Hij is bedenker en directeur van Art Rotterdam, mede-eigenaar van Unseen en medeoprichter van kunstplatform GalleryViewer. Veilig te stellen dat Fons Hof een van de meest invloedrijke personen is in de Nederlandse kunstwereld. Zijn voornaamste doel: de kunstwereld toegankelijker maken. ‘We moeten af van dat witte tempelcomplex.’
Eigenlijk had dit gesprek moeten gaan over het verloop van Art Rotterdam 2022. Over hoe, na een lockdown die eeuwig leek te duren, iedereen in februari eindelijk weer kon genieten van hedendaagse kunst in de van Nelle Fabriek. Door de oplopende besmettingscijfers bleven versoepelingen voor de cultuursector echter uit. En dus maakte directeur en eigenaar Fons Hof bekend dat Art Rotterdam werd verschoven naar de maand mei. Natuurlijk had hij er wel rekening mee gehouden, zegt Hof. Al weken eerder was met de verhuurder van de Van Nelle Fabriek daarom een alternatieve datum besproken. Toch blijft het jammer. ‘De kracht van februari is dat Art Rotterdam ieder jaar het eerste event is na een lange periode. In november heb je nog Paris Photo, maar daarna gebeurt er niet meer zoveel. Tegen de tijd dat Art Rotterdam normaal gesproken gepland staat, heeft iedereen weer zin in een event.’ Dat zal dit jaar anders zijn. Behalve Art Rotterdam, zijn ook veel andere beurzen verzet naar het voorjaar. Zo is er de opening van de Biënnale van Venetië en een week later Art Brussels. En dan is er nog Collectible, de designbeurs in Brussel die zelfs tegelijk plaatsvindt met Art Rotterdam.
Erg gespannen is Fons Hof er niet onder. Zowel Art Rotterdam als Unseen, de hedendaagse fotografiebeurs die hij in 2020 samen met compagnon Johan de Bruijn overnam, hadden afgelopen jaar nauwelijks te lijden onder de pandemie. Dit in tegenstelling tot een beurs als Art Basel waarvan de editie in 2020 werd geannuleerd. ‘De hyper-internationale beurzen als Basel en Frieze London, waar mensen uit de hele wereld naar toe komen, hebben het veel zwaarder gehad dan wij omdat met name verzamelaars uit Amerika en Azië wegbleven. Art Rotterdam is een Europese regionale beurs die verzamelaars uit Duitsland, Scandinavië, Frankrijk, Italië en België trekt, daardoor worden wij veel minder hard geraakt. Ik verwacht dat beurzen als Frieze en Fiac in de toekomst ook regionaler zullen worden.’
Hoe het begon
In 22 jaar tijd groeide Art Rotterdam uit tot de belangrijkste hedendaagse kunstbeurs in Nederland met ruim 28 duizend bezoekers. Het maakt Fons Hof tot een van de meest invloedrijke personen in de Nederlandse kunstwereld. Dat hij dit carrièrepad zou volgen, lag niet direct voor de hand. Niet voor hemzelf althans. Tijdens zijn studententijd in Amsterdam volgde Hof de lerarenopleiding, om daarna aan de slag te gaan als economieleraar op een MBO in Haarlem. ‘Van huis uit heb ik wel een grote liefde voor kunst meegekregen. Mijn vader had een kunsthandel in Haarlem met 19e-eeuwse kunst van de Haagse en Bergse school. Hij nam mij regelmatig mee naar veilingen.’ Hofs voorkeur ging toen al uit naar hedendaagse kunst. ‘Vooral ‘La Grande Parade’, de afscheidstentoonstelling van Edy de Wilde als directeur van het Stedelijk museum in 1984, was voor mij een echte eyeopener. Geweldig vond ik dat.’
Nog tijdens zijn studententijd opende hij samen met Michael Huyser (tegenwoordig directeur van het Scheepvaartmuseum) een galerie op de Bloemgracht in Amsterdam. Het duo had elkaar leren kennen tijdens een studiereis naar Polen, waar ze in contact kwamen met Poolse kunstacademiestudenten. ‘Het was rond de val van de Berlijnse muur en die studenten vroegen of wij hen niet konden helpen om hun kunst in het westen aan de man te brengen. ‘In die tijd wisten wij natuurlijk van toeten nog blazen over de kunstmarkt, dus we rommelden maar wat aan.’
Maar na een paar jaar begon Hof & Huyser Gallery te lopen en Hof werd fulltime galeriehouder. De Poolse studenten maakten al snel plaats voor internationale kunstenaars als Michael Kvium, Carolein Smit, Matthias Meyer, Ruud van Empel en Franz Baumgartner. De kunstwereld was in die tijd totaal anders, zegt Hof. ‘De bedrijfscollecties speelden toen al een belangrijke rol, maar er waren veel minder particuliere verzamelaars. Je had een handjevol grote zoals Pieter en Marieke Sanders, Joop van Caldenborgh, Martijn Sanders en Cees en Inge de Bruin. Daarnaast waren er wel meer mensen die kunst kochten, maar die kochten hooguit twee keer een werk en dan was het huis vol.’
De eerste editie
De KunstRai was in die tijd de enige belangrijke kunstbeurs in Nederland. ‘In Rotterdam vond in 1999 een antiekbeurs plaats in de Cruise Terminal. Een paar plekken waren gereserveerd voor hedendaagse kunstgaleries en ze vroegen ons daar te komen staan. De eigenaar van die beurs had de Cruise Terminal twee keer gehuurd, zonder voor die tweede keer een invulling te hebben.’ Dat bracht Hof en Huyser op een idee. ‘We wisten dat er vanuit de Galerie Bond Nederland behoefte was aan een tweede Nederlandse kunstbeurs, die meer gericht was op hedendaagse kunst. Wij wilden dat graag organiseren.’ Het jaar daarop ging de eerste editie van Art Rotterdam van start.
In 2009 werd Huyser directeur van het Zuiderzee Museum. De galerie sloot haar deuren en Fons Hof ging alleen verder als directeur en enig aandeelhouder van Art Rotterdam. ‘Vanaf het begin was het duidelijk dat er een concept moest komen dat ook verzamelaars uit het buitenland zou trekken. Zo ontstond al bij de eerste editie het idee om in de hele stad evenementen te laten plaatsvinden.’ Dat groeide uit tot de huidige Rotterdam Art Week, dat behalve Art Rotterdam ook verschillende beurzen, openingen en tentoonstellingen omvat zoals designbeurs Object, Rotterdam Photo en Tec Art. ‘Als stad is Rotterdam heel geschikt voor kunst omdat hier zo veel creatieve broedplaatsen, kunstenaarsateliers en architec- tenbureaus zitten. Iedereen staat open voor nieuwe initiatieven, de sfeer is heel dynamisch. Op dit moment richt alles zich op de ontwikkeling van het vierhavengebied, waar ook Atelier van Lieshout al heel lang zit. En dan heb je de kunsthal, het nieuwe Depot van Boijmans Van Beuningen, dus op cultureel gebied gebeurt hier heel veel.’
Rockstars
De afgelopen dertig jaar heeft Fons Hof de kunstmarkt zien veran- deren. Vooral de verkoop van toegankelijke hedendaagse kunst nam een vlucht. Door de toenemende welvaart groeide de groep particuliere verzamelaars. Maar ook het aanbod veranderde, zegt Hof. ‘Klassieke en moderne kunstwerken werden steeds schaarster en daarmee onbetaalbaar. Tegelijkertijd zag je de opkomst van de Young British Artists, die de kunstwereld minder elitair maakten, meer rockstar. Hedendaagse kunst werd daardoor steeds populairder. De kunst in de galeriewereld en die in de museale wereld is door die ontwikkeling verder uit elkaar komen te liggen. Er zijn kunstenaars wiens werk alleen te zien is op de biënnales en Documenta’s van deze wereld, zonder dat ze een galerie hebben die hun werk verkoopt. Ze leven als het ware binnen het kunstcircuit. Daar tegenover staat de kunstenaar die goed in de markt ligt, maar die niet of nauwelijks wordt opgenomen in de museale collecties. Zo zie je dat schilderkunst in het galeriecircuit heel belangrijk is, terwijl een groot deel van de musea juist afgaat op installaties en videokunst.’
De connaisseur-verzamelaar
Hoewel de vraag naar hedendaagse kunst nog altijd toeneemt, kampen galeries al decennialang met afnemende bezoekersaantallen. Voor een groot deel heeft dat volgens Hof te maken met de vergrijzing van de connaisseur-verzamelaar. ‘De groep van goed onderlegde kunstkopers die een groot deel van zijn tijd besteedt aan kunst, wordt steeds kleiner. De nieuwe generatie verdeelt haar schaarse tijd over verschillende hobby’s, waaronder kunst. Ze lopen niet tientallen galeries af, maar prikken een paar momenten in het jaar om kunst te kopen. Het gebeurt allemaal veel compacter.’
De rol van kunstbeurzen is daardoor steeds groter geworden. Galeries generen inmiddels ruim de helft van hun jaaromzet via verkoop op een beurs. Voor sommige galeries uit het buitenland ligt dat percentage zelfs hoger. ‘Neem galeries uit het Oostblok of uit een aantal Afrikaanse landen, die kunnen niet van hun thuismarkt leven. Voor hen is de aanwezigheid op een beurs inmiddels essentieel.’
Festivaliseren
Dat de beurzen goed bezocht worden door de nieuwe generatie verzamelaars is volgens Hof niet alleen een kwestie van tijdbesparing. Ook het sociale aspect speelt een rol. Hij noemt dit de festivalisering van de kunstwereld. ‘Verzamelaars zijn onderdeel van het discours geworden. Ze worden uitgenodigd voor lezingen, zitten in besturen van musea en zijn betrokken bij academies. Een beurs fungeert daardoor als ontmoetingsplek van gelijkgestemden.’ Daarnaast speelt het leven van deze nieuwe generatie verzamelaars zich voor een groot deel digitaal af. Een online strategie is ook voor de kunstwereld belangrijker geworden, iets waar Hof zich in 2018 al bewust van werd. Samen met Johan de Bruijn (technisch directeur van Unseen) lanceerde hij dat jaar GalleryViewer.com, een online platform waar galeries hun aanbod tonen. Zeg maar een Funda voor hedendaagse kunst. Inmiddels zijn 95 Nederlandse en Belgische galeries aangesloten en trekt de site zo’n dertigduizend bezoekers per maand.
GalleryViewer
‘Het uitgangspunt was een website maken, waar je op allerlei manieren door het totale aanbod van alle galeries kan browsen met behulp van selectiecriteria als techniek, prijs en afmeting en met informatie of het werk van de kunstenaar is opgenomen in een bedrijfs- of museale- collectie. Eigenlijk alle criteria die in het normale verkeer tussen galeriehouder en verkoper ook ter sprake komen.’ GalleryViewer is een platform, benadrukt Hof, geen verkoopkanaal. Wie iets moois heeft gezien, zal alsnog naar de galerie moeten gaan voor de aankoop. ‘Wat dat betreft heeft GalleryViewer dezelfde functie als een beurs: het verbinden van potentiële kopers met galeriehouders.’ Hof verwacht niet dat het snel zal veranderen. ‘De meeste kopers willen een werk eerst in het echt zien. Online kan je heel goed leren, oriënteren en vergelijken, maar uiteindelijk vinden mensen het persoonlijk contact met de galeriehouder als expert heel belangrijk.’
Lagere drempels
Natuurlijk was er onder galeriehouders aanvankelijk scepsis over het platform. ‘Als we alles online zetten, komen er straks helemaal geen mensen meer naar de galerie’, was een veelgehoord bezwaar. ‘Maar juist beginnende kopers kunnen op deze manier over een drempel worden getrokken’, zegt Hof. ‘Waar moet je anders beginnen als je nieuw bent op de kunstmarkt? Dankzij GalleryViewer kunnen mensen zich beter voorbereiden, waardoor de drempel naar een galerie lager wordt.’ Want dat laatste is, zegt Fons Hof, al jaren zijn doel. ‘De enorme discretie, die om kunst heen hangt moet verdwijnen. Veel mensen zijn toch een beetje bang om een galerie binnen te lopen. Dan zit daar iemand in een nagenoeglege ruimte heel interessant achter zijn computer te tikken. Dat komt intimiderend over. Als we dat witte tempelcomplex kunnen overwinnen, is de hele kunstwereld daarbij gebaat.’
De eerstvolgende editie van Art Rotterdam vindt plaats van 9-12 februari 2023 in de Van Nelle Fabriek in Rotterdam.
Op de hoogte blijven van interessante highlights? Meld je dan aan voor de Tableau nieuwsbrief!
