Constant. The future can be humane

‘Revoluties gaan langzaam’, concludeert Constant in 1995 in de documentaire Tekens. ‘Vanuit optimisme denk je
dat alles snel komt, maar we moeten toegeven dat New Babylon er nog niet is. En vrijheid ook niet.’

Aan zíjn optimisme heeft het in elk geval niet gelegen. Constant droomde van een ideale samenleving en gaf dit vorm in zijn werk. In de schilderijen uit de Cobra periode was het de positieve energie van creative expressie die de boventoon voerde. Later ontstond meer activistisch werk waarin hij een een nieuwe, betere wereld voorstelde onder de noemer New Babylon. Een wereld waarin werk niet bepalend was. Een wereld met meer ruimte voor creativiteit, sport, nieuwe ervaringen, een open houding en meer begrip voor elkaar. Met als resultaat vrijheid en gelukkige mensen. Een droom die het waard blijft je voor in te zetten.

OPTIMIST

Het werk van Constant reflecteert vertrouwen in een vreedzame samenleving, maar is daarin zeker niet naïef. Ook de lelijke dingen laat hij zien. Het is een voortdurend afwisselen tussen het ideaal dat volgens hem mogelijk moet zijn en de harde werkelijkheid. Ook in de tentoonstelling ‘Constant 101: The Future Can be Humane’ in het Cobra Museum is dit te zien. Duidelijk is dat zijn werk verbonden is met de tijd van leven. Geboren in 1920, opgegroeid in het interbellum, jongvolwassen in de Tweede Wereldoorlog en tijdens de wederopbouw. Dat wereldbeeld is terug te zien in zijn werk. Positief en negatief. De dieren op de schilderijen uit de na-oorlogse periode laten al iets van oorlog zien. Grommend met een bek vol tanden staan twee dieren tegen een blauwe achtergrond; naïef geschilderd in de trant van Cobra, maar vredelievend ogen ze zeker niet (Twee dieren, 1946). Nog minder bij de chaos van rode en zwarte figuren, vuur en een huis op het doek waar de tentoonstelling mee opent (Animaux,1949). Een opgeheven rode vuist markeert een andere fase. Een bijna abstract doek waarop een ‘gevecht’ tussen rode en witte vormen zichtbaar is. We zijn dan in 1952.

En zo gaat het verder. Constant blijft maatschappelijk betrokken en zijn werk zit dicht op het nieuws. Op het onrecht in de wereld, op conficten en op mogelijke oplossingen. Onderwijl ook wisselend in verschillende schilderstijlen en meer of minder abstracte voorstellingen. Soms hoopvol en optimistisch bouwend aan een architectuur voor een nieuwe wereld. Bijvoorbeeld in de het schilderij Labyrintsche Ruimte (1973) of in de vele architectuurmodellen van New Babylon, die in perspex, metaal en hout de omgeving schetsen waarin een betere samenleving vorm zou kunnen krijgen. New Babylon is een utopisch beeld dat Constant twintig jaar lang verkende. Soms ook in rauwe schilderijen die de verschrikkingen van oorlog en strijd weergeven; met fragmenten van verwrongen lichamen, losse wielen en vervallen bouwsels. Of in een mix van die twee. Een bijna abstract beeld van een architectonische ruimte met bloederige vormen en vlekken erin. Een idyllisch vergezicht in zachte tinten met aan de horizon een skyline die is opgebouwd uit krantenknipsels over de acties van Nixon in Vietnam (1970). Zo reflecteert zijn werk steeds op de toestand van de wereld, waarbij veel beelden nog nauwelijks aan actualiteit hebben ingeboet.

NOG STEEDS ACTUEEL

Stedelijk Museum Schiedam haakt in op de actualiteit van het werk met het vierluik ‘Constant in oorlog’, een serie van vier korte videofilms over evenzoveel schilderijen waarin oorlog een rol speelt. Verschillende mensen reageren hierbij op het werk: jongeren, vluchtelingen, oorlogsveteranen, tweede generatie slachtoffers, zij vertellen wat het schilderij hen zegt en hoe ze ernaar kijken. Sommigen herkennen de chaos en de wreedheid van het beeld uit eigen ervaring, anderen juist niet, voor hen was de oorlog stiller dan dat. Ook Les Expulsés (De verdrevenen) uit 1999 toont een herkenbaar beeld: een stroom vluchtelingen die door een leeg landschap trekt. Mooi is dat de vier video’s zo de schilderijen aan de actualiteit verbinden en op een nieuwe manier naar het publiek brengen. Kunst als aanleiding voor een gesprek over geweld, vluchtelingen en mensenrechten. Kunst die stimuleert anders over dingen na te denken. Het gaat over mens zijn. Precies die dingen die Constant in zijn werk probeerde aan te kaarten, en die gedurende zijn hele kunstenaarschap altijd aan de hand waren. En nog steeds. Helaas moeten we met Constant concluderen: er is niets veranderd. Een betere wereld is ook tien jaar later nog niet in beeld. Wat overigens niet betekent dat je het niet meer moet proberen.

‘The Future can be Humane’ blijft een passende titel. De tentoonstelling in het Cobra Museum is een van de projecten uit het jubileumjaar ‘Constant 101’ (juli 2021-juli 2022), 101 jaar na zijn geboorte. Een getal dat optimistischer klinkt dan 100; niet het voltooide honderdtal, maar het nieuwe begin daarna. Hoopvol. Vooruit kijken. Dat betekent ook dat het project niet alleen naar Constant kijkt, maar ook naar kunstenaars van nu. Juist met als doel de ideeën van Constant door te geven aan een nieuwe generatie en een brug te slaan tussen cultureel erfgoed en de toekomst. Wat is de betekenis van Constant in het huidige kunstdiscours? Wat betekent zijn werk voor de nieuwe generatie kunstenaars?

‘Constant 101’ is opgedeeld in meerdere thema’s die corresponderen met de thema’s in zijn werk: New World, Playing Man, Collective and Conflict, Romanticism and Dialectics. Thema’s die natuurlijk regelmatig ook door elkaar heen lopen en bij elkaar op bezoek gaan. Ook in de New World ontstaan conflicten. […]

Verder lezen? Bestel dan hier de losse editie! Wil je op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen op het gebied van kunst? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine.

Constant 101: The Future Can be Humane is t/m 6 maart 2022 te zien in het Cobra Museum, Amstelveen www.cobra-museum.nl

De vier films Constant in Oorlog kun je bekijken via de site van Museum Schiedam: www.stedelijkmuseumschiedam.nl