Auteur: Nadine van den Bosch

2023 Columns

Column collect: alleskunners

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 22 november 2023

Yamuna Forzani, Love Renaissance II (detail), 2022, Rademakers Gallery

Op kunstbeurs PAN kunnen geïnteresseerde bezoekers, kunstliefhebbers en verzamelaars zich elk jaar verlekkeren aan een breed scala aan kunst, design en antiek. Waar andere grote beurzen als Art Rotterdam en Unseen zich specifiek focussen op respectievelijk hedendaagse kunst en fotografie, onderscheidt de PAN zich juist door het aanbod in de breedte. Hier vind je zowel Japanse prenten uit de 18e eeuw als modernistische meubels uit Italië, werk van grote namen uit de kunstgeschiedenis zoals Andy Warhol en Alex Katz én werk van opkomende makers dat rechtstreeks uit het atelier komt.

Al struinend door het aanbod op de grote beursvloer (jaarlijks zijn er duizenden kunstwerken en objecten te zien en te koop) kom je bekende namen en nieuwe ontdekkingen tegen. Interessant is dat er niet alleen ver scheidenheid is in het aanbod, maar ook de binnen het oeuvre van de kunstenaars die op de beurs te zien zijn.

Activistische textielkunst

Op PAN Amsterdam is in de stand van Rademakers Gallery het werk van aanstormend talent Yamuna Forzani (1993) te zien. Deze opkomende kunstenaar maakte de afgelopen jaren furore met haar kleurrijke, gedetailleerde werken waarin ze fotografie en textiel combineert. Centraal in haar multidisciplinaire kunstpraktijk staat de ballroom cultuur, een beweging die in de jaren 80 in Harlem (New York) ontstaan is vanuit de Afro-Amerikaanse en Latin trans- en queer community. Vanuit de noodzaak om een veilige haven te creëren en gelijkgestemden op te zoeken, kwam deze gemarginaliseerde gemeenschap samen op plekken waar ruimte was voor dans en performance, zonder concessies en op hun eigen voorwaarden.

De creativiteit van de scene beperkte zich niet alleen tot choreografie (waar Madonna mee aan de haal ging in haar iconische videoclip ‘Vogue’) en performance, maar komt ook terug in het uitbundige kostuumontwerp waar veel kennis, tijd en vakmanschap in zit. Yamuna Forzani viert in haar textiele kunstwerken een diversiteit aan lichamen, vormen van zelfexpressie en seksualiteit. Naast ‘verzamelbare’ kunstwerken maakt de kunstenaar en modeontwerper ook collecties, die worden gedragen tijdens balls (feestelijke bijeenkomsten met dans en performance in competitievorm). Haar autonome kunstenaarschap en praktijk als modeontwerper gaan hand in hand en laten het potentieel van Yamuna Forzani zien.

Interessant is dat er niet alleen verscheidenheid is in het aanbod, maar ook binnen het oeuvre van de kunstenaars

Tuinieren als kunstvorm

herman de vries (1931) is een van Nederlands bekendste kunstenaars en houdt zich al ruim vijftig jaar bezig met de relatie tussen mensen en natuur. de vries is opgeleid als bioloog en gebruikt de natuur vaak als medium in zijn werk. Een van zijn meest bekende series is from earth, waarbij hij met verschillende soorten aarde zachte strepen op papier aanbrengt. Op geheel eigen wijze brengt hij orde en regelmaat aan in de natuur. De kunstenaar kiest er bewust voor om zowel zijn eigen naam als de titels van zijn kunstwerken met kleine letters te schrijven, om hiërarchie te vermijden. Zijn werk is te zien in de stand van Borzo, samen met andere grote namen uit de zero beweging zoals Jan Schoonhoven. Het oeuvre van de vries beperkt zich echter niet tot tweedimensionaal werk, zo maakte hij in de jaren 90 een tuin in opdracht van Drawing Centre Diepenheim (destijds nog Kunstvereniging Diepenheim), die nog steeds te bezoeken is. Geheel in lijn met zijn filosofie (en oeuvre) schept de vries orde in de natuur, zonder hiërarchie aan te brengen. De tuinen bestaan uit botanische verzamelingen waar de bezoeker met de zintuigen zelf patronen kan ontdekken. Door af te gaan op zicht, geluid, tast en geur kunnen de tuinen steeds opnieuw ervaren worden.

Naast Forzani en de vries zijn er op PAN nog talloze andere multidisciplinaire kunstenaars te ontdekken, denk bijvoorbeeld aan COBRA-boegbeeld Karel Appel die naast schilder ook een begenadigd beeldhouwer was, of aan de jonge Alexandra Philips die subtiele tekeningen en imponerende installaties maakt. Het is deze brede blik van de makers die naadloos aansluit bij het concept van PAN: een rijk en gevarieerd aanbod waarbij er voorbij de grenzen tussen verschillende disciplines wordt gekeken.

Nadine van den Bosch is kunsthistoricus en co-founder van Young Collectors Circle, hét platform voor startende kunstverzamelaars. Daarnaast werkt ze als curator en kunstadviseur voor diverse (bedrijfs)collecties en is ze columnist, auteur en tekstschrijver.

Lees meer achtergronden over de beurs in de nieuwste PAN Amsterdam-editie van Tableau.

PAN Amsterdam
19 – 26 november 2023

2023 Columns

Column Collect: de opleving van het surrealisme

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 27 september 2023

Jheronimus Bosch, De tuin der lusten, 1490-1500, collectie Museo del Prado, Madrid

Wie het Museo del Prado in Madrid wel eens heeft bezocht, heeft ongetwijfeld oog in oog gestaan met een van de meest indrukwekkende kunstwerken uit de westerse kunstgeschiedenis: De tuin der lusten van Jheronimus Bosch. Het meesterwerk van deze Nederlandse schilder is ruim drie meter breed en bijna twee meter hoog. Dankzij het forse formaat en de talloze details leent het werk zich uitstekend voor een nadere inspectie, waarbij men als kijker van scène naar scène op reis kan gaan in het schilderij.

Het werk verbeeldt het verhaal van de zondeval en barst van de symboliek. Op het linkerpaneel staat de schepping van Eva centraal, gesitueerd in het aardse paradijs, op het moment voordat de zonde zijn intrede deed. Deze relatief rustige compositie staat in schril contrast met de duizelingwekkende hoeveelheid gebeurtenissen op het middenpaneel. Inzoomend op het midden van dit paneel zijn naakte mensfiguren rondrijdend op paarden, varkens, geiten en fantasiewezens te zien, voeren levensgrote vogels bessen aan mensen en draagt een man een mossel op zijn rug waarin twee ongeklede mensen tussen de parels verstopt liggen. Het rechterpaneel schetst de consequenties van deze losbandige acties: gefolterde zondaars worden door duivels opgejaagd in de coulissen van een brandend landschap. De slotakte verbeeldt hel en verdoemenis.

De opleving van het surrealisme zorgt voor ruimte op de markt en in de musea voor kunst die draait om verbeeldingskracht

De invloed van dit iconische kunstwerk is tot de dag van vandaag merkbaar in de kunstwereld. Ruim een halve eeuw nadat Bosch De tuin der lusten schilderde, maakte Pieter Bruegel de Oude zijn Toren van Babel. Hoewel minder expliciet en dystopisch dan het drieluik van Bosch, gaat ook dit kunstwerk over de slechte, zondige eigenschappen van de mens. IJdelheid en hoogmoed worden gestraft door God middels het dwarsbomen van één universele taal voor de hele mensheid.

Miró & Dalí

Een sprong in de kunstgeschiedenis brengt ons bij het surrealisme, in het begin van de 20e eeuw. Een blik op het rechterpaneel van Bosch doet onmiskenbaar belletjes rinkelen bij de liefhebbers van Joan Miró en Salvador Dalí. De droomachtige, onheilspellende sfeer en de zwevende objecten die losjes samen een compositie vormen zijn goed terug te zien in het werk van deze boegbeelden van het surrealisme. Met name in het werk van Miró komen – in gestileerde vorm – dieren, fantasiewezens en losse lichaamsdelen samen in een setting die ondanks de vrolijke kleuren toch vaak iets dreigends heeft. De werken van Dalí zijn minder geabstraheerd en meer beïnvloed door de fascinatie van de schilder voor het onderbewuste en de droomwereld. Maar ook hier is de invloed van Bosch goed te zien: bizarre taferelen, lichaamsdelen die zijn losgezongen van het geheel en ranke mensfiguren komen met regelmaat terug in zijn schilderijen.

The Milk of Dreams

Recentelijk oogstte de hoofdtentoonstelling op de Biënnale van Venetië, ‘The milk of dreams’, veel lof. In deze tentoonstelling – de titel is ontleend aan het boek van de surrealistische kunstenaar Leonora Carrington – was volop aandacht voor ons onderbewuste, processen van transformatie en een magische wereld die parallel loopt aan de onze. Deze toonaangevende expositie zorgde op de kunstmarkt voor een enorme opleving van kunstwerken met een surrealistische inslag. Waar er de afgelopen decennia maar mondjesmaat interesse was in deze stroming – die door de markt toch vaak werd afgedaan als minder interessant dan kunststromingen met een meer academische of filosofische grondslag – markeerde de Biënnale een kantelpunt. De verkoop van en institutionele interesse in het werk van onder andere Firelei Báez en Raphaela Vogel nam een enorme vlucht. Deze wisselwerking tussen kunstwereld en kunstmarkt is niet nieuw; toonaangevende kunstmanifestaties zoals de Biënnale van Venetië zijn al jaren een voorbode voor wat er enkele maanden later te zien en te koop is op Art Basel. Maar de link wordt wel steeds meer zichtbaar en sterker. De hernieuwde interesse in het surrealisme en kunstenaars die zich hier verwant aan voelen, zorgt voor ruimte op de markt en in de musea voor kunst die draait om verbeeldingskracht, fantasie en andere werelden.

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Tags Nadine van den Bosch, surrealisme

2023 Columns

Column Collect: kunst en natuur

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 24 mei 2023

Anne Geene, Eeuwig Herbarium #70, 2022

Met de zomer in het verschiet, kunnen we ons verheugen op verschillende kunstmanifestaties en biënnales op de agenda. Niet te missen zijn ook de permanente installaties in de beeldentuinen van bijvoorbeeld Museum Voorlinden en het Kröller-Müller Museum, twee collecties die beiden zijn ontstaan vanuit een privéverzameling.

De avontuurlijke kunstliefhebber plant deze zomer een trip door Zuid-Frankrijk om de talloze Fondations te bezoeken, gelegen op prachtige landgoederen en het decor voor de meest spectaculaire buitenkunst. Een must-see in deze regio is Chateau La Coste, een wijngaard met een uiterst interessant programma voor beeldende kunst. In de enorme binnenruimtes zijn wisselende exposities te zien van hedendaagse kunstenaars, maar de grote publiekstrekkers zijn de permanente sculpturen van onder andere Tracey Emin, Sophie Calle en Alexander Calder. Buiten de context van de steriele, witte muren van een tentoonstellingsruimte komen deze grote beeldhouwwerken pas echt tot leven. Persoonlijke favoriet is de gigantische spin van Louise Bourgeois. Dit werk is perfect geplaatst in een vijver, waardoor de grillige poten ook als reflectie in het spiegelende wateroppervlak te zien zijn. Het resultaat is een imposante verschijning, die door haar dynamische vormen elk moment lijkt te kunnen gaan bewegen.

Verzamelaars die liever het hele jaar door genieten van kunst én natuur doen er goed aan zich te verdiepen in kunstenaars die niet alleen inspiratie halen uit de natuur, maar dit ook als materiaal gebruiken. Een goed voorbeeld is Diana Scherer, die ingenieuze ‘tapijten’ maakt van geknoopte wortels. Scherer opereert op het snijvlak van kunst, wetenschap en design en is gefascineerd door het normaliter onzichtbare gedrag van de wortels van planten. Tijdens haar onderzoek kwam Scherer erachter dat wortels per plant sterk verschillen. Zo heeft gras delicate, haast zijdeachtige wortels en zijn die van kamille juist grof en wollig. De strengen van de plantenwortels gebruikt zij als een soort van garen waarmee ze patronen weeft. Dit doet ze niet op de traditionele manier van weven – door de wortels zelf te knopen – maar door het groeipatroon te manipuleren. Scherer dicteert de richting waarop de wortels zich uitstrekken middels een sjabloon, maar heeft geen totale controle over het groeiproces, en daarmee de uitkomst. Het is een interessante strijd tussen mens en natuur met een prachtig visueel resultaat. Dat werken met levend materiaal het nodige onderzoek en experiment behoeft mag duidelijk zijn. Scherer werkte samen met onder andere TU Delft en Radboud Universiteit Nijmegen. Daarnaast is een flinke portie geduld en een flexibele houding ook geen overbodige luxe. Als er een deadline is moet de kunstenaar immers rekening houden met de groeisnelheid van de wortels. Een nachtje extra hard doorwerken in het atelier haalt in dit geval weinig uit.

Nadine van den Bosch Kunst in de Natuur Anne Geene Diana Scherer Tableau Magazine — Diana Scherer, Interwoven, 2023

Vlekjes, gaten en randjes

Ook kunstenaar Anne Geene maakt graag gebruik van de natuur om haar heen. Een van haar werken is dit jaar te zien op de h3h biënnale. Waar Scherer haar materiaal stuurt en laat woekeren tot een verrassende uitkomst, ordent Geene heel minutieus de natuur om zich heen. Met grote precisie en engelengeduld schept Geene orde in het weelderige groen. Zo determineert ze de bladeren van planten en bomen op geheel eigen wijze, door bijvoorbeeld te kijken naar vlekjes, gaten of gekartelde randjes van een blad. De patronen die ze ontwaart vormen het uitgangspunt voor haar werk. In de enorme verzameling van bladeren, grassprietjes en takjes legt ze – vaak met een knipoog – visuele verbanden. Vervolgens worden de stukjes natuur vereeuwigd op fotopapier en lijkend op echte herbariums aan de muur gepresenteerd.

Tientallen blaadjes die allemaal hetzelfde door insecten aangevreten randje hebben en zo een nieuwe familie vormen

Onlangs dook Geene bijvoorbeeld in de tuin van het Kröller-Müller Museum, waar ze allerlei objecten uit de natuur verzamelde en sorteerde volgens door haar bepaalde kaders. Het resultaat was onder andere een collectie van tientallen blaadjes die allemaal hetzelfde door insecten aangevreten randje hadden en zo een nieuwe ‘familie’ vormen. Ook stenen ontkwamen niet aan de verzamelwoede van Geene. Keurig ordende ze kiezels op formaat en gewicht, als ware het een wetenschappelijke exercitie. Dat ze dit museum koos sluit mooi aan bij de ontstaansgeschiedenis. Oprichter Helene Kröller-Müller stond er om bekend haar collectie uiterst nauwkeurig vast te leggen, met dezelfde precisie en toewijding als Anne Geene de natuur ordent.

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Tags kunst in de natuur, kunst over de natuur, Nadine van den Bosch

2023 Columns

Column Collect: nieuwe portretten

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 29 maart 2023

Natasja Kensmil, Clara Abba, 2021, collectie Museum Rembrandthuis, Amsterdam

Marten en Oopjen, De Vaandeldrager; de afgelopen jaren werd er door onder andere het Rijksmuseum flink geïnvesteerd in het verwerven van topstukken. Dergelijke aankopen zijn niet alleen een inhoudelijke aanvulling op de collectie, publiekslieveling Rembrandt staat ook garant voor een enorme stroom aan bezoekers. Niet voor niets scoort het Rijksmuseum – en ook Het Mauritshuis – steevast met grootste tentoonstellingen waarin oude meesters een prominente rol spelen.

Hoewel een Rembrandt of Rubens wellicht voor menig privéverzamelaar buiten bereik ligt, betekent dit niet dat de collectioneur van nu zich slechts hoeft te beperken tot hedendaagse kunst. Niet alleen is het fenomeen ‘trans-historisch verzamelen’ of – met een wat lossere rode raad in het aankoopbeleid – eclectisch verzamelen al jaren in zwang, ook het schatzoeken naar onontdekte pareltjes is voor veel kopers part of the fun.

Oud en nieuw

Wie zich interesseert in de laatste ontwikkelingen in de actuele kunst loopt waarschijnlijk de eindexamenexposities van kunstacademies af en bezoekt met regelmaat hedendaagse kunstbeurzen als Art Rotterdam en Unfair om op de hoogte te blijven van het werk van de nieuwste generatie makers. Liefhebbers van oude kunst daarentegen duiken in de wereld van (online) veilingen, bezoeken beurzen als PAN en TEFAF en komen in binnen- en buitenland bij handelaren over de vloer. Met name bij de kleinere veilinghuizen kan men interessante vondsten doen van minder bekende, maar zeer begaafde schilders uit de 16e en 17e eeuw. Bestudeer voor het aankopen goed de herkomst geschiedenis van het werk en let op eventuele stickers op de achterzijde die bijvoorbeeld verwijzen naar eerdere veilingen of eigenaren. Een UV-lamp kan tonen welke ondertekeningen er onder het schilderij zitten, of welke onderdelen later geretoucheerd zijn.

Tot slot kan het geen kwaad om de handtekening van de schilder – indien aanwezig op het werk – te vergelijken met eerdere signaturen van dezelfde kunstenaar; in het geval van een discrepantie hiertussen is het zaak om nog eens goed onderzoek te doen naar de daadwerkelijke vervaardiger. Maar het meest uitdagende en plezierige voor de verzamelaar is misschien toch wel het leggen van verbanden tussen oude meesters en hedendaagse helden. Denk bijvoorbeeld aan de herkenbare foto’s van Hendrik Kerstens, die zich, met zijn dochter als muze en model, graag laat inspireren door iconische portretten uit de kunstgeschiedenis. Met een kwinkslag creëert hij tot in de puntjes gestileerde portretten, waarin hij de attributen uit de oorspronkelijke werken – zoals een weelderig stoffen hoofddeksel – vervangt door objecten uit onze tijd zoals een kunstig gevouwen servet of plastic tas.

Met zijn haarscherpe foto’s die steevast een zwarte achtergrond hebben, toont Kerstens zijn voorliefde voor de oude meesters. De serene blik en haast porseleinen huid van de geportretteerde en het veelvuldig gebruik clair-obscur zijn een onmiskenbare referentie naar het klassieke portretgenre waarin Rembrandt en zijn tijdgenoten zo bekwaam waren.

Onheilspellend

Niet alleen zijn oude meesters een inspiratiebron voor veel kunstenaars van nu, het wordt vaak pas écht interessant als er een flinke dosis reflectie, onderzoek en een kritische blik bij komt. Een goed voorbeeld hiervan is Natasja Kensmil, een van Nederlands meest toonaangevende hedendaagse schilders. In haar werk duikt Natasja Kensmil vaak (de schaduwzijde van) het verleden in, om zo beladen thema’s en actuele kwesties aan de kaak te stellen. Haar monumentale werken zijn opgebouwd uit meerdere lagen donkere olieverf. De sierlijke, haast frivole kwaststreken staan in contrast met de onheilspellende sfeer die over het tafereel hangt. Neem het portret van Clara Abba, uit de serie Monument der regentessen. Regentessen werden in de 17e eeuw veelvuldig geportretteerd. Ze werden door beroemde schilders als Ferdinand Bol neergezet als statige, maar ook warme personen met mededogen voor de minderbedeelden. Natasja Kensmil schildert in Clara Abba een van deze vermogende en invloedrijke vrouwen uit de 17e eeuw op een statige maar griezelige manier. Haar extreem witte huid verwijst naar het heersende schoonheidsideaal, wat ook vandaag de dag nog altijd problematisch dominant is. Hoewel regentessen er om bekend stonden zich actief in te zetten voor liefdadigheid bleef de herkomst van hun rijkdom onbelicht. Dat zij hun weelde grotendeels vergaarden door uitbuiting in de overzeese koloniën staat in schril contrast met hun barmhartigheid. Natasja Kensmil verbindt in haar werk niet alleen heden en verleden, maar biedt ons een nieuw perspectief op de geschiedenis en voegt een nieuwe laag aan het portretgenre toe.

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Tags Nadine van den Bosch, Natasja Kensmil

2022 Columns

Column Collect: Bloemen door de eeuwen heen

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 23 november 2022

Alex Katz, Purple Tulips 2, 2021, courtesy Van der Vorst- Art en PAN Amsterdam | Jan Sluijters, Staand naakt op de rug gezien, circa 1940, courtesy Hein A.M. Klaver Kunsthandel Baarn en PAN Amsterdam.

Kunstbeurs PAN vindt ook dit jaar traditiegetrouw plaats in november. De afgelopen jaren verstevigde de beurs haar positie in de beursagenda met een heldere profilering en interessant aanbod. Waar Art Rotterdam en Unseen dé beurzen zijn voor respectievelijk hedendaagse kunst en fotografie biedt de PAN een breder scala aan (toegepaste) kunst uit uiteenlopende periodes. Zo bestaat de helft van het aanbod op de beursvloer uit hedendaagse en moderne kunst en is de andere 50% van de stands gereserveerd voor handelaren in oude kunst en antiek. Deze mix in aanbod zorgt voor een breed publiek: zowel de jonge kunstkoper die is uitgenodigd door een galerie in hedendaagse fotografie als de doorgewinterde antiekliefhebber die geen editie van de beurs mist. Het eclectische aanbod zorgt voor een eclectisch publiek.

Al deze verzamelaars hebben echter wel een ding gemeen: hun liefde voor kunst overstijgt verschillende disciplines, stromingen en periodes. Bij PAN vergaapt de verzamelaar van oude meesters zich ook aan de sectie modern design en laat de koper van Chinees porselein zich verleiden door de Zero werken van Jan Schoonhoven. En precies deze kruisbestuiving is de kracht van PAN. Het verrassingselement is een gouden greep van de beurs. Niet in de laatste plaats omdat er niet alleen beeldende kunst te koop is, maar ook een groot aanbod aan design en andere vormen van toegepaste kunst. In theorie zou de enthousiaste, eclectische verzamelaar zijn hele interieur bij elkaar kunnen shoppen op de PAN.

Maar ook voor de verzamelaar die graag wat meer lijn in de aankopen aanbrengt is de beurs een uitgelezen plek om rond te neuzen. Zo zijn er elk jaar terugkerende thema’s en onderwerpen te ontwaren die op verschillende plekken op de vloer terugkomen.

VERGANKELIJKHEID

Al online voorbereidend op het bezoek aan de beurs stuitte ik op verschillende werken waarin de bloem een hoofdrol speelt. Het stemmige bloemstilleven van Ernst Stuven is een typisch voorbeeld van een 17e eeuws meesterwerk. Met gevoel voor dramatiek, sterke claire-obscur contrasten en weelderige, volle bloemen benadrukt de schilder de rijkdom die de natuur (en daarmee het leven) ons biedt. In de kunstgeschiedenis hebben stillevens met bloemen vaak een symbolische lading. De bloem staat symbool voor vergankelijkheid en de eindigheid van het leven: ze staat slechts kort in volle bloei. Dit wordt door Stuven extra benadrukt door de randjes van de bladeren al geel en bruin te laten kleuren. Dit herinnert de eigenaar van het werk aan de eindigheid van het eigen bestaan, wat noopt tot nederigheid. De vlinder op het schilderij biedt hoop, dit insect wordt vaak gebruikt als metafoor voor wedergeboorte of heropstanding vanwege de transformatie die het in de cocon ondergaat. Een mooie, hoopvolle aanvulling op de bloem-symboliek van de eindigheid van het leven.

OPTIMISME

Een paar eeuwen verder in de tijd heeft het boeket een prominente plaats gekregen in het werk van Jan Sluijters. Deze schilder, die in de eerste helft van de 20e eeuw actief was, portretteert hier een naakte vrouw op de rug gezien, met naast haar een grote bos kleurrijke bloemen. De blauwgroene en paarse ondertonen in het werk zijn kenmerkend voor Sluijters. In zijn schilderijen staat het onderzoek naar licht en het vangen van het moment centraal. De bloem heeft hier niet zo zeer een symbolische functie, maar is een geliefd onderwerp van Sluijters dat regelmatig terugkeert in zijn oeuvre. Hij portretteerde regelmatig (naakte) vrouwen in combinatie met een weelderig boeket bloemen. De link tussen de schoonheid van het naakte lichaam en de delicate, in bloei staande bloemen is snel gelegd.

Ook hedendaagse schilders buigen zich over de bloem. Zo is op PAN een editie van de beroemde Amerikaanse schilder Alex Katz te zien. Sterk uitvergrote en geabstraheerde paarse tulpen ontvouwen zich in dit werk uit 2021. Hoewel de bloem al ruim zestig jaar onderdeel is van het oeuvre van Katz, vond de kunstenaar hernieuwde liefde voor dit onderwerp tijdens de pandemie. Vanuit een behoefte aan positiviteit en verlangen naar iets luchtigers stortte Katz zich de afgelopen jaren opnieuw op het schilderen van bloemen. De kunstenaar werkt graag op groot formaat, een schaal die zijn opgeblazen beelden versterkt. Zijn herkenbare stijl, met grote kleurvlakken en monochrome achtergrond is ook in Purple Tulips te zien. Met slechts drie kleuren, in verschillende tinten, weet hij een dynamisch en eigentijds beeld te schetsen van drie tulpen in bloei. Wie in november PAN bezoekt zal ongetwijfeld meer van deze dwarsverbanden ontdekken. Een open blik en brede interesse is alles wat de eclectische verzamelaar nodig heeft.

Nadine van den Bosch is kunsthistoricus en co-founder van Young Collectors Circle. Daarnaast werkt ze als curator en schrijver, adviseert ze kunstinstellingen over strategie en development en is ze kunstadviseur voor diverse (bedrijfs)collecties.

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Tags PAN Amsterdam

2022 Columns

Column Collect: Werk op papier

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 14 september 2022

Marcel van Eeden, Zonder titel, 2015, courtesy Galerie Maurits van de Laar.

Een schets van potlood of houtskool is het startpunt van talloze meesterwerken uit de kunstgeschiedenis. Het zijn deze lijnen waarmee de kunstenaar het werk tot leven brengt. De eerste ideeën krijgen (letterlijk) vorm op een vel papier en zijn onontbeerlijk voor het totstandkomen van menig kunstwerk. Schetsen is een directe en associatieve manier van werken, waarbij het handschrift van de kunstenaar herkenbaar is. Een kunstwerk op papier is echter meer dan een stap in het maakproces. De directheid van het medium biedt de mogelijkheid om mysterieuze, parallelle werelden te scheppen die een luikje naar een andere tijd of een ander universum tonen. Op verleidelijke wijze wordt de kijker uitgenodigd om de wereld van de kunstenaar in te stappen.

MYSTERIEUZE TAFERELEN

Zo neemt kunstenaar Marcel van Eeden de aanschouwer mee in figuratieve tekeningen waarop alledaags aandoende situaties te zien zijn. Het bescheiden formaat van zijn werk en de subtiele details nodigen uit tot nadere inspectie. Zijn werk roept een mysterieuze sfeer op, als een snapshot uit een obscure film-noir uit de jaren 50. Als een meesterlijke verhalen-verteller schept Van Eeden een wereld waarin feit en fictie in elkaar overlopen.

Geïnspireerd door foto’s, tijdschriften en kranten van voor 1965 (het geboortejaar van de kunstenaar) zet hij het verleden naar zijn hand. Het figuratieve, verhalende element schept direct vertrouwen: het lijken waargebeurde scènes die in archieven zijn terug te vinden. Het zijn vensters naar het verleden, een glimp naar een tijd van weleer. Men zou haast vergeten dat de kunstenaar deze taferelen nooit zelf heeft aanschouwd. Terwijl dit gegeven juist een interessante spanning oplevert. De directheid en het intieme van de tekeningen suggereert een blik op de wereld door de ogen van de kunstenaar, maar niets is minder waar.

DETECTIVE

De geboortestad van Van Eeden speelt een terugkerende rol in zijn tekeningen, we zien vaak het Den Haag van voor 1965 als hoofdrolspeler. Zo dook Van Eeden voor een serie werken in het spiritisme, dat eind jaren 20 en 30 zijn hoogtijdagen beleefde in Den Haag. Als een detective achterhaalde hij via advertenties in de kranten van die tijd op welke adressen er seances werden gehouden. Gewapend met een adressenlijst vervolgde de kunstenaar zijn onderzoek naar archiefbeelden van deze huizen. Dit resulteerde in de creatie van een reeks werken op papier, waarop de huizen waar actieve spiritisten woonden te zien zijn. De kijker kan niet anders dan zich afvragen wat voor mysterieuze taferelen zich achter deze deuren hebben afgespeeld. Juist door alleen de locatie in beeld te brengen wakkert de kunstenaar de nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht aan.

Kunst verzamelen werk op papier — Dan Zhu, Mussels, 2019, courtesy Galerie Maurits van de Laar

DAN ZHU

Ook kunstenaar Dan Zhu roept een mysterieuze sfeer op in haar werk. Met name haar figuratieve aquarellen flirten met de droomwereld van het surrealisme. Zhu kiest herkenbare vormen uit de natuur (zoals planten of dieren) en gebruikt deze als bouwstenen van haar tekeningen. Zo stapelt ze in een van haar recente werken een aantal mosselen op elkaar die samen een nieuw, insect-achtig organisme vormen. De glimmende, semi-transparante schelpen bewegen zich zwevend voort, alsof de zwaartekracht op hen niet van toepassing is. Als ranke tornado’s schreiden de magische wezens over het zand. Met uitwaaierende voelsprieten verkennen ze hun omgeving, wellicht op zoek naar de enkele parels die op het strand te zien zijn. De rode vloedgolf die dreigend aan de horizon opwelt lijkt hen geheel te ontgaan.

SURREALISME

De magische sfeer in de werken van beide tekenaars past in de trend van een hernieuwde waardering voor het surrealisme. Zo speelde in de toonaangevende Biënnale van Venetië het dromenrijk een belangrijke rol. Ook in de prominente musea en beurzen is aandacht voor werken die refereren aan magie, fabels en alchemie. Het is geen toeval dat tekeningen en aquarellen hier goed vertegenwoordigd zijn. Met waterverf vloeien verschillende onderdelen van het werk in elkaar over en zijn er geen scherpe contouren. Ook door een zachte potloodtoets zijn de lijnen diffuus en kunnen mysterieuze schaduwen worden aangebracht.

Waar de afgelopen periode geëngageerde kunst en een formele vormentaal de boventoon voerde, lijkt er nu voorzichtig ruimte te komen voor het onderbewuste en het absurde. Poëtische werken die direct uit de gedachte- en fantasiewereld van de kunstenaar komen zijn in zwang. Met speelsheid, humor en een vleugje onheilspellendheid wordt de verbeeldingskracht van de kijker geprikkeld.

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Tags Kunst verzamelen, kunstverzamelaars, Nadine van den Bosch, Verzamelaars, Young Collectors Circle

2022 Columns

Column Collect: kunstbeurzen

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 1 juni 2022

UNSEEN 2021, Hanna Rédling, Moon Motel, 2021, videoinstallatie in de sectie Unbound

In de agenda van menig verzamelaar spelen kunstbeurzen een centrale rol. Het zijn niet alleen evenementen waar reikhalzend naar wordt uitgekeken, de beurzen fungeren ook als ijkpunten op de kalender. Na twee roerige jaren waarin noodgedwongen uitstel en afstel van menig kunstevent aan de orde van de dag was, blikken we vooruit op een periode waarin Art Basel weer traditiegetrouw in juni plaatsvindt en we ons, dichter bij huis, in september kunnen verheugen op Unseen.

LOKAAL VERSUS GLOBAAL

De invloed van de corona-crisis op het beurslandschap reikt echter verder. Verzamelaars zochten het de afgelopen periode steeds vaker dicht bij huis en bezochten kunstbeurzen die een nationaal of regionaal aanbod brachten. De focus verschoof van mondiaal naar lokaal, wat de aandacht voor Nederlandse galeries en in Nederland wonende en werkende kunstenaars ten goede kwam. Niet voor niets meldden veel galeries recordomzetten ondanks het ontbreken van de grote, internationale kunstbeurzen. Deze hernieuwde waardering voor wat van dichtbij komt, is ook terug te zien in het succes van de afgelopen edities van de op de Nederland en België georiënteerde beurs Art Rotterdam en de recent opgerichte kleinschalige boutiquebeurs Art Island. Het gemis aan verzamelaars uit andere werelddelen werd – naast de online sales – gecompenseerd door een steeds verder groeiende, enthousiaste schare Nederlandse kunstkopers.

PROFILERING

Deze hernieuwde aandacht voor nationaal talent gaat gepaard met het succes van kunstbeurzen met een scherp profiel. In Nederland weten designliefhebbers OBJECT te vinden, staan fotografieverzamelaars gereed voor Unseen en kunnen spotters van opkomend talent hun hart ophalen bij UNFAIR. Beurzen met een internationalere scope zoals TEFAF en BRAFA verwelkomen verzamelaars met een voorliefde voor oude meesters en antiek en Art Basel blijft dé bestemming voor eenieder die de meest recente ontwikkelingen in de top van de internationale kunstwereld wil ontdekken. Ook beurzen die zich toeleggen op nieuwe media hebben een vaste plek op de beurskalender verworven. Zo toont LOOP Barcelona al ruim twintig jaar uitsluitend videokunst en liet nieuwkomer Around Video Fair in tientallen hotelkamers in Lille een frisse blik op de bestaande beurs lay-out zien.

SATELLIETEN

Een prettige bijkomstigheid van de aantrekkingskracht van deze grote beurzen is het ontstaan van satellietbeurzen en side-programma’s. Hoewel het uitkammen van een beurs een aardige tijdsinvestering vergt, is het zeker moeite waard om ook buiten de beursvloer kunst te gaan kijken. Zo leidt openlucht tentoonstelling Art Basel Parcours je naar ongebruikelijke plekken in de stad. Hier waren bijvoorbeeld sculpturen – die tegelijkertijd op de beurs zelf voor riante bedragen te koop waren – casual op de luxe bedden van een high-end beddenwinkel in het oude centrum van Basel gedrapeerd.
Parallel aan de prestigieuze kunst en antiekbeurs TEFAF, een van de weinige momenten in het jaar dat verscheidende privé- jets op Maastricht Airport neerstrijken, opent bijvoorbeeld de Jan van Eyck Academie de deuren voor het publiek. Deze plek waar jonge kunstenaars hun studio openstellen, vormt een interessante tegenhanger van de blue-chip galeries en de gerenommeerde kunsthandelaren op de beursvloer.

MARKT EN MUSEA

Daarnaast verrijzen ten tijde van de gerenommeerde grote beurzen in dezelfde stad steevast een aantal kleinere beurzen. Zo zijn er parallel aan Art Basel Miami al zo’n vijftien kleinere beurzen te vinden, van underground tot high-end. Ook de musea pakken traditioneel groots uit tijdens een beurs, om zo de omvangrijke groep kunstliefhebbers die de stad aandoet te verleiden tot een bezoek aan hun instituut. Interessant voor de verzamelaar is de wisselwerking tussen de museale presentaties en de beurzen. Wanneer er een groot retrospectief van een kunstenaar in het museum te zien is, dan kan men er de klok op gelijk zetten dat dezelfde kunstenaar volop te zien (en te koop!) is op de beursvloer. Met enig vooronderzoek valt daarom te voorspellen welke namen te zien zullen zijn op dé toonaangevende beurzen als Art Basel en Frieze. Zo zal de oplettende kunstliefhebber na een bezoek aan de Biënnale van Venetië veel kunstenaars herkennen op de beurzen die in de zomer en in het najaar plaatsvinden. Een interessante ontwikkeling waarbij de keuzes van vooraanstaande instituten en curatoren doorwerkt in de competitieve kunstmarkt.

Op de hoogte blijven van het laatste nieuws op het gebied van kunst? Meld je dan nu aan voor de nieuwsbrief!

2022 Columns

Textielkunst in Column Collect

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 23 maart 2022

Otobong Nkanga, After We Are Gone, 2020, geweven textiel (katoen, techno, kasjmier wol, trevira, sidero, polyester, elirex, mesh), 180x250cm, editie van 5 en 1AP. Courtesy kunstenaar en Lumen Travo Gallery, Amsterdam (foto: Wim van Dongen)

De opmerkzame beursbezoeker heeft het de afgelopen jaren al gezien: textielkunst is aan een comeback bezig. De hang naar ambacht en ‘aanraakbare’ kunst heeft een vlucht genomen. Er was niet alleen meer tijd om stil te staan bij het maken en het materiaal, ook verlangen verzamelaars wereldwijd naar kunst die tastbaar en tactiel is. Hedendaagse (digitale) disciplines als fotografie en videokunst maken plaats voor wollen wandtapijten en zijden textielcollages. De hand van kunstenaar mag weer te zien zijn, inclusief kleine afwijkingen die horen bij het maakproces. Imperfectie en intimiteit winnen het van gelikte, perfecte beelden. Textiel is hip & happening en heeft het gedateerde, soms wat kneuterige imago voorgoed van zich afgeworpen.

BEROEMDE VOORBEELDEN

Koningin van de textielkunst is ongetwijfeld Sheila Hicks, deze inmiddels 87-jarige Amerikaanse kunstenaar staat bekend om haar grote, immersieve installaties van allerlei soorten textiel. De toeschouwer wordt opgeslokt door haar kleurrijke werelden van wol en moet van goeden huize komen om de verleiding van het aanraken van de stof te weerstaan. De werken van Hicks zijn niet alleen visueel overweldigend, ze verraden ook haar oog voor het ontwikkelen van nieuwe technieken. Hicks heeft gedurende haar carrière onderzoek gedaan naar talloze weeftechnieken die geworteld zijn in culturen over de hele wereld. Deze kennis en kunde is duidelijk terug te zien in haar werk. Een voor de privéverzamelaar wat meer hanteerbare vorm van textielkunst is het wandtapijt, waar onder andere de in Antwerpen wonende, Nigeriaanse kunstenaar Otobong Nkanga uitzonderlijke exemplaren van maakt. Haar werk is bekroond met diverse prijzen en menig top-museum heeft een van haar gelaagde wandkleden in de collectie. Nkanga reflecteert in haar textielwerk onder meer op de relatie tussen mens en natuur en de uitputting van natuurlijke bronnen. Het delven van grondstoffen en de ongelijke verdeling van de welvaart die hieruit voortvloeit is een terugkerend thema in haar werk. Haar wandtapijten vieren de schoonheid en rijkdom van de natuur, maar waarschuwen ook voor de schaduwzijde die het winnen hiervan met zich meebrengt.

Turner Prize-winnaar Grayson Perry hanteert een andere manier van verhalen vertellen in zijn grote wandtapijten. Deze enorme lappen geborduurde stof lezen als een graphic novel, waarin absurde situaties en een duizelingwekkende hoeveelheid personages vrolijk over het doek tuimelen. Zijn werk leest als een reis door een andere wereld, waarin maatschappijkritiek en humor hand in hand gaan. Zijn kleurrijke werken doen denken aan een hedendaagse versie van het beroemde tapijt van Bayeux uit 1060, waarin de Slag bij Hasting in gedetailleerd borduurwerk verbeeld is.

Maar de wereld van de textielkunst is groter dan enkel geweven garen, zo laat Billie Zangewa zien. In onder andere de collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam is delicaat, intiem werk van deze Zuid-Afrikaanse kunstenaar te zien. De fragiele zijden textielcollages tonen alledaagse taferelen, zoals een moeder die haar zoon helpt met huiswerk aan de keukentafel of een stel dat ’s ochtends samen de krant leest. Het zijn scènes uit het leven van Zangewa zelf, intiem maar door de alledaagsheid van het onderwerp universeel herkenbaar.

Ook in Nederland is textielkunst in opmars. Zo creëert aanstormend talent Afra Eisma fantasiewerelden van textiel waarin patronen, gedaantes en kleuren de kijker verwelkomen. De kleurrijke, handgemaakte textielwerken nodigen uit tot aanraken; ze zijn zacht en aaibaar. Met een zogenaamde ‘tufting-gun’ schiet Eisma de draden wol door het doek dat opgespannen is in een houten frame.

CONSERVEREN VAN TEXTIELKUNST

Textiel is kwetsbaar en vereist van de verzamelaar een goede verzorging. Het materiaal is fragiel en veroudert vaak sneller dan metaal of verf. Door veroudering, veel licht en hoge luchtvochtigheid ontstaat er een toenemende verzwakking van het materiaal die niet altijd met het blote oog zichtbaar is. Met als gevolg dat de flexibiliteit en veerkracht van textiel vermindert, waardoor het bros of hard wordt. De stof kan hierdoor splijten of verkleuren. Dit resulteert uiteindelijk in vezelbreuk en vezelverlies, waardoor het textiel uit elkaar kan vallen. Dit kan voorkomen worden door het textiel niet in direct zonlicht te hangen, te zorgen voor een lage luchtvochtigheid, het werk voorzichtig schoon te maken en het gelijkmatig op te hangen om spanning in de stof te vermijden. De verzamelaar doet er goed aan informatie over de samenstelling van de stof en het conserveren hiervan in te winnen bij de kunstenaar of galerie. Niet alleen krijgt men hierdoor extra inzicht in het materiaal, het verlengt ook de levensduur van het kunstwerk.

Meer columns lezen? Bestel dan hier de losse editie! Wil je op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen op het gebied van kunst? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine.

Tags Columns, Nadine van den Bosch, textielkunst

2021 Columns Uncategorized

Beelden in het gras

Berichtauteur Door Nadine van den Bosch
Berichtdatum 16 juni 2021

Mark di Suvero, K-piece, 1977, coll. Kröller-Müller Museum

Column Collect

Recent creëerde de Frans-Amerikaanse kunstenaar Nicole Eisenmann de indrukwekkende, vijf meter hoge sculptuur Love or Generosity, die het plein voor de rechtbank in Amsterdam-Zuid siert. De vriendelijk ogende, voorovergebogen figuur van brons – slechts gehuld in een stalen Adidas trainingsbroek en versleten Timberland schoenen van marmer – strekt zijn geopende handpalm uit naar de bezoekers van het gerechtsgebouw. In de uitgestoken hand liggen drie bronzen objecten met een symbolische lading: een uil voor wijsheid, een eikel voor bescherming en een pijl voor volharding en focus. Eisenmann verweeft op deze manier haar beeldtaal met de functie van de ruimte waarin het kunstwerk te zien is. Het is een bemoedigende handreiking aan iedereen die de rechtbank betreedt. De setting en context waarin een kunstwerk te zien is, kan bijdragen aan de ervaring ervan. Het juiste kunstwerk voor de juiste locatie zorgt voor dialoog tussen het werk en de omgeving. Dit is een handigheid die niet alleen aan curatoren is voorbehouden, maar die men als privéverzamelaar ook bij het installeren van de eigen collectie kan toepassen. Het leggen van een link tussen kunstwerk en omgeving schept context en zorgt voor een extra laag van betekenis.

Contrast of harmonie
Bronnen van inspiratie voor het uitbreiden van de eigen collectie met sculpturen die men in de tuin kan plaatsen zijn bijvoor-beeld het befaamde Kröller-Müller Museum en Clingenbosch, de beeldentuin van Museum Voorlinden. Een wandeling door deze collecties buitenkunst laat zien dat kunstwerken een regelrechte blikvanger in het landschap kunnen zijn. De felrode, abstracte sculptuur van van Mark di Suvero steekt scherp af tegen het gras van de tuin van het Kröller-Müller Museum. De scherpe, geometrische lijnen, het harde materiaal en de opvallende kleur staan in groot contrast tot de bosrijke omgeving. Hierdoor springt het kunstwerk gelijk in het oog en worden vorm, materiaal en kleur extra benadrukt. Een andere optie bij het kiezen van kunst voor in de tuin is te kiezen voor een kunstwerk dat juist één wordt met de omgeving. Zo maakte kunstenaar Semâ Bekirović een serie sculpturen Reading by Osmosis voor buiten, waarbij het kunstwerk onderdeel wordt van de natuur. Een enorme toverbal – gemaakt van kleurige, vloeibare suiker die in een mal van anderhalve meter doorsnede is gegoten – ligt als een gevallen planeet in het gras. Onder invloed van de wisselende weersomstandigheden, hongerige insecten en schommelende temperaturen smelt de sculptuur langzaam weg en verdwijnt in het landschap. Uiteindelijk zal alleen een spoor van gekleurde, gesmolten suiker herinneren aan dit tijdelijke kunstwerk dat is opgenomen door de natuur om zich heen.

Semâ Bekirović, *Reading Osmosis*, 2021,
te zien in de tweejaarlijkse kunstexpeditie ‘Into Nature’, zomer 2021 © Into Nature

De tuin als kunstwerk
Verzamelaars die liever een blijvend kunstwerk in hun tuin willen installeren kunnen beter gaan voor materialen die wél tegen een stootje kunnen, zoals brons, staal, marmer of kunststof. Kennis vergaren over materialen en het juiste onderhoud hiervan, kan ervoor zorgen dat de kunstwerken mooi blijven en goed beschermd zijn tegen weersinvloeden. Door een sculptuur goed te verlichten met spots is het ook ’s avonds en tijdens de gure winterdagen vanuit de woonkamer genieten van de buitenkunst. Het creëren van een eigen beeldentuin is gelukkig niet alleen voor musea weggelegd. Er zijn tal van mogelijkheden voor kunstliefhebbers die hun collectie voort willen zetten in de tuin. Door de kunstwerken in scherp contrast te plaatsen met de entourage of door ze juist een onderdeel te laten worden van de omgeving en door de natuur zelf als materiaal te gebruiken. De keuze van de juiste plek kan het concept of de thematiek van het kunstwerk extra benadrukken. Maar een beeld kan ook aanleiding zijn om de hele tuin te herzien. Alles is mogelijk. Elke buitenruimte is om te om toveren tot een openluchttentoonstelling. En ook de hele tuin kan het kunstwerk worden.
De verzamelaar die zijn tuin in een totaalkunstwerk wil transformeren kan zijn hart ophalen bij kunstenaars die de natuur als materiaal gebruiken. Elspeth Diederix legde in het Amsterdamse Erasmuspark The Miracle Garden aan, een unieke bloementuin die zorgvuldig gecomponeerd is door de kunstenaar. Het ontwerp van de tuin is een compositie die door de vormen en kleuren van de gekozen bloemen en planten een levend en altijd veranderend kunstwerk is. Diederix gebruikt bloemen en planten als het ware als haar penseel en brengt hiermee vorm, kleur en textuur aan op de lap grond die tot haar beschikking staat.

Elspeth Diederic, *Miracle #01*, 2012, courtesy Galerie Stigter van Doesburg

Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van kunst? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!