Street art is in veel Afrikaanse landen vanzelfsprekend. Kleine winkels zijn versierd met afbeeldingen van hun koopwaar. Scharen zijn kleermakers; hoofden met mooie kapsels zijn kappers; beelden van koeien en kommen melk zijn melkwinkels. Dit geldt bij uitstek voor Dakar, de hoofdstad van Senegal.
Openluchtmuseum
Dakar staat bekend om de street art en de oorsprong daarvan ligt in een sociale beweging in de jaren 80. Als reactie op milieuverontreiniging schilderde de jeugd toen op stadsmuren. Ook nu zijn er sociale en politieke boodschappen te zien. Vooral de wijk ‘Medina’ is een openluchtmuseum voor stedelijke kunst waar de lokale bevolking en toeristen elkaar treffen. In deze arme arbeiderswijk nabij het centrum van Dakar geven tientallen muurschilderingen enorm veel kleur aan de meestal saaie cementmuren. Dit draagt bij aan de bloeiende internationale kunstscene in Dakar.
Kunst voor iedereen
Mamadou Boye Diallo richtte in 2010 de NGO ‘Yataal Art’ op, wat \’kunst verspreiden\’ betekent in Wolof, de lokale taal. Zijn missie is het promoten en ondersteunen van getalenteerde jonge mensen in de buurt. Daarnaast nodigde hij meer dan honderd kunstenaars van over de hele wereld uit om in zijn wijk te schilderen. Vooral de impact die straatkunst heeft en het enorme bereik maakt hem enthousiast. ‘Street art is voor iedereen, het is gratis en je hoeft niet netjes of opgedoft naar een museum of galerie te gaan. Je komt het gewoon op straat tegen en werkelijk iedereen kan het zien!’ Tevens is het een manier om de historische architectuur van de buurt te behouden. Thema’s als milieu, bedelen, hygiëne en malaria worden via de pronkstukken aan de kaak gesteld. In het begin was het niet altijd gemakkelijk om huiseigenaren te overtuigen om op hun muren te laten schilderen, maar naarmate het project aansloeg, wilden ze niet onderdoen voor hun buren.
Een van de meest recente muurschilderingen is een samenwerking tussen Kouka Ntadi, een Congolese-Franse kunstenaar, en Barkinado Bocoum, een Senegalese kunstenaar. Ntadi schilderde abstracte portretten van Afrikaanse krijgers in zwart-wit en Bocoum voegde felgekleurde portretten toe. Ntadi deelt graag de buurt met de commerciële kunstenaars van de kappers- en melkwinkels. Hij zegt: ‘In Afrika is er niet echt een grens. Het is niet zoals in Europa of de VS waar snobisme heerst over kunst. Hier word je er niet op aangekeken als je als kunstenaar ook marketing ontwerpen maakt.’
Street art is voor iedereen en het is gratis. Je komt het gewoon op straat tegen en werkelijk iedereen kan het zien!
Kritische blik
Bocoum vertelt over de impact van street art: ‘Buurtbewoners zijn trots op hun muurschilderingen. Plekken die eerst vervuild waren of waar mensen urineerden zijn veranderd in ontmoetingsplekken waar men samenkomt en thee drinkt. Daarnaast ontstaat er discussie over de afbeeldingen, zodoende is het een plek van bewustzijn en genereert het een kritische blik.’
Grote muren beschilderen is altijd een droom van Bocoum geweest. Zijn leven was niet gemakkelijk: ‘Mijn ouders steunden mij niet om kunstenaar te worden, dus vertrok ik alleen naar Dakar en huurde een mini kamertje met alleen een bed en een stoel. Ik werkte de klok rond en tekende op A4tjes en plakte die aan elkaar om een groot kunstwerk te creëren. Mijn droom was grote kunstwerken te maken zodat je niet om mijn boodschap heen kunt. Ik gebruik nog steeds een collage techniek waardoor je wordt gedwongen om vanuit verschillende perspectieven te kijken.’ Alle verschillende invalshoeken staan symbool voor het idee dat de waarheid uit meerdere perspectieven bestaat. ‘Iedereen heeft verschillende emoties en kanten, dus laat je niet verleiden tot het beeld dat iemand van zichzelf schetst op social media, dat is slechts één perspectief. Mijn werk is een oproep tot een kritische blik!’
Trots
In de sloppenwijk Kibera in Nairobi runt Steve Kyenze het Kibera Graffiti Center. Hij was een bekende drugshandelaar en gangster die zijn leven heeft gebeterd. Kyenze’s ouders overleden toen hij jong was, waardoor hij met school stopte en op straat belandde. Hij leed honger, wat hem vatbaar maakte voor het criminele circuit en daarnaast gebruikte hij harddrugs om te ontsnappen aan zijn leven. 2012 was een keerpunt. Hij zag in dat een misdaad tegen één persoon een misdaad tegen allen is. Hij besefte dat hij met zijn criminele acties veel pijn en verdriet had veroorzaakt en probeert nu zijn samenleving te helpen als kunstenaar. Kyenze: ‘Mijn verleden is lang en donker, maar kunst heeft mij geholpen dat te overwinnen. Van gangster tot mentor, van crimineel tot maatschappelijk leider, dat is de kracht van kunst.‘
In veel jeugd die hij begeleidt herkent hij een versie van zijn eigen verhaal. Ze hebben vaak niets om handen, een gebrek aan vaardigheden en inkomen en daarnaast is er politie-intimidatie in de sloppenwijk. Deze factoren leiden vaak tot criminaliteit. ‘Mijn missie is dat we met trots praten over de kwetsbare jongeren uit de sloppenwijk door ze in verband te brengen met creativiteit. Bij de meeste graffiti betrekken we dan ook kinderen, omdat het hen zelfvertrouwen en trots geeft.’
Veel Kibera street art gaat over vrede en liefde want dat is een groot probleem in de sloppenwijken waar tribalisme en geweld heerst; anderen gaan over mensenrechten, buitengerechtelijke executies, maar ook over de schoonheid en diversiteit in Kenia. Kibera street art is iconisch geworden door social media. ‘We worden altijd in verband gebracht met pleiten voor vrede en mensenrechten. Dit betekent dat onze boodschap goed is overgebracht’, vertelt Kyenze met een glimlach.
Barkinado Bocoum en Steve Kyenze zijn beide kritisch op zichzelf en proberen middels street art een groot publiek uit te dagen om de blik op de wereld te heroverwegen.
Rosalie van Deursen (1973) is kunsthistorica en eerstegraads docent. Ze organiseert kunstreizen naar Afrikaanse steden en biënnales, schrijft over hedendaagse Afrikaanse kunst en organiseert tentoonstellingen, lezingen, workshops en rondleidingen. In 2021 start ze een online kunstacademie voor maatschappijkritische jonge hedendaagse Afrikaanse kunstenaars.
Meer informatie www.urbanafricans.com.
