Koen Delaere

Koen Delaere

Aan een schilderij van Koen Delaere kun je niet voorbij. Het is zo aanwezig dat het je aandacht opeist en je bijna dwingt tot een dialoog, over de verhouding tussen jou het werk en de ruimte. Don’t Fight It, Feel It is daarom een passende titel voor zijn solo, die t/m 30 april te zien is bij Gerhard Hofland.

De nadrukkelijk fysieke aanwezigheid van zijn schilderijen, maakt dat ik mijn vinger in de dikke verflaag wil duwen. Wil voelen of het nog zacht is, de textuur van het oppervlak wil verkennen. Die huid wil aftasten. Want daarin gebeurt een hoop. De verf bubbelt, stroomt, is soms stroperig en massief en dan weer vloeibaar. Hier mat en daar glanzend. Uitlopend in kleur of juist heel egaal. Een foto op scherm of op papier blijft een zwakke vertaling van de zinderende aanwezigheid. Een schilderij van Delaere is als een ontmoeting, het moet live gezien worden.

Waar komt die energie vandaan?
In een bescheiden atelier in Tilburg passen net twee stoelen tussen drie nieuwe doeken die op de vloer liggen. Om ons heen alleen verf en doek. Een bovenlicht zorgt voor daglicht, maar een uitzicht is er niet. Geen afleiding, geen buitenwereld. Voor Delaere was dat het uitgangspunt voor zijn meest recente werk. Waar hij voorheen nog probeerde het gevoel van een ervaring in de buitenwereld op te roepen op het doek – een goed concert, natuurbeleving – laat hij de laatste twee jaar alles achter zodra hij het atelier instapt. Het moet zo leeg mogelijk. Geen associaties, geen verhalen, alleen het moment van het werk. 
Het werk zelf is nu de ervaring. Daarin gebeurt alles tegelijk. Delaere is geen kunstenaar die gaat zitten, naar het doek kijkt en dan nog iets toevoegt. Schilderen is actie en alles moet in een keer goed. Medium, pigment, verf, het gaat allemaal rechtstreeks op het strak opgespannen doek. Soms eerst wit, soms zwart, soms een kleur. De samenstelling van de verf wisselt; met olie gemengd pigment, of pigment en acryl. Een paar handelingen bepalen het resultaat. Met een grote beweging schraapt hij een deel weer weg.

Delaere kent zijn materiaal. Hij weet wanneer de verf hecht in een vaste vorm of wanneer het pigment klontert en een residu uitloopt. Hij weet hoe de verschillende materialen op elkaar reageren, waarom het ene deel glanzend blijft en een ander niet. Hij zoekt daarin ook de contrasten. En hij blijft experimenteren. Bij Hofland hangt een groot doek met mintgroen en matzwart, dat een onpeilbare diepte heeft (Stereo, 2022). ‘Hier heb ik houtskool door de verf gemengd, het leek heel glanzend, maar droogt toch mat op. Ik heb ook zand geprobeerd, maar dat droogt niet. Zo experimenteer ik steeds, maar wel meteen op het doek, niet vooraf.’ Hij wil ook zelf verrast worden, het is steeds opnieuw een onderzoek met elke keer een andere uitkomst. Hoe het opdroogt verandert gedurende de dag, als hij al klaar is met schilderen. Maar de fysieke actie blijft voelbaar in de schilderijen, die als een persoonlijkheid tegenover je staan en een lichamelijke sensatie bij toeschouwer oproepen. Het formaat werkt daarin ook mee, het is een menselijke maat die zich verhoudt tot je lichaam.

Naast een nieuwe focus in het werk, zonder associaties van buiten, is ook het werkritme veranderd. Voorheen werkte hij vaak enkele weken heel intensief elke dag in het atelier en dan weer twee maanden niet. Na die pauze voelde het weer nieuw om te schilderen. Een serie werken was als een project dat volgens eenzelfde systeem tot stand kwam. Nu lijkt het werkritme het systeem. Elke week is hij op vaste dagen in het atelier, een meer continu ritme en dat bevalt goed. De vrijheid zit nu in de doeken. Delaere: ‘Ik denk dat het bij mij altijd iets is van vernauwen en weer verbreden. Er is een tijd geweest dat ik veel verschillende dingen deed in een schilderij en een tijd dat ik steeds hetzelfde deed. Op een bepaald moment wordt die beperking dan zo nauw dat het zich weer opent. Kleur was voor mij bijvoorbeeld nooit een issue en bij de vorige serie werd het dat wel. Nu let ik weer meer op de materialiteit en wat een bepaald pigment doet, ook omdat ik al die verven zelf maak. Dus ik controleer niet zoveel, maar ik weet wat de pigmenten doen. Ik werk nu meer met de materiaaleigenschappen en niet zozeer met de kleuren.’

Van Tilburg tot Abu Dabi

Het werk van Delaere verschijnt bij galeries op internationale beurzen en tentoonstellingen en wordt zowel in de Verenigde Staten, Europa als Azië verzameld. Dat het internationaal moest, had hij al snel door. ‘De Nederlandse markt is niet heel groot, als je een groter bereik wilt moet je naar het buitenland.’ Ook nu is het een drukke periode, met een solo bij Van Horn in Dusseldorf en bij Gerhard Hofland, de beurzen Art Tokio en Art Dusseldorf, een groepstentoonstelling in Australië en deze zomer nog tentoonstellingen in Zürich en Salzburg, Australië en Nieuw Zeeland en nog twee beurzen daar. Zijn werk bevindt zich in collecties over de hele wereld van Tilburg tot Abu Dabi. Zit er nu een verschil in hoe die landen naar het werk kijken? ‘Zeker’, zegt hij, ‘in Amerika hebben ze het vaak over de huid van het doek, in Europa meer over de energie en in Azië over het gebaar. Daar sluit het denk ik aan bij de traditie van kalligrafie, de eenvoud en directheid van het maken.’

Verf op doek
Die directheid is een van de centrale punten. Kom bij Koen Delaere niet aan met vragen naar waarom, waarom vandaag geel en morgen groen. Het gebeurt. Elke keuze wordt in het moment gemaakt en alle mogelijke associaties probeert hij uit te sluiten. En gelijk heeft hij, een schilderij is geen rorschachtest waarin elke vlek betekenis krijgt. Het is alleen verf, pigment, medium, olie. Je hoofd wil er uit gewoonte soms meer van maken. Een vorm of kleur doet ergens aan denken. Maar, zegt Delaere dat is jouw probleem. ‘Ik stop er zo weinig mogelijk in, probeer dat juist niet te doen.’ En eigenlijk is die leegte heel prettig. Het is een van de redenen dat hij graag met fluorescerend geel of oranje werkt, omdat die kleuren nauwelijks associaties oproepen. Voor hem gaat het puur om het materiaal. ‘Het is in mijn werk niet zo dat er een persoonlijk verhaal in het doek zit, het is niet iets dat je moet kunnen ontcijferen. Het is niet eens abstract, want wat wordt er dan geabstraheerd? Het is eigenlijk heel concreet. Het is al zo uitgekleed en zo kaal al. Wat hou je dan over?’

Dergelijke meer filosofische vragen over het kunstwerk fascineren hem. Wat is nu eigenlijk een schilderij? Wat is de essentie van een werk? Is het een beeld of het overblijfsel van een actie? Dit soort gedachten zijn eigenlijk evenzeer zijn materiaal als verf en doek. Delaere leest veel over kunst, gedichten, essays. Hij heeft een onderzoekende geest die wil snappen hoe het in elkaar zit. Wat is een kunstwerk en maakt het uit hoe het tot stand komt, of hoe snel? Ook in zijn eigen werk wil hij dingen snappen. Waarom reageert dit pigment zo en welk effect hebben de verschillende materialen op elkaar? Dat is bijna meer een scheikundig onderzoek dan dat het over vorm gaat. Pigmenten klonteren en de vloeistof loopt uit. Er ontstaat een eilandje in een meer van zwart. Dat proces op zich is al een heel avontuur. Delaere: ‘Soms merk je dat op een verjaardag waar anderen allerlei anekdotes vertellen. Als ik dan een dag in het atelier was, denk ik: Wat heb ik mee gemaakt? Een vlek. En toch lijkt het dan alsof er veel is gebeurd die dag.’

Ondanks de herhaling van dezelfde soort handelingen is het eindresultaat niet te voorspellen. Dat is ook het mooie nog van deze nieuwe manier van werken, waarin alles weer fris is. Hij wijst op drie nieuwe doeken op de vloer van het atelier. ‘Bij deze drie zit er voor mij een duidelijke volgorde in en toch is het verschil tussen de eerste en de laatste groot. Het zijn dezelfde handelingen, dezelfde kleuren, dezelfde materialen, alleen de volgorde is anders. Bij deze eerst geel, dan het wit, dan het zwart en dan veeg je een partij weg. Bij de tweede zijn de lagen in een andere volgorde en bij die laatste alles tegelijk. Maar wat de volgende wordt weet ik nog niet. Ik ben heel benieuwd waar ik uitkom.’
Dat geldt voor het proces van het maken, maar net zo goed voor het schilderij. Delaere: ‘Dan heb je nog de uitstraling van het ding zelf. De output is iets anders dan het proces. In het proces heb je nog de actie. Je kunt zeggen dat het resultaat een overblijfsel van die actie is. Alleen ik ben niet zo geïnteresseerd in een residu, het moet ook een beeld worden. Wat ik nu aan het leren ben is dat dat voor het schilderij niets uitmaakt. Ik denk dat het voor het schilderij zelf niet uitmaakt of het een residu is van een handeling of een beeld. Ik vind het interessant om daartussenin iets te zoeken en het niet van tevoren te bepalen.’

Don’t Fight It, Feel It. Koen Delaere
19 maart – 30 april 2022
Gerhard Hofland, Bilderijkstraat 165c, Amsterdam

Op de hoogte blijven van interessante ontwikkelingen in de kunst? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!