oudekerk.nl
