Riff, PD #18245 is het achtste landschapskunstwerk van de Collectie Land Art Flevoland. Nederlandse en internationaal vermaarde kunstenaars als Marinus Boezem, Daniel Libeskind, Robert Morris en Richard Serra gingen Bob Gramsma voor. Bij de inpoldering van het IJsselmeer, en daarmee het ontstaan van Nederlands twaalfde provincie, werd het idee opgevat om het nieuwe land te verrijken met een groot aantal kunstwerken op locatie. Land Art was in die tijd zeer actueel en bestond uit verschillende vormen van ingrepen in het landschap, tijdelijk, subtiel of juist heel groot. Bob Gramsma: ‘Het is jammer dat het wat in de vergetelheid is geraakt juist nu de invloed van menselijke actie op onze wereld centraal staat. Mijn sculptuur is daarom ook een pleidooi voor Land Art, het probeert in te zoomen en te bouwen op dat DNA.’ De provincie Flevoland gaf de opdracht voor het monument om te vieren dat 100 jaar geleden de Zuiderzeewet in het leven werd geroepen.
Kunstmatig
Net als de polder, is Riff, PD #18245 in fases ontstaan. Allereerst heeft Gramsma 15.000 kuub zand laten afgraven, tot de graafmachines het nieuwe peil van het grondwater bereikten. De berg die dit opleverde, bestond uit landbouwgrond en zand van de IJsselmeerbodem. Dit materiaal werd gestort op een ingenieuze constructie van staal, beton en achttien heipalen. Voor Gramsma was de samenstelling van de berg van grote betekenis. ‘In de IJsselmeerbodem zit de geschiedenis van de geologie, in de landbouwgrond de geschiedenis van de ontginning, van het ingrijpen van de mens. En al liggen de zandkorrels nu niet meer op hun plek, de gelaagdheid van dit materiaal is conceptueel gezien belangrijk, de samenstelling van de bodem beïnvloedt de vorm en het aanzien van het werk.’ Dat het op die manier ook de Zuiderzeewet symboliseert, was niet Gramsma’s intentie. Hij lacht: ‘Ik hou niet zo van symboliek, maar Riff, PD#18245 toont sporen van het landschap en de productie en weerspiegelt daarmee ook de ontginning en kunstmatigheid van de polder.’
In de volgende fase heeft Gramsma de heuvel uitgegraven en de wanden van het immense gat dat ontstond bedekt met spuitbeton en verstevigd met betonnen ribben en een dak. Zodra het beton goed gedroogd en uitgehard was, is de heuvel tot op maaiveldniveau weer afgegraven, waardoor de grillige buitenkant zichtbaar werd.
Ruimte zonder architectuur
De kern van het kunstwerk is dus een gegraven ruimte. Niet alleen ‘graven’ is een motief dat Gramsma’s interesse heeft, ook het onzichtbare zichtbaar maken is een thema waarmee hij zich al jarenlang bezighoudt. ‘Hoe denken wij over ruimte? Die vraag vind ik interessant, daar voer ik al jaren gesprekken over met filosofen en wetenschappers. Ruimte is niet zomaar een hol iets waarin zich het sociale afspeelt; veeleer wordt ruimte eerst door deze sociale praktijken gevormd. Architectuur is gebouwd. Maar dit is gegraven, als het uitdijen van een gat. Het is een afdruk van ruimte, je kijkt naar de buitenkant van een gat – het is ruimte zonder architectuur.’
Een trap splijt het kunstwerk deels doormidden. Bovenaan de trap kun je vanaf een bordes het dak van de sculptuur bekijken. Gramsma: ‘De trap nodigt de bezoeker uit ‘het gebouw’ te betreden. Hier verbindt zich het werk met het oude en het nieuwe land.’
Voor de titel speelt Gramsma met het woord rif/riff. ‘Een rif in het water, als habitat voor zeedieren, heeft natuurlijk een link naar de Zuiderzee. Een riff verwijst ook naar een kort muziekfragment, een herkenbaar motief. De riff van dit werk wordt onder meer gevormd door de geologie van de bodem en de topografie van de polder. En riff off, in de betekenis van overnemen en uitwerken, staat voor het beton dat tegen het zand aan gespoten wordt en zo de diepe sporen van het bouwproces overneemt.’ PD staat voor public domain, het is Gramsma’s manier om zijn werk te inventariseren. Het ontwerp is uit 2018 en het is Gramsma’s 245e kunstwerk.
Hoe het kunstwerk er over een paar jaar uitziet, zal de tijd leren, maar zeker is dat het zich ontwikkelt. Als er regenwater over het beton sijpelt, zullen er uitwassen van kalk en zout ontstaan. Het nieuwgevormde landschap, dat als een gebouw op palen rust, heeft inkepingen en gaten die, net als een rif in zee, onderdak bieden aan flora en fauna. Mossen en kleine plantjes kunnen erop groeien door de restjes klei die zijn achtergebleven. ‘En wie weet broedt er binnenkort een zwaluwpaartje in.’
Het kunstwerk Riff, PD#18245 staat tussen de Spijkweg en de Bremerbergweg bij Dronten.
De nieuwe editie van Tableau komt met nog meer kunst die je gewoon buiten kunt bewonderen. Meld je nu aan voor de nieuwsbrief om op de hoogte te blijven of word abonnee en ontvang als eerste de nieuwe editie!
