Aelbert Cuyp (1620-1691) is tijdens zijn leven een lokale beroemdheid. Net als de schilder zelf, verlaten zijn landschappen Dordrecht nauwelijks. Amper een eeuw later zijn er in Nederland echter bijna geen Cuyps meer te vinden. Ze hangen massaal te gloeien in royale Engelse landhuizen. Conservator Sander Paarlberg van Dordrechts Museum: ‘Cuyp is echt een begrip in Engeland. Nu nog steeds. In Nederland werd pas laat betreurd dat al die topstukken zijn weggegaan. Bijna alles is in Engeland of komt er vandaan.’
Het was een mooi moment, toen Rivierlandschap met koeien en herders (ca. 1647-1650) in maart 2020 vanuit Engeland terugkeerde naar de geboortestad van de vervaardiger Aelbert Cuyp. De komst van dit doek naar Dordrecht markeerde de start van wat een feestelijk Cuyp-jaar had moeten zijn: 2020, precies 400 jaar na zijn geboorte.
Op het moment dat de transportkist werd geopend – een rustgevend landschap onthullend, met de koeien solide op de voorgrond, het zacht glanzende water links, de opwaarts kolkende wolken erboven – stonden de plannen voor de tentoonstelling dat najaar al ruim een decennium ferm in de agenda geschreven. Een week later was alles anders.
Sinds december hangt het doek op zaal in het Dordrechts Museum, tegenover schilderijen van vader Jacob Cuyp en tussen andere landschappen en een enkel portret van Aelbert, wachtend tot de tentoonstelling ‘In het licht van Cuyp’ dit najaar alsnog geopend wordt. Het landschap is fris en helder van kleur, alsof het net geschilderd is en niet in werkelijkheid al 260 jaar in Sandon Hall verblijft, een indrukwekkend landhuis in Staffordshire, waarin door overerving nog steeds nazatenvan de koper Nathaniel Ryder, eerste baron van Harrowby, wonen. Ondanks deze stabiele herkomstgeschiedenis, bleek een restauratie geen overbodige luxe. En zelfs een belangrijke troef: een lange bruikleentijd in ruil voor restauratie. Restaurator Lidwien Speleers plakte zorgvuldig de losse verfschollen en zekerde de spieën. En daarna: de spannende klus van de vernisafname. ‘Ik dacht, ik zie een geel zweem, ik haal die eraf en ik hou wit met grijze wolken over. Maar uiteindelijk zijn die wolken echt van zichzelf al heel gelig.’ En juist dat bijzondere licht, dat veel van Cuyps landschappen kenmerkt, maakte veel indruk in het 18e-eeuwse Engeland.
HM Queen Elizabeth II
VAN DORDRECHT NAAR ENGELAND
Aelbert Cuyp was Dordtenaar in hart en nieren. Een man die vergroeid was met zijn stad en er nooit ver vandaan ging, wat zijn gloedvolle landschappen ons ook mogen toefluisteren. Als begin twintiger reisde Cuyp wel door Nederland en kwam onder meer in Rotterdam en Utrecht, waar hij het werk van de italianisanten moet hebben gezien. Zoals dat van Jan Both (ca. 1620-1652), die een warm, zuidelijk licht mee terugnam naar Utrecht. Cuyp reisde ook langs de oostgrens van zijn land en tekende de burchten, kastelen en heuvels bij Kleef en Nijmegen. Hij reisde per boot en te voet. Niet te paard, zoals de vaak hooggeplaatste ruiters in zijn landschappen, die onze blikrichting sturen naar de idyllische vergezichten.
In Rivierlandschap met ruiter en vee (ca. 1660) zien we de ruiters en koeien rechts op het pad, links de meanderende, glinsterende rivier, in de verte een berg – waarvan de bijzondere vorm verraadt dat Cuyp een man van het lage land is – met aan de voet torens en daken die een stad suggereren. De ruiter blikt naar links, waar de zon onder lijkt te gaan, en nodigt de toeschouwer uit met de ogen mee te dwalen langs de details van het landschap en het vriendelijke licht dat het vergezicht zowel diepte als warmte geeft.
CUYPMANIA
Dit werk uit de collectie van The National Gallery, waarmee volgens het Dordrechts Museum de Cuyp Craze werd aangewakkerd, werd in de 18e eeuw aangekocht door de eerste Schotse Prime Minister van Groot-Brittannië John Stuart (1713-1792). In een publicatie bij een serie reproducties met de lange titel A Collection of Prints, Engraved after the Most Capital Paintings in England (vanaf 1769 uitgegeven door John Boydell) wordt Cuyp geroemd als schilder van ‘bright misty rays of the sun’. Hij werd algemeen beschouwd als de ‘Dutch Claude’, naar de Franse schilder Claude Lorrain (ca 1600-1682) die in Engeland ook zeer geliefd was vanwege zijn sferische landschappen. Ook de voorouders van Queen Elizabeth II kochten Cuyp aan. Veerboot (ca 1650) en Landschap met herders en reizigers bij avondlicht (ca. 1655-1659) zijn nog steeds onderdeel van The Royal Collection. Hare Majesteit moet het deze herfst en winter echter zonder stellen, want het is Sander Paarlberg ondanks de ingewikkelde omstandigheden gelukt om deze indrukwekkende bruikleengevers ‘on board’ te krijgen en te houden. ‘Bij onze bruikleengevers is twee keer uitstel aangevraagd,’ aldus de conservator. Direct na de start van de eerste lockdown werd de openingsdatum van september 2020 naar maart 2021 verschoven, maar ook dat bleek al snel niet realistisch. ‘Je merkt; er is een enorme collegialiteit en veel welwillendheid.’
Het hele artikel lezen over Aelbert Cuyp? Bestel hier de losse editie van Tableau Magazine! Op de hoogte blijven van interessante tentoonstellingen, meld je dan nu aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!
In het licht van Cuyp. Aelbert Cuyp & Gainsborough, Constable – Turner
3 oktober 2021 t/m 6 maart 2022
Dordrechts Museum
www.dordrechtsmuseum.nl
