Verzamelaar en zakenman
Pinault, die pas op 30-jarige leeftijd voor het eerst een museum bezocht, verzamelt nu al meer dan 40 jaar. Hoewel zijn eerste aankoop emotioneel was (een schilderij van Serusier dat hem aan zijn grootmoeder deed denken), tekende hij in 1990, voor de acquisitie van Tableau Lozangique van Mondriaan voor $8 miljoen (ruim onder de geschatte verkoopprijs van $11 tot 15 miljoen), zijn eerste wapenfeit.
In 2003 droeg de zakenman de leiding van het familiebedrijf, Artemis, over aan zijn zoon. De missie van Artemis (genoemd naar de godin van de jacht) is Believe, dare act. Pinault gaat zich aan zijn passie wijden en past het bedrijfsmotto toe op het verzamelen van kunst. Zijn collectie omvat ongeveer 5.000 werken voor een geschatte waarde van €1,4 miljard (10% van zijn fortuin in 2016). Kunst is een onderdeel van zijn vermogen en hij is niet van plan er afstand van te doen door het in een stichting onder te brengen: de collectie wordt beheerd door Pinault Collection SA, opgericht in 1999 en eigendom van Artemis, waarvan de activa in 2017 officieel €900 miljoen bedroegen. Het bedrijf is verantwoordelijk voor het beheer van de verzameling kunstwerken van de Pinault familie en ook voor de ontwikkeling van hun culturele projecten. Verzamelaar maar evengoed ook zakenman, François Pinault aarzelt niet om door te verkopen: hij zou daarmee al meer dan €500 miljoen hebben verdiend. Onder andere met de wederverkoop van de Mondriaan in 2000 voor vermoedelijk vier keer de prijs.
François Pinault is zich terdege bewust van het intern functioneren van de kunstmarkt. Sinds het verwerven van belangen in galeries zoals Perrotin en vooral sinds zijn aankoop van Christie’s in 1999 voor $900 miljoen, beheert hij ook de distributiekanalen. Hij heeft toegang tot de beste werken tegen onverslaanbare prijzen, ongeëvenaarde toegang tot kopers in combinatie met een indrukwekkend marketingwapen: ‘veilinghuizen weten hoe ze Swarovski-glas kunnen transformeren in ruwe diamant’ dixit Jean-Gabriel Fredet in zijn boek Pinault, Arnault, de nieuwe Medicis?.
Het buitengewone verhaal van de Salvator Mundi die is toegeschreven aan Leonardo da Vinci illustreert dit treffend. Het feit dat het werk door alle belangrijke Vinci-specialisten beschouwd wordt als een van de veertien kopieën die destijds in het atelier zijn gemaakt, leek hierin geen enkele rol te spelen. In 2017 orkestreerde Christie’s een niet eerder vertoonde marketing campagne voor dit kleine schilderij (45x66cm) met een wereldtournee, een op maat gemaakte video en een geniale inval: door het op te nemen in een veiling van hedendaagse kunst. En Pinault deed meer: met twee partners bood hij een garantie van $100 miljoen aan Rybolovlev, de Russische eigenaar van het schilderij. Als het werk minder dan $100 miljoen opbracht, kochten de drie partners het terug en als het meer opbracht kregen ze 30% van de meerwaarde. Het schilderij werd voor $400 miljoen gekocht door een Saoedische prins: Pinault kreeg ongeveer 10% van het verschil ($33 miljoen) en Christie’s haalde $50,3 miljoen op aan veilingkosten. Niet slecht. Maar er is meer. Diezelfde avond verkocht Pinault ook Sixty Last Suppers van Andy Warhol voor $67 miljoen (in gedeeld bezit met twee verzamelaars en bovendien met een garantie van $50 miljoen van Rybolovlev!).
Pinault won op alle fronten en Christie’s kreeg de hoogste veilingprijs ooit. François Pinault heeft flair en weet risico’s te nemen. Hij staat ook dicht bij kunstenaars zoals Jeff Koons, van wie hij Equilibrium Tank voor slechts $500 al in 1985 verwierf. In 2008, toen de kunstenaar in het slop zat, sponsorde Pinault zijn tentoonstelling in Versailles met €800.000 (op een budget van €1,9 miljoen) en leende zes van de negentien getoonde werken. Is het toeval dat Koons en daarna Murakami, twee van de ster kunstenaars van Pinault in Versailles worden tentoongesteld, terwijl Jean-Jacques Aillagon de directeur is? Deze voormalige minister van Cultuur en directeur van het Centre Pompidou was de culturele adviseur van Artemis in 2004 en de eerste directeur van het Palazzo Grassi in 2006. Hij is nu de algemeen directeur van Pinault Collection SA. Versailles was een succes, met meer dan 250.000 bezoekers. Maar bovendien: Pinault zou drie werken hebben verkocht voor enkele miljoenen, zonder daarbij de andere verkochte werken op te tellen. Sindsdien lopen de zaken gesmeerd voor Koons, voor Pinault… en voor Christie’s. De prijzen stijgen. In tien jaar zijn er dertien werken voor meer dan $10 miljoen verkocht, allemaal via Christie’s. Koons brengt meer dan $334 miljoen exclusief verkoopkosten via dit huis op plus het wereldrecord voor Rabbit ($91 miljoen) in 2019.
Jager
Er wordt over Pinault gezegd dat hij een jager is: hij aast op jonge talenten, vangt ze en lanceert ze in de stratosfeer: in 2011 kocht hij het complete atelier op van een Roemeense kunstenaar, Adrian Ghenie en exposeerde hem in het Palazzo Grassi (‘The world belongs to you’). Om de werken zes maanden later door te verkopen, uiteraard met een mooie meerwaarde. In 2018 overschrijdt Ghenie de grens van €4 miljoen. Beredeneerd en impulsief tegelijkertijd, weet Pinault hoe hij risico’s moet nemen. Net als bij de productie van de tentoonstelling ‘Treasures from the Wreck of the Unbelievable’ van Damien Hirst. Dit is een ongekend succes (zie ook [link type=”article” id=”386″ target=”_blank” name=”het artikel”] van Waldemar Kamer).
Wellicht ergerde het succes van Pinault zijn concurrent. Arnault verwierf op zijn beurt veilinghuis Phillips in 1999 voor $121 miljoen vlak nadat Pinault Christie’s overnam. Hij verkocht het twee jaar later met een verlies van $250 miljoen. Als de kunstmarkt hem niet lijkt te willen, wordt hij filantroop. Hij kan nu de positie van Pinault bekritiseren, een kunsthandelaar en voormalige houthandelaar. Arnault kocht zijn eerste werk pas in 2001 (een Monet voor slechts $1,43 miljoen, een ‘goede deal’ zou hij later zeggen. Het werk is intussen ruim $70 miljoen waard). Ook al is kunst niet zijn primaire passie, deze musicus begrijpt het belang van het combineren van kunst en luxe om zijn merken te promoten. Hij aarzelt niet om de kunstenaars in de fantastische showrooms van zijn merken te laten zien, noch om kunstenaars als Koons of Murakami te laten samenwerken bij het ontwerpen van tassen.
In 2014 opende Arnault de Fondation Louis Vuitton in Parijs. De bouw duurde dertien jaar, de toegegeven kosten waren €850 miljoen, 30 technische patenten werden geregistreerd, de Fondation betaalt een jaarlijkse heffing van €100.000 aan aan de stad en last but not least krijgt Arnault €518 miljoen belastingvoordeel. Dan kan het publiek het Frank Gehry-gebouw bezoeken (entree €16,-), de collectie en de twee jaarlijkse tentoonstellingen bewonderen. Maar wie is eigenlijk de eigenaar van de collectie? De Fondation, Arnault zelf? De bijschriften blijven vaag. Toch zijn de werken in het bezit van Arnault, die ruim 1.500 werken zou bezitten. De Fondation doet in de huidige opzet wel mensen knarsetanden. Desondanks is het een succes met meer dan vijf miljoen bezoekers sinds de opening en een record voor de Shchukin- tentoonstelling (1,4 miljoen, ongekend sinds de tentoonstelling over Toetanchamon in 1967!).
Genoeg om Pinault te doen verbleken: zijn Venetiaanse musea kregen ongeveer drie miljoen bezoekers sinds 2006, met een entréeprijs van €20,- voor beide musea. Maar Pinault slaat nu hard terug met de Bourse du Commerce. De gemeente koopt het gebouw voor €86 miljoen van de Chambre du Commerce en renoveert de muren en het dak. Pinault zal €100 miljoen voor het interieur van zijn toekomstige museum neertellen en zal een jaarlijkse vergoeding van ongeveer €15 miljoen aan de gemeente betalen. Het museum is berekend op een capaciteit van 1.000 tot 2.500 bezoekers per uur: dat is voldoende voor enkele miljoenen per jaar, zoals het Musée d’Orsay. En uiteraard meer dan de Fondation Louis Vuitton.
Zijn Pinault en Arnault ‘trendsetters’ of ‘specullectors’? Wie zal het zeggen? Er rest ons niets anders dan te genieten van de fantastische tentoonstellingen in hun musea. Want als de kunstenaars bij Pinault of Arnault exposeren is het sowieso te laat om ze te kopen, zelfs voor wie een hele dikke portemonnee heeft. Een goede deal is niet meer te sluiten!
