Materialen en technieken dagen industrieel ontwerpers uit om te komen tot nieuwe vormen en modellen. Tel daar de tijdgeest bij op, en de designgeschiedenis ontvouwt zich voor je ogen. Een van de oudste materialen en technieken die we kennen – het bakken van klei tot keramiek – staat nu weer in grote belangstelling. Designers herontdekken dit oeroude materiaal en geven er – letterlijk en figuurlijk – een nieuwe draai aan.
Van zacht en kneedbaar naar hard en vormvast: keramiek is ambachtelijk en duurzaam. Het vervormen van klei tot keramiek is ontegenzeglijk een van de oudste ambachten ter wereld. Sinds mensenheugenis bouwen we uit rolletjes of platen van het zachte materiaal vormen, boetseren we ermee en maken we er al gietend en draaiend functionele en decoratieve objecten van. We onttrekken de grondstof letterlijk aan de aarde, dan nog kneedbaar en transformeren het naar een harde en duurzame toepassing: een vaas, kom, een bord. Eenmaal gestookt of gebakken is keramiek een lang leven beschoren.
Keramische overblijfselen zijn extreem duurzaam en komen na duizenden jaren vaak nog puntgaaf tevoorschijn uit de bodem. Beeldjes van klei zijn bekend uit de vroegste menselijke bezigheden. Aardewerken vaten voor het bewaren, koken en serveren van voedsel en het vervoeren van water werden minstens 20.000 jaar geleden al gemaakt in China. Eeuwenoude, misschien wel duizenden jaren oude keramiektechnieken zijn door overlevering en rituelen bewaard gebleven en staan de laatste jaren opnieuw in de belangstelling van ontwerpers. Zoals bij de Franse ontwerper Noé Duchaufour-Lawrance, die een paar jaar geleden het roer om gooide. Hij verliet Parijs, waar zijn bloeiende studio met opdrachtgevers als de meubelmerken Ligne Roset en Petit Friture, nog steeds gevestigd is en verkaste met zijn gezin naar Lissabon. De ontwerper was op zoek naar een ander leven, meer rust, maar vooral naar een herbezinning op vak. ‘Ik voelde dat het anders kan en moet, minder industrieel.’
BARRO NEGRO
Op een van zijn tochten over het Portugese platteland leerde hij het zwarte keramiek ‘Barro Negro’ kennen, een specialiteit in die streek. Het dankt zijn kleur aan het stookproces op een open plek in de natuur. ‘We maakten daar kennis met de keramisten Xana Monteiro en Carlos Lima van de keramiek werkplaats Barraca dos Oleiros, die hun leven hebben gewijd aan de eeuwenoude, overgedragen stooktechniek’, vertelt Duchaufour-Lawrance. Het leidde tot een bijzondere collectie zwart keramiek: vazen, lampen en een diffuser mét een speciaal ontwikkelde lokale geur. ‘Het zijn producten met betekenis en ziel: gemaakt van klei uit de buurt, in kleine oplages en zonder schade aan de omgeving. Maar ook het proces is van waarde. Uiteindelijk boden Xana en Carlos ons aan om de vazen af te bakken tijdens een eeuwenoud ritueel. Alle dorpsbewoners komen dan samen om de potten op open vuur voor te bakken, waarna ze worden gesmoord onder een dek van dennentakken en maïsbladeren. Daar krijgen ze hun zwarte kleur van. Onze ‘Seonga’ was tijdens de volle midzomermaan en daardoor nog specialer. Om nooit te vergeten.’ Nu ziet hij een toekomst voor zich waarin de kennis en kunde van deze ambachtsmensen weer een plek krijgen, ook in de industriële productie van onze spullen. ‘Zodat er meer menselijkheid en minder verspilling aan te pas komt.’
Duchaufour-Lawrance staat niet alleen. Ook de Nederlandse ontwerper Floris Wubben stort zich op keramiek. In zijn werk stapt hij af van de gebaande paden, zowel in wat hij maakt als in hoe hij dat doet. In dat laatste ligt een duidelijke link met industriële productie. Wubben perst de klei door een extruder, een soort industriële ‘pastamachine’ waarmee normaliter gesmolten plastic in een mal wordt geduwd. Dat begon met vazen, die hun specifieke vorm kregen door de extrusieprofielen die Wubben zelf ontwikkelt. ‘Bij keramiek denk je al gauw aan kleine producten zoals kopjes of servies. Maar ik verken graag grenzen. Groot werken in keramiek is een enorme uitdaging, dat spreekt me aan.’ Dus ging het van krukken naar tafels, stoelen, spiegels en lampen. En hoewel de binnenmaat van de oven nog als beperking werkt, lijkt het einde nog niet in zicht. Wubben voelt zich overigens geen keramist, maar eerder een ontwerper die op keramiek is gestuit. ‘Een materiaal dat fragiel overkomt, maar supersterk is.’ Maar ook een razend moeilijk ambacht, waarbij alles uitmaakt: van de samenstelling van de klei tot de stooktemperatuur. ‘Werken in keramiek kan vreselijk zijn, maar als het lukt jezelf creatief te overstijgen in keramiek geeft dat een waanzinnig gevoel’, zegt hij.
SLOW DESIGN
De herontdekking van keramiek lijkt een wereldwijde ontwikkeling. De in New York gevestigde ontwerper Chris Wolston, bekend van een zijn terracotta fauteuils, krukken en tafels, houdt van de tactiliteit van het materiaal: tijdens het proces. ‘Ik ben opgeleid in glas, maar dat kun je tijdens het maken niet aanraken. Klei is vies en onaantrekkelijk, maar ook aanraakbaar. Als ik werk, zit ik onder de modder.’ Hij ziet de opkomst van ‘slow design’ zoals keramiek, als een reactie op de massaproductie en het uniforme en afstandelijke resultaat die dat oplevert.
Het artikel helemaal lezen? Bestel hier de nieuwste editie van Tableau Magazine!
Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van design? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!
