Rafaël. Een legende

The National Gallery in Londen eert Rafaël met een grote tentoonstelling van zijn complete oeuvre. Het grote publiek krijgt daarbij voor het eerst te zien dat hij zoveel meer was dan alleen een schilder.

Het verhaal van een van de grootste schilders allertijden begint in het 14e-eeuwse Italië, met de renaissance. Hier ontwaakte men langzaam uit de roes van het Christendom. Het was een diepe slaap, ondergedompeld in het algemene belang, zonder ruimte voor het individu. De kunst, cultuur en filosofie van de Grieken en Romeinen raakten diep in de vergetelheid en de ultieme perfectie en natuurgetrouwheid waar de kunstenaars in die tijd zo naar streefden waren weggesijpeld. Maar in Toscane gloort licht aan de horizon.

RENAISSANCE

In de 14e eeuw was Noord-Italië onderdeel van het Heilige Roomse Rijks, maar de invloed van de keizer was minimaal. Stadsstaten als Florence en Venetië opereerden vrijwel autonoom en floreerden door de handel met onder andere het Midden-Oosten. Door de bloeiende economie en het contact met andere culturen ontstond een verschuiving in het algemene gedachtegoed. Met de ontwikkelingen rond het humanisme kwam de mens centraal te staan. Ook ontstond er opnieuw interesse voor de klassieke oudheid.

Giorgio Vasari (Arezzo, 1511 – Florence, 1574) omschreef de tijd waarin hij leefde met rinascita, wat is afgeleid van het Italiaanse woord renascimento en wedergeboorte betekent. Later ging men het Franse renaissance gebruiken. Vasari beschreef de levens van gerenommeerde kunstenaars in zijn boek Le Vite de’ più eccellenti pittori, scultori, e architettori. Voor Vasari begon de renaissance met Giotto di Bondone (1266/1267 – 1337) uit Florence.
Uit Giotto’s fresco’s is op te maken dat hij zich inleefde in de verhalen die hij schilderde. In De Bewening van Christus (ca.1304-06) bijvoorbeeld houdt Maria met een intens verdrietig gezicht het dode lichaam van haar zoon vast. Op de voorgrond zit een vrouw met haar rug naar de toeschouwer, uit de hele houding kunnen we opmaken dat ze rouwt. Deze benadering van het onderwerp was revolutionair. Giotto week af van de vaste iconografie en speelde in op de emotie van de kijker. Kunst werd daarmee een beleving voor de toeschouwer in plaats van een Bijbelse les en werd steeds vaker door machthebbers ingezet.

PRACHT & PRAAL

De rivaliteit tussen de stadsstaten in Noord-Italië was groot en kunst was een manier voor de machthebbers om hun rijkdom tentoon te spreiden. Zij lieten luxe paleizen bouwen, van binnen rijkelijk gedecoreerd. Om te laten zien hoe ontwikkeld zij waren, hadden de kunstwerken daarin vaak een mythologisch onderwerp. Niet alleen de kunst maar ook de positie van de kunstenaar veranderde. Schilders en beeldhouwers waren tot dan toe vooral ambachtslieden. Daar kwam verandering in toen kunstenaars zich gingen verdiepen in de klassieke verhalen om zo de onderwerpen beter te kunnen schilderen.
Er ontstond meer oog voor het talent van de schilder. Voorheen was er een gestandaardiseerde beeldtaal met specifieke regels en was het voor schilders vaak een kwestie van uitvoeren. Nu kwam er ruimte voor de eigen interpretatie van de kunstenaar, die nadacht over de ideale compositie, een natuurgetrouwe weergave van het onderwerp, de anatomie van het lichaam, kleurgebruik en perspectief. Hoe beter de kunstenaar deze elementen met elkaar kon verenigen, hoe meer hij werd gewaardeerd en hoe bekender hij werd. Kunstenaars waren niet meer alleen afhankelijk van hun opdrachtgevers, maar opdrachtgevers werden ook afhankelijk van hen. Alleen met de beste kunstenaars konden zij immers hun rijkdom etaleren. Zo kregen kunstenaars steeds meer aanzien.

RAFAËL

Raffaello Santi werd op Goede Vrijdag 6 april 1483 geboren. Hij groeide op in de stad Urbino. Zijn vader Giovanni Santi was als schilder werkzaam aan het hof van Urbino. Giovanni Santi merkte al snel het talent van zijn zoon op en nam hem mee naar opdrachten. Rafaël groeide op met kunst, literatuur en poëzie en nadat hij op 11-jarige leeftijd wees werd, kon hij met die kennis de studio van zijn vader overnemen.
Om zich te ontwikkelen vertrok Rafaël naar Perugio en kwam in de leer bij Pietro Perugino (ca. 1450 – 1523). In vroeg werk van Rafaël is de invloed van Perugino goed te zien. Bijvoorbeeld in De Kruisiging met de Heilige Maagd, heiligen en engelen (1502-03) koos hij voor een strakke symmetrische compositie. De figuren zijn stijf met harde lijnen en de uitdrukking op de gezichten is eentonig. Er zit nog weinig beweging in de schilderijen. Maar Rafaël had ambitie en wist hij dat hij los moest komen van zijn leermeester om verder te komen. […]

Verder lezen? Bestel dan hier de losse editie!

The National Gallery, Londen
The Credit Suisse Exhibition: Raphael,
t/m 31 juli 2022
nationalgallery.org.uk