Auteur: Edel van Utenhove

De meeste taxaties vinden binnenshuis plaats. Enkele keren per jaar mag ik ook buiten op pad. Zo was ik uitgenodigd op het mooie Landgoed Anningahof in de buurt van Zwolle. Een prachtig park waar natuur en cultuur in elkaar overvloeien en versmelten tot een ensemble.

In Landgoed Anningahof zijn diverse grote sculpturen te zien. Gedeeltelijk is er een vaste collectie en gedeeltelijk roulerend. Elke keer is er zo weer iets nieuws te zien. Het doel is om Nederlandse kunstenaars in de spotlights te zetten en mensen te laten genieten van kunst en natuur. De sculpturen zitten op het dak van de schuur, aan de wand of geplaatst midden in het gras of op een heuvel. Het is steeds keer weer een verrassing wanneer je er doorheen wandelt. Een prikkelend geheel voor de zintuigen.

Voor mij als taxateur is dit ook een mooie uitdaging. Omdat de sculpturen vaak heel groot zijn, is er niet meteen vergelijkingsmateriaal bij de hand. De ranking van de kunstenaar speelt dan een grote rol. Is de kunstenaar nog actief? Zijn de werken gezocht? Waar staan de werken te koop? Door welke galerie worden ze vertegenwoordigd? En zo kom je dan weer terug op de kern waar het allemaal om draait: vraag en aan­ bod in de markt. Bij dergelijke taxaties speelt de onderbou­wing ook een grote rol.

Organisch verval

Opmerkelijk genoeg speelt de lichte organische verwering door het staan in de open lucht eigenlijk geen grote rol voor de prijsbepaling. Door de kunstenaars wordt dit ook als on­ derdeel van het creatieve proces gezien. Het is juist de bedoeling dat de beelden hun eigen leven gaan leiden en een organisch proces ondergaan. Verkleuring of her en der wat mosgroei, het hoort erbij. De transformatie door de tijd wordt door de levende kunstenaars geaccepteerd en om­armd. Dit in tegenstelling tot oudere kunst die statisch geconserveerd wordt. Daar moet alles zo blijven als het is. Een heel ander uitgangspunt.

Dat de stem van de levende kunstenaar een bepalende rol heeft, is ook terug te zien bij schadegevallen. Laatst kwam ik een bronzen sculptuur tegen waar een kleine restauratie aan een onderdeel van de sculptuur had plaatsgevonden. Tijdens een transport had een van de lasnaden losgelaten. Het on­derdeel was vakkundig opnieuw gelast op hetzelfde punt en in dezelfde gieterij waar het een paar jaar eerder gegoten was. Dit alles in samenspraak met de kunstenaar want die heeft uiteindelijk vaak het laatste beslissende woord of de sculptuur nog voldoet aan zijn oorspronkelijke creatie en bedoeling. Keurt de kunstenaar de restauratie af dan is er wel degelijk een probleem. Hij moet immers wel achter zijn werk kunnen blijven staan. Dit kan dan ook financiële consequen­ties hebben voor de taxatie en waardering. De input van de kunstenaar is hierbij dus onontbeerlijk.

Maanhout

Het mooie van moderne kunst is het directe contact met de kunstenaars zelf. Onlangs sprak ik met een bevlogen Zwit­ erse kunstenaar die zich met houtbewerking en houtvormen bezighoudt. Prachtig om naar zijn verhalen te luisteren over boomgroei en maanhout. Voor het kappen van de bomen wordt rekening gehouden met de maanstand en het ritme van de seizoenen. Maanhout wordt gekapt tussen Kerst en Drie Koningen, bij afnemende maan en op meer dan 1000 meter hoogte. Waarschijnlijk gebruikte de violenbouwer Antonio Stradivari in de 17e eeuw ook maanhout en heeft dat een positieve bijdrage aan de klank van de Stradivarius violen geleverd.

Wat kan ik genieten van de gesprekken met zo’n bevlogen kunstenaar die de houtnerven en jaarringen voor mij tot leven brengt en mij uitlegt waar ik op moet letten bij de groei van de houtringen of de rode harskleuringen in het hout. Wetenschappers halen hun schouders op bij dit soort ver­halen maar de magie zit naar mijn gevoel toch in een holisti­sche benadering. Geen wonder dat moderne kunst zo’n grote opmars maakt op alle kunstbeurzen. De maatschappij waarin wij leven vraagt hier ook om. Alles hangt met elkaar samen en is verbonden. Om bij ‘zinnen’ te komen is een middagje wandelen op Landgoed Anningahof een aanrader. Om met Immanuel Kant te spreken (1780): ‘Die Kultur des Geschmacks verfeinert den Menschen überhaupt, und sie macht, dass er eines besonderen Vergnügens fähig wird, denn die Verfeinerung des Gesmacks bessert den Menschen’.

Edel van Utenhove is oprichter van Noble House Valuation, onafhankelijk taxatie- en adviesbureau voor kunst, antiek en inboedel. Sinds 2008 biedt ze taxaties aan voor verzekering, successie of onderlinge verdeling. Tevens geeft ze advies bij aan- en verkoop van kunst en antiek.

Soms komen er van die prachtige onverwachte trouvailles op je pad! Bij het helpen opruimen van een inboedel liep ik langs de boekenkast. Naast de overwegend moderne boeken zoals De eeuw van mijn vader van Geert Mak stond een rijtje antieke boeken met prachtig leren kaft. De gangbare werken van Cats en Couperus met daarnaast antieke bijbels. Maar daar tussenin stond een wat onaanzienlijk smal boekje met een papieren kaft, versierd met oude stempeltechniek. Groot was de verrassing toen ik het opensloeg. De meest charmante tekeningen kwamen mij tegemoet. Het bleek een persoonlijk schetsboekje te zijn, opgetekend door een van de bewoners van een buitenplaats bij Utrecht: Nieuw Amelisweerd. Het boekje bevat ruim 53, enigszins naïeve kleurtekeningen uit het dagelijks leven op Nieuw Amelisweerd rond 1800.

BUITENLEVEN EN KERMIS

Behalve tekeningen rondom het huis van Nieuw Amelisweerd en de tuin met kassen komen ook Utrechtse taferelen terug zoals de kermis op het Vredenburg of het schaatsen langs de Utrechtse stadsmuren, die toen nog overeind stonden. De voorstellingen geven een prachtig inkijkje in het land- en stadsleven.

Hoewel de artistieke waarde te verwaarlozen valt, is de culturele waarde van dit soort boekjes des te groter. Eigenlijk kan het gezien worden als een deel van het Nederlandse erfgoed. Een bevroren social media account van 1800 maar dan zonder selfies. De aquarel van het huis Nieuw Amelisweerd laat zien hoe de paardenkoets komt voorrijden en wordt opgewacht door een vioolspeler. Twee bovenramen staan open en een man en een vrouw kijken naar buiten. Het gaat er uitermate gemoedelijk aan toe. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt en toen ik laatst een wandeling maakte bij Nieuw Amelisweerd kon ik het niet nalaten de tekeningen te vergelijken met de actuele staat van het huis. De architectuur is grotendeels onveranderd gebleven. De entree is daarentegen in de 19e eeuw aangepast maar nog steeds herkenbaar.

Het stadsleven ging er een stuk turbulenter aan toe, zoals te zien bij de kermis op het Vredenburg. Een bonte melange van zittende, pijp rokende heren met daarnaast acrobaten op een kleedje. Boven uit het raam kijken nog wat dames en heren mee. De kledij verraadt Franse invloeden. Franse steekhoeden en de lange jasjes met koperen knopen maken onderdeel uit van het straatbeeld. En wat te denken van de wilde beesten die als attractie te zien waren, zoals de menagerie van Antonio Alpi. Er valt veel te zien en je geniet van het vermaak.

Bijzonder, Lodewijk Bonaparte kocht een paar jaar later Oud en Nieuw Amelisweerd met het idee er een grootse residentie van te maken, met dierentuin en al. De menagerie had hij reeds gekocht op bovenstaande kermis!

HISTORISCHE WAARDE

Meestal is een taxateur alleen bezig met de commerciële kant en belangen van kunstobjecten. Hoe vertaalt het object zich in de markt met betrekking tot vraag en aanbod? Hoe zijn de veilingopbrengsten? Wat zijn de vraagprijzen in de kunsthandel? Bij een dergelijk schetsboekje is dat ook aan de orde maar eigenlijk is het erfgoed en de historische waarde van zo’n object meer doorslaggevend voor de waardebepaling. De behouden conservering, de frisse kleuren en het ensemble van de tekeningen maakt het geheel zo aantrekkelijk. Daarbij is het schetsboekje tijdloos en minder aan mode onderhevig dan bijvoorbeeld een schilderij.

Misschien is het ongegeneerd voyeurisme in andermans leven en in een andere tijd stiekem ook interessant. Het voorgaande verklaart wellicht ook het succes van de bekende Nederlandse poppenhuizen. Dit genre blijft populair en recent is Haarlem ook erfgoed rijker met de komst van het Miniatuurhuis van het Peter Teylers Huis. Minutieus is alles nagebouwd, van stucwerk, schilderijen tot meubels. Ongegeneerd kunnen we ons vergapen aan alle rijkdom en schoonheid. Als in een tijdscapsule reizen we terug naar ruim honderdvijftig jaar geleden. Heel dichtbij en toch ook weer ver weg. Overigens zijn dergelijke stukken uitermate kostbaar om te maken. Er komt immers veel vakwerk en materiaalkennis bij kijken.

Het charmante schetsboekje blijft voorlopig in de familie. Het zal worden bewaard voor de volgende generatie. Wellicht kan het boekje nog een rol spelen voor kennis over de Franse tijd in Utrecht. Musea spelen hierbij een cruciale rol. Context, kaders en tijdsgeest moeten goed worden overgedragen om alles in het juiste perspectief te kunnen zien. Wanneer kennis over het verleden wegebt kan erfgoed ook niet goed meer gewaardeerd worden. Want wie weet nog dat de Kozakken Napoleon van het Neude verdreven?

Meer columns lezen? Bestel dan hier de losse editie! Wil je op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen op het gebied van kunst? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine.

Afgelopen zomer kocht een van mijn relaties, geïnspireerd door een moderne variant van de Grand Tour, in Florence een prachtige 18e-eeuwse kopie van Judith en Holofernes van de schilder Christofano Allori. Het origineel van Caravaggio hangt in Palazzo Pitti. Een expressieve voorstelling met ingetogen bruutheid en prachtig rijke Florentijnse stoffen met chiaroscuro werking.

INVLOED VAN CARAVAGGIO

Net als bij vele anderen in deze gekke opgesloten tijd, was zijn oog erop gevallen tijdens een virtueel bezoek aan een veiling van een gerenommeerd internationaal opererend veilinghuis in Los Angeles. Hij vroeg mijn visie en ik adviseerde hem een conditierapport op te vragen. Het zag er allemaal goed uit, hier en daar wat craquelé maar dat hoort erbij en mijn relatie besloot een schriftelijk bod te wagen. De vreugde was groot toen het hem inderdaad was toebedeeld. Het kunstwerk werd in een 140 kilo zware kist gestopt en over de oceaan getransporteerd om uiteindelijk op zijn grindpad te worden afgezet. Zo’n ontzettend spannend moment wanneer de kist dan open gaat… Zou het heel zijn? Heb ik wel een goede koop gedaan? Gelukkig was het mooier dan verwacht, mede vanwege de prachtige houtgesneden vergulde lijst die eromheen zat. Daardoor was het opeens wel te groot geworden voor de zitkamer, maar het vond zijn plek in een mooi kantoor.

Als kunstliefhebber word ik daar heel erg gelukkig van. Hoewel het geen originele werken zijn, zijn dit soort barokke Caravaggesque kopieën prachtige conversation pieces. Wanneer je ernaar zoekt dan vind je het niet. Eigenlijk vind ik dergelijke werken ondergewaardeerd. De invloed van Caravaggio is duidelijk terug te zien. Het spanningsveld van bruutheid en schoonheid is fascinerend. Dat hij in zijn leven ook nog een moord pleegde en lange tijd op de vlucht was maakt hem tot een bizarre en complexe persoonlijkheid. Zijn morele kompas en normen en waarden verdienen beslist niet de schoonheidsprijs, maar het maakt hem als kunstenaar zo ontzettend intrigerend.

STAR WARS

De handel en wandel van Caravaggio overpeinzend realiseer ik mij dat de beroepsgroep van taxateurs zich deze vrijheden niet kan permitteren. Ethiek en gedragsregels staan bij onze beroepsorganisaties bovenaan. En dat is maar goed ook. Transparantie is meer en meer gevraagd. Je moet jezelf voortdurend vragen blijven stellen over hoe te handelen en of dat correct is voor alle betrokkenen. Dat houdt ook in dat je goed je grenzen moet bewaken naar opdrachtgevers toe en ervoor moet waken dat je je niet voor een karretje laat spannen. Dat klinkt logisch en toch is dat in de praktijk soms best lastig.

Als algemeen taxateur bedien je een brede range van objecten variërend van erfgoed objecten van de slavernij en antieke tegelkachels tot schilderijen, bronzen sculpturen en Objets d’Arts. U begrijpt het al. De belangen kunnen zeer uiteenlopen. Laatst had ik in een verzekeringstaxatie een mechanisch Star Wars object, blijkbaar een collectors item. De eigenaar had geen verdere achtergrondinformatie. Een bevriende kunstkenner had hem laten weten dat het toch wel een kleine auto waard was, maar wilde dit niet schriftelijk onderbouwen. Dan moet ik mijn opdrachtgever teleurstellen want dan ga ik het niet klakkeloos opnemen in de taxatie. Gelukkig hebben we samen een goede en passende oplossing gevonden en begreep mijn opdrachtgever dat een deugdelijke onderbouwing noodzakelijk is. Omdat het uiteindelijk altijd om geld gaat, moet alles echt helder en duidelijk zijn, alleen goede intenties zijn niet voldoende.

Kortom, er zijn veel verhalen van hoe het niet hoort. Objecten die na twintig jaar opeens weer op de kunstmarkt komen, zogenaamd gevonden bij het grofvuil, het gebeurt echt! Ook een verzoek voor een taxatie voor Russische Avantgardistische kunst sla ik graag af. Wel spannend natuurlijk maar ik houd me er toch liever verre van. Zoals ook de taxatie op een plek waar regelmatig brand was uitgebroken… het taxatierapport krijgt dan toch echt een andere lading.

Wij kunnen de kunstenaar en bandiet Caravaggio dankbaar zijn. Hij heeft velen geïnspireerd om kunstgeschiedenis te studeren of om in de kunstwereld werkzaam te zijn. Tijdens een introductie college in Florence over Caravaggio wist ik het in ieder geval zeker: dit gaat het worden! De ethisch filosofische nevenwerking is een mooie bijvangst.

Edel van Utenhove is oprichter van Noble House Valuation, onafhankelijk taxatie- en adviesbureau voor kunst, antiek en inboedel. Sinds 2008 biedt ze taxaties aan voor verzekering, successie of onderlinge verdeling. Tevens geeft ze advies bij aan- en verkoop van kunst en antiek. www.noblehousevaluation.com

Wil u op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen op het gebied van kunst en taxatie? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine.

Nieuwsgierig naar andere mooie artikelen in de mei editie van Tableau Magazine? Bestel hier de losse editie!