Op 18 juni ging de 15e editie van Documenta van start. Deze tentoonstelling in Kassel is eens in de 5 jaar te zien voor precies 100 dagen. Tijdens deze 100 dagen worden de ontwikkelingen binnen de hedendaagse kunst gepresenteerd. De eerste Documenta vond plaats in 1955 met als doel na te denken over de relatie tussen kunst en maatschappij. Bij elke editie is er een andere curator.
Documenta Fifteen wordt gecureerd door het Indonesische collectief Ruangrupa. De rode draad in 2022 zijn de waardes en ideeën van lumbung. Lumbung is een Indonesisch begrip dat staat voor de gemeenschappelijke rijstopslag in een dorp of gemeenschap. Ruimer gezien is het ook op te vatten als een gedeeld reservoir van kennis, materiaal en mogelijkheden. In Documenta Fifteen ligt de nadruk op het collectief, samenwerken en uitwisselen van ideeën. Deze Documenta toont werk van collectieven uit alle windrichtingen. Buiten de veilige westerse (witte) wereld is kunst niet per se een individuele activiteit van expressie, maar vaker een gezamenlijk project en/of heeft een maatschappelijke of politieke lading. Samen iets maken, kennis delen, of bouwen aan iets waar de hele gemeenschap profijt van heeft. Het gaat om de kracht van het collectief.
En dus kom je op de Documenta diverse oproepen tegen om mee te doen. Je kunt muziek maken met Rampak Genteng, die je ook in een demonstratie tegen kunt komen op straat. Bij El Warcha kun je zelf een stoel maken in een atelier in het Fridericianum uit fragmenten hout, metaal en tie wraps. Een paar deuren verder is het Project Art Works dat inclusie op een andere manier vorm geeft: hier is het niet het onderscheid in nationaliteit of gender dat sneuvelt maar neurodiversiteit die centraal staat. Iedereen hoort erbij, ongeacht psychische of verstandelijke verschillen.
Gelijkheid en inclusie van alle groepen, dat is waar deze Documenta over gaat. Naast workshops zijn er veel archieven die een ander perspectief laten zien: anders dan het dominante westerse perspectief. En dan ziet de wereld er toch heel anders uit. Aan het woord komen kunstenaars met een Roma achtergrond, Aziatische, Afrikaanse en Arabische culturen. Onderdrukking uit het verleden en van nu. Videowerk uit de periode 2011-2015 van het Sada initiatief laat kunstenaars zien in Irak die elke dag vrezen voor hun leven. Denken in zwart en wit, kolonialisme, onderdrukking en verzet, vluchtelingen en harde regels voor asielzoekers, mensenrechten en duurzaamheid, het komt allemaal voorbij. Documenta Fifteen heeft daarmee een activistische toon. Soms poëtisch melancholiek, soms optimistisch gericht op samenwerken en delen, en soms vrij hard. Met name Taring Padi gaat er met een gestrekt been in. Deze groep uit Indonesië vertaalt de nationale geschiedenis in harde beelden. Hun kartonnen figuren staan als een groep demonstranten op verschillende locaties opgesteld en vullen het Hallenbad Ost. Dat ziet er fraai uit, maar de individuele werken ogen vrij radicaal, zelfs als je de taal van de opschriften niet kunt lezen. Een grimmige blik op de wereld.
De hedendaagse westerse kunst moet het in deze Documenta ontgelden. Diverse opschriften roepen curatoren en critici op naar huis te gaan en stellen de vraag: How to make contemporary art disappear? Typerend is in dit verband het werk van Richard Bell dat als een voetnoot ergens in het souterrain onder de trap is geplaatst: een commentaar op het conceptuele werk van Marcel Duchamp: een urinoir met daaraan vast een bundel feestelijke ballonnen; gesigneerd met R. Bell, titel: Western Art.
Ook Atelier Van Lieshout onderstreept het uitgangspunt van de Documenta met een in het park naast de Orangerie geparkeerde rauwe camper. Binnen hangt een wereldkaart op de kop: Perspektiven Wechseln! staat erboven.
Documenta Fifteen, Kassel, t/m 25 september
De natuur in de hoofdrol in een theatrale setting op een composthoop in het park.
