Soms komen er van die prachtige onverwachte trouvailles op je pad! Bij het helpen opruimen van een inboedel liep ik langs de boekenkast. Naast de overwegend moderne boeken zoals De eeuw van mijn vader van Geert Mak stond een rijtje antieke boeken met prachtig leren kaft. De gangbare werken van Cats en Couperus met daarnaast antieke bijbels. Maar daar tussenin stond een wat onaanzienlijk smal boekje met een papieren kaft, versierd met oude stempeltechniek. Groot was de verrassing toen ik het opensloeg. De meest charmante tekeningen kwamen mij tegemoet. Het bleek een persoonlijk schetsboekje te zijn, opgetekend door een van de bewoners van een buitenplaats bij Utrecht: Nieuw Amelisweerd. Het boekje bevat ruim 53, enigszins naïeve kleurtekeningen uit het dagelijks leven op Nieuw Amelisweerd rond 1800.
BUITENLEVEN EN KERMIS
Behalve tekeningen rondom het huis van Nieuw Amelisweerd en de tuin met kassen komen ook Utrechtse taferelen terug zoals de kermis op het Vredenburg of het schaatsen langs de Utrechtse stadsmuren, die toen nog overeind stonden. De voorstellingen geven een prachtig inkijkje in het land- en stadsleven.
Hoewel de artistieke waarde te verwaarlozen valt, is de culturele waarde van dit soort boekjes des te groter. Eigenlijk kan het gezien worden als een deel van het Nederlandse erfgoed. Een bevroren social media account van 1800 maar dan zonder selfies. De aquarel van het huis Nieuw Amelisweerd laat zien hoe de paardenkoets komt voorrijden en wordt opgewacht door een vioolspeler. Twee bovenramen staan open en een man en een vrouw kijken naar buiten. Het gaat er uitermate gemoedelijk aan toe. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt en toen ik laatst een wandeling maakte bij Nieuw Amelisweerd kon ik het niet nalaten de tekeningen te vergelijken met de actuele staat van het huis. De architectuur is grotendeels onveranderd gebleven. De entree is daarentegen in de 19e eeuw aangepast maar nog steeds herkenbaar.
Het stadsleven ging er een stuk turbulenter aan toe, zoals te zien bij de kermis op het Vredenburg. Een bonte melange van zittende, pijp rokende heren met daarnaast acrobaten op een kleedje. Boven uit het raam kijken nog wat dames en heren mee. De kledij verraadt Franse invloeden. Franse steekhoeden en de lange jasjes met koperen knopen maken onderdeel uit van het straatbeeld. En wat te denken van de wilde beesten die als attractie te zien waren, zoals de menagerie van Antonio Alpi. Er valt veel te zien en je geniet van het vermaak.
Bijzonder, Lodewijk Bonaparte kocht een paar jaar later Oud en Nieuw Amelisweerd met het idee er een grootse residentie van te maken, met dierentuin en al. De menagerie had hij reeds gekocht op bovenstaande kermis!
HISTORISCHE WAARDE
Meestal is een taxateur alleen bezig met de commerciële kant en belangen van kunstobjecten. Hoe vertaalt het object zich in de markt met betrekking tot vraag en aanbod? Hoe zijn de veilingopbrengsten? Wat zijn de vraagprijzen in de kunsthandel? Bij een dergelijk schetsboekje is dat ook aan de orde maar eigenlijk is het erfgoed en de historische waarde van zo’n object meer doorslaggevend voor de waardebepaling. De behouden conservering, de frisse kleuren en het ensemble van de tekeningen maakt het geheel zo aantrekkelijk. Daarbij is het schetsboekje tijdloos en minder aan mode onderhevig dan bijvoorbeeld een schilderij.
Misschien is het ongegeneerd voyeurisme in andermans leven en in een andere tijd stiekem ook interessant. Het voorgaande verklaart wellicht ook het succes van de bekende Nederlandse poppenhuizen. Dit genre blijft populair en recent is Haarlem ook erfgoed rijker met de komst van het Miniatuurhuis van het Peter Teylers Huis. Minutieus is alles nagebouwd, van stucwerk, schilderijen tot meubels. Ongegeneerd kunnen we ons vergapen aan alle rijkdom en schoonheid. Als in een tijdscapsule reizen we terug naar ruim honderdvijftig jaar geleden. Heel dichtbij en toch ook weer ver weg. Overigens zijn dergelijke stukken uitermate kostbaar om te maken. Er komt immers veel vakwerk en materiaalkennis bij kijken.
Het charmante schetsboekje blijft voorlopig in de familie. Het zal worden bewaard voor de volgende generatie. Wellicht kan het boekje nog een rol spelen voor kennis over de Franse tijd in Utrecht. Musea spelen hierbij een cruciale rol. Context, kaders en tijdsgeest moeten goed worden overgedragen om alles in het juiste perspectief te kunnen zien. Wanneer kennis over het verleden wegebt kan erfgoed ook niet goed meer gewaardeerd worden. Want wie weet nog dat de Kozakken Napoleon van het Neude verdreven?
Meer columns lezen? Bestel dan hier de losse editie! Wil je op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen op het gebied van kunst? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine.
