Een vreemd rariteitenkabinet heeft bezit genomen van Galerie Ron Mandos. Een reeks van poppen en attributen die uit een legerdumpshop lijken te komen, vult de etalage. Met bijlen in verschillende soorten en maten, maar erg bruikbaar zijn ze niet. Te zwaar, gebroken, onhandig omkleed met takken en flessen. Boven de deur hangt een witte vlag met een rood kruis. Als dit al een EHBO post is loop je er niet met een gerust hart naar binnen.
Eenmaal binnen wordt dat niet beter. Joep van Lieshout heeft in drie weken tijd de ruimte van de galerie van vloer tot plafond getransformeerd tot een ontspoord veldhospitaal. Je stapt een andere wereld in. Een wereld van tentdoek die gevuld is met medische scènes en installaties. Een couveuse met een brabbelende babypop. Een ziekenhuisbed met een surrealistische bevalling, geflankeerd door een rode duivel. Een geïmproviseerde tandartsstoel met nog werkende boor. En daarnaast een visioen van waar je getrokken tanden terecht komen: in een mond die op het achterhoofd van een pop prijkt. Een tafereel dat in een werk van Jeroen Bosch niet zou misstaan. Op de werktafel van de tandarts potten vol met tanden en kiezen, tangen en wie weet wat er verder nog staat te gebeuren.
De mens met al zijn eigenaardigheden is al jaren een onuitputtelijke bron van inspiratie voor Joep van Lieshout. Alle facetten komen daarbij voorbij, de beschaafde en de dierlijke kant, de consumptiedrift, het vernuftig in elkaar stekende menselijk lichaam. Soms is er een oplossing en stevent het werk optimistisch af op een hoopvolle utopie, dan weer glijdt het hopeloos af naar het einde der tijden.
Orde en chaos. Soms ook gecombineerd in een beeld. Zoals in een uiteengereten Bas (naar Sint Sebastiaan), die bijeengehouden wordt door stalen pinnen en gevangen zit in een stevig houten frame. Een frame dat voelt als een gevangenis, maar dat ook houvast biedt en dat als vorm de sculptuur verder definieert.
Aan het eind van deze hallucinante koortsdroom staat een ziekenhuisbed met daarop een lichaam waar duidelijk geen redden meer aan is. We kijken tot diep in de borstholte van dit slachtoffer. Een lieflijke verpleegster buigt over hem heen, de rondingen van haar billen hebben wat extra volume gekregen.
Liefde
In de tweede ruimte worden we ontvangen door een schaars geklede soldaat met een kind in de armen. De veldtent is verdwenen, hier heerst meer rust. ’Ik heb alle ruimtes wel een eigen sfeer mee willen geven. Hier gaat het meer over liefde’, zegt Van Lieshout. Een liefdevolle piëta in lichtblauw polyester illustreert dat. Al heeft ook de liefde scherpe randjes. De arm van een moeder met kind eindigt in een hamer in plaats van een hand (Green Madonna). En aan de hangende torso van Daniella bungelt een houten marionet.
De laatste ruimte is nog leger. Hier staan een aantal kleinere ijle sculpturen die scènes uit de bijbel weergeven. Van Lieshout: ‘Ik dacht: ik ga de bijbel eens lezen. Die verhalen en de iconografie van het christendom is rijk en sterk verbonden met menselijke emoties en behoeftes, leed, barmhartigheid. En zeer aanwezig in de kunstgeschiedenis. Maar het is ook gewoon voor de mooi hè.’ We herkennen het laatste avondmaal, geabstraheerde figuurtjes aan een lange tafel, een lichaam dat naar een graf gedragen wordt, de drie kruizen op de berg Golgotha. Elke scène omlijst door een frame, maar in tegen stelling tot bij Bas voelt het hier niet als een gevangenis maar als een liefdevol kader, een systeem dat bescherming biedt. Schematische weergaven, ver weg van de rauwere emotie in de etalage en het veldhospitaal.
Terug naar de werkelijkheid. Galeriehouder Ron Mandos treft naast zijn werktafel de komende maanden drie roofvogels aan. Een uil, een gier en een arend. Drie dingen die je als ondernemer tegenkomt zegt de kunstenaar: ‘roofzuchtig als een arend, wijs als een uil en vraatzuchtig als een gier’. Werk dat meer gerelateerd is aan Van Lieshouts activiteiten als vastgoedontwikkelaar. In Rotterdam maakt hij plannen voor Brutus: een groot woon-werk project waarin cultuur en woningbouw samen komen. In drie torens in het havengebied moeten 750 woningen komen, sociale huurwoningen met atelier voor kunstenaars, ruimte voor woongroepen e.d. maar ook commerciële huur, een museum, een beeldentuin en zijn eigen atelier. Een project waar hij al tien jaar aan werkt, dat veel investering en geduld vergde, maar wat de laatste jaren concreet vorm begint te krijgen. De grote vogels ogen als een klassieke sculptuur, gesneden uit piep-en purschuim en afgegoten in brons. Een terzijde die het veldhospitaal even verbindt met de zakelijke wereld van geld en investeringen.
Veiligheid versus risico
Van Lieshout tovert, zoals vaker, een eigen wereldje tevoorschijn. Steeds is dat een mix van alle aspecten van het menszijn: de rauwe emoties, groepsdynamiek, sex, geweld en liefde. Het lichaam als een fabriek, of de mens als poppetje in het grote geheel. De chaos die het leven is en de poging daar orde in te scheppen. Vreemde fantasie en absurde werkelijkheid. In EHBO is het een combinatie van ziekenhuis, oorlog en mogelijke oplossingen. Ook de etalage past daarbij, met verschillende variaties op de fasces, het machtssymbool van (onder andere) de fascisten, maar alle bijlen hebben een mankement, ook dat systeem faalt.
Natuurlijk ligt het voor de hand dit noodhospitaal aan de pandemie te linken, maar zo zwart wit ligt het niet. Van Lieshout: ‘Het is niet echt verbonden met de actualiteit, maar onbewust waarschijnlijk wel een beetje. Dit is meer een vervolg op wat ik hier vlak voor heb gemaakt: Sacrifice. Deze Circle of friends – gewonde soldaten om een kampvuurtje – is daar bijvoorbeeld een deel van. Sacrifice ging over geweld over oorlog, zinloos geweld en eigenlijk is het een aanklacht tegen de superveilige wereld waarin we leven, waarin alle risico’s vermeden worden en waar voor ieder probleem een app of iets anders wordt georganiseerd. Dit in tegenstelling tot het pure rauwe idealisme waarbij je samen met twintig andere mannen uit je dorp wekenlang in de modder zat en dan vijf meter van je loopgraaf doorzeefd werd. Daar sluit EHBO op aan. Je zou het een veldhospitaal kunnen noemen, maar er zitten wat meer surrealistische elementen in.’
Meer een oorlogsverhaal dus dan een pandemie. Maar toch past het er ergens ook perfect bij. De chaos van de pandemie. Het zoeken naar een antwoord. Haastig, met knip en plakwerk dingen uitproberen zoals dat ook in dit enigszins amateuristische veldhospitaal gebeurt. Iedereen doet z’n best en improviseert her en der oplossingen, zoekt naar controle. Maar ja uiteindelijk: of het echt ergens toe leidt, we weten het niet. Ook deze EHBO post biedt geen antwoorden, het roept vragen op en doet suggesties. Een conclusie volgt niet. Het rauwe veldhospitaal is daarin spannender dan het veilige systeem van de laatste ruimte. Maar het blijft zoeken. En.. het maakt nieuwsgierig naar de volgende aflevering in het verhaal.
Atelier van Lieshout – EHBO
t/m 31 december bij Galerie Ron Mandos
- meer over Atelier van Lieshout in de volgende editie van Tableau! (15 feb 2022)
