Reusachtige ‘opblaasbeesten’ van glanzend metaal, sculpturen van levende bloemen of popiconen als Michael Jackson; het werk van de Amerikaanse kunstenaar Jeff Koons (1955) maakt steevast heftige reacties los. De een vindt zijn werk bombastisch en banaal, de ander ziet het als een postmodern commentaar op de consumptiemaatschappij en de doorgedraaide kunstmarkt. Afgelopen jaar werd zijn beeld Rabbit voor 91 miljoen dollar verkocht, een nieuwe recordprijs voor een werk van een levende kunstenaar.
Tulpen van Jeff Koons in Parijs
De laatste rel betreft de plaatsing van Bouquet of Tulips in Parijs. De ruim tien meter hoge sculptuur van brons, roestvrij staal en aluminium stelt een hand voor met een bos tulpen. Het werk memoreert de Parijse slachtoffers van de terreuraanslagen in 2015 (de ontbrekende twaalfde tulp staat voor de doden) en verbeeldt hoop en optimisme. Koons werd geïnspireerd door Picasso’s litho Bouquet de fleurs (1958) maar verwijst hiermee ook naar een ander symbool van Amerikaans-Franse vriendschap: het vrijheidsbeeld dat Frankrijk schonk aan de Verenigde Staten ter ere van het eeuwfeest van de Onafhankelijkheids-verklaring. ‘Ik heb zelf na 11 september het gevoel van verslagenheid meegemaakt in New York en wil hiermee hoop bieden aan de families van de slachtoffers’, vertelde Koons na de onthulling op vrijdag 4 oktober.
‘Een schitterend symbool van vrede en vriendschap’, prees burgemeester Anne Hidalgo het werk. Maar op die mooie intenties valt wel wat aan te merken. Allereerst komt het idee voor een cadeau niet van Koons zelf, maar van de Amerikaanse ambassadeur in Frankrijk, Jane D. Hartley. Zij vroeg Koons eind 2016 een monument te maken voor de slachtoffers van de aanslagen, mede om de teruglopende toeristenstroom naar de stad een boost te geven (wat al merkwaardig is). Koons doneerde daarop het concept voor een kunstwerk aan Parijs. Hij stelde de stad daarmee voor twee problemen: waar moest het beeld komen en wie betaalde de kosten van ruim drie miljoen euro? De keus viel op een prominente plek tussen het Palais de Tokyo en het Musée de l’Art Moderne. De financiering kwam van private Amerikaanse en Franse schenkingen, de Franse overheid zou het onderhoud van het beeld bekostigen. Pikant: een van de donateurs, de CEO van een Amerikaans investeringsbedrijf, is getrouwd met ambassadeur Hartley.
(© Jeff Koons. Foto: Luc Castel. Courtesy Noirmontartproduction)
Controversieel cadeau
Vooral de financiering oogstte in Frankrijk felle kritiek. In een open brief in dagblad Libération beklaagde een twintigtal Franse cultuurprominenten zich begin 2018 erover dat door forse belastingvoordelen voor Franse schenkers de Fransen zelf feitelijk meebetaalden aan het werk. In ‘Nee tegen het ‘cadeau’ van Jeff Koons’ stelden zij voorts dat de aanbesteding in Frankrijk had moeten gebeuren en het ontwerp geen enkele relatie vertoonde met de tragische gebeurtenissen van 2015. Het oeuvre van Koons, een ‘briljante en inventieve maker’, stond voor commercialisering en hyperluxe en in geen verhouding tot het culturele erfgoed waartussen zijn beeld zou komen (en waar het bovendien het zicht op de Eiffeltoren zou belemmeren). Ook vonden veel Fransen het ontwerp ‘kitsch’ en ‘pornografie’. Woorden die al vielen tijdens Koons’ tentoonstelling in het paleis van Versailles in 2008. De filosoof Yves Michaud vergeleek de tulpen zelfs met ‘anussen op stelen’.
Het project leek begin 2018 van de baan toen van de geplande locatie werd afgezien. Totdat cultuurwethouder Christophe Girard in het najaar van 2018 Koons de tuinen liet zien van het Petit-Palais, vlakbij de Amerikaanse ambassade; zouden de tulpen daar niet beter staan? Parijs had volgens hem ook tijd nodig gehad om de aanslagen te verwerken maar zou Koons’ geschenk nu weten te waarderen: ‘Voor wie rouwt volstaat een kort briefje, maar niet teveel bloemen.’ Koons was direct enthousiast en stak na oplopende kosten door achterblijvende investeringen alsnog 1 miljoen euro in het project. Ook kondigde hij na de onthulling aan om aan 80 procent van de copyrightverkoop te doneren aan slachtoffers en hun families en de rest te reserveren voor onderhoud.
Er zijn inderdaad Fransen die zijn geschenk waarderen. ‘Alles wat de herinnering aan onze verloren dierbaren levend houdt, is essentieel’, zei een nabestaande na de onthulling. Een ander vond dat de sculptuur ‘de kleuren van het leven’ treffend verbeeldde. Maar Life for Paris, een belangenvereniging van overlevenden en nabestaanden van de slachtoffers van de aanslagen-die nooit door het stadsbestuur is geraadpleegd-blijft kritisch. ‘Ons jaarlijkse budget voor slachtofferhulp is slechts een fractie van de kosten van dit beeld en wij hebben al veel moeite om dat in te vullen. Wij vinden het schokkend dat dit werk wordt betaald door belastingvrije giften en dus door de belastingbetaler’, stelt zij op Facebook.
En Jeff Koons? Hoe oprecht zijn bedoelingen misschien zijn, voor de multimiljonair-kunstenaar is dit waarschijnlijk een relatief goedkope publiciteitsstunt. En Parijs heeft er weer een toeristentrekker bij.
