Het Frans Hals Museum biedt een podium aan de Braziliaanse kunstpionier Anna Bella Geiger. Een zelfbewuste, moedige vrouw die machtspolitiek en cultuurverschillen bekritiseert en in haar werk een ander – beter – evenwicht zoekt.
Anna Bella Geiger is een van de belangrijkste hedendaagse Braziliaanse kunstenaars. Na een tentoonstelling in MASP in São Paulo en S.M.A.K. Gent, toont Geiger (Rio de Janeiro, 1933) haar werk nu in het Frans Hals Museum. Haar eerste solo op Nederlandse bodem. Conservator hedendaagse kunst Melanie Bühler: ‘Met deze tentoonstelling kunnen wij onze blik op de kunst verruimen. Het is noodzakelijk dat we onze focus verbreden naar kunstenaars van buiten Europa en Noord-Amerika, specifiek vrouwelijke kunstenaars.’ Geigers omvangrijke werk omspant ruim zestig jaar en weerspiegelt haar brede, maatschappelijke betrokkenheid als kind van immigranten in Brazilië tijdens de dictatuur (1964-1985) en de opkomende emancipatie van vrouwen en minderheden. Haar leven en werk zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
DE WERELD IN KAART BRENGEN
De kunstenaar maakte in de jaren 50 abstract werk, tot het militaire regime in Brazilië aan de macht kwam in de jaren 60. Geïnspireerd door medische boeken, legde Geiger onze innerlijke en onderbewuste wereld vast. Haar werk uit die periode verwijst naar bloederige taferelen die een gevolg waren van de gewelddadige dictatuur. Hieruit ontstaan werken als Masculino/feminino (1967) en Embrião (1967). Tegelijkertijd gaat de serie over vitaliteit en zelfregulering. Geiger: ‘Ik voelde destijds dat ik middels tekenen en schilderen een lichaam moest vastleggen dat functioneerde.’ Kunsthistoricus Mário Pedrosa (1900-1981) ziet de serie en lanceert deze als ‘de viscerale fase’, verwijzend naar de ingewanden die zichtbaar zijn. In een wereld geteisterd door gruwelijke praktijken, ervaart Geiger de erkenning van Pedrosa alsof ze ‘iemand aan haar zijde’ heeft. In de viscerale werken maakt de kunstenaar gebruik van verschillende druktechnieken en brengt daar vervolgens reliëf in aan. Bühler: ‘Het is een haast cartografische manier van werken die een voorbode is van haar latere werk.’
EMANCIPATIE EN IDENTITEIT
Ondanks de politieke chaos, blijft Anna Bella Geiger onuitputtelijk kunst maken. Bühler: ‘Ik heb er grote bewondering voor dat zij altijd kunst bleef maken en volhield in de meest moeilijke omstandigheden, ook toen haar man werd opgepakt en zij vier kinderen grootbracht.’
Ook haar positie als vrouw is een onderwerp in het werk. In de jaren 70 experimenteert Geiger met fotomontage. In Arte e decoração (1975) verzamelt de kunstenaar lifestyle en kunstmagazines en plaatst zichzelf in deze setting. Op een ironische maar rake manier presenteert Geiger zichzelf als vrouw van rijke kunstverzamelaars, decoratie van de ruimte en muze van de kunstenaars Andy Warhol en Barnett Newman. Naast een reflectie op de positie van de vrouw, refereren dergelijke werken naar de dominante Euro-Amerikaanse kunstcanon. Vanuit haar Braziliaanse achtergrond biedt ze een kritisch perspectief op de eurocentrische cultuur.
Dat reflecteren op de geschiedenis en identiteit van Brazilië is ook zichtbaar in andere werken. Een voorbeeld daarvan is Brasil nativo/Brasil alienígena (1976-1977). Hierin plaatst Geiger zelfportretten tegenover afbeeldingen van het Bororo-volk, een gemeenschap die omwille van staatpropaganda misbruikt werd.
Brazilië is een land met koloniale wortels en grote sociaaleconomische verschillen. En dus met vele culturen. Geiger zelf is de dochter van Pools-Joodse ouders die zich in Brazilië vestigden. Over haar opvoeding zegt zij: ‘Onze educatie en ons gedrag was erg Europees. Ik ging naar een school met een Franse uitstraling. Mijn kleine wereld bestond uit mijn huis, school en buren die in Italiaans en Portugees zongen.’ Van deze positie was Geiger zich toen nog niet bewust – totdat zij verder ging studeren. Eerst in Rio de Janeiro bij professor Fayga Ostrower, later kunstgeschiedenis en sociologie in New York onder begeleiding van Hanna Levy Deinhardt (1949- 1954).
NIEUW WERELDBEELD
Zo groeit haar interesse in de geografie, cultuur en politiek van Brazilië. Met een kritische blik op de wereldkaart onderzoekt Geiger wat door machthebbers als centrum en periferie wordt weergegeven. Met haar kunst brengt Geiger een nieuwe visie op de cartografie in beeld. Letterlijk, door Afrika en Zuid-Amerika centraal te plaatsen. Zoals in het werk Brasil 1500-1995 (1995), een combinatie van metaalgravure, zeef- druk, collage en potlood op papier. En met EW18 com pólos uit 2014, waarin Geiger met naald en draad verschillende werelddelen aan elkaar verbindt. En in de serie Polaridades/ Lunares (1972-1974) snijdt ze de vorm van Brazilië uit, gebaseerd op maanfoto’s van de NASA. Terwijl in haar thuisland Brazilië een dictatuur heerst, landen de Amerikanen op de maan. ‘Ik wilde een statement visualiseren tegen de dictatuur wat ik destijds niet in Rio de Janeiro kon doen.’ De vrijheid om háár kunst te maken en de geschiedenis te her-construeren, dat ontneemt niemand haar.
De zeggingskracht van het werk van Anna Bella Geiger is groot. Toen en nu. Haar kunst raakt aan thema’s als feminisme en kolonialisme, die nog steeds relevant zijn. Door gebruik te maken van uiteenlopende technieken vindt Geiger zichzelf telkens opnieuw uit. Een pionier die de moed heeft machtsstructuren te bevragen en te verbeelden. De kracht is om daar, naar het voorbeeld van Geiger, de ogen voor te blijven openen. Zoals Bühler concludeert: ‘Geiger heeft altijd nieuwe impulsen aan de kunst gegeven. Dat doet zij door met een open blik naar de wereld te kijken. Een inspiratiebron voor velen.
Anna Bella Geiger. Braziliaans kunstpionier Frans Hals Museum Haarlem, t/m 21 augustus
franshalsmuseum.nl
Op de hoogte blijven van interessante highlights? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief!
