Categorieën
2020 Highlights

Barok in het Rijksmuseum

Lees meer in Tableau Magazine!

Rond het begin van de 17e eeuw is Rome het artistieke centrum van de wereld. Het is in deze stad dat rond 1600 de barok tot ontwikkeling komt onder leiding van Michaelangelo Meresi da Caravaggio en wordt voortgezet door de beeldhouwer Gianlorenzo Bernini (1598-1680). In de tentoonstelling ‘Caravaggio-Bernini. Barok in Rome’ staat deze roerige periode centraal. Halverwege de 16e eeuw heeft het noorden van Europa zich definitief afgescheiden van de rooms-katholieke kerk en ontstaat er een nieuwe godsdienst: het protestantisme. Hoewel het katholieke Rome zich niet laat bekeren, krijgt het geloof ook hier een nieuwe impuls. Rond 1600 is deze nieuwe impuls in de kunst voor het eerst te zien in schilderijen van Caravaggio. Er is niet veel bekend over de geloofsovertuiging van Caravaggio, maar aan de hand van zijn schilderijen kunnen we concluderen dat hij de verhalen uit de Bijbel op een geheel nieuwe manier interpreteerde. Anders dan zijn voorgangers houdt hij zich niet bezig met het overtreffen van de grote meesters van de renaissance en ook niet met het getrouw weergeven van de natuur. Voor het eerst ligt de focus op het overbrengen van emotie en de achterliggende boodschap van het verhaal. Caravaggio wordt een meester in een niet eerder gezien naturalisme en gebruikt daarvoor een clair-obscur techniek. Met dit grote contrast tussen licht en donker ontstaat er een theatrale focus in het schilderij, dat vaak het hoogtepunt van het verhaal weergeeft. Hij weet op die manier de aandacht van de toeschouwer vast te houden en emotie op te roepen. Hoewel deze nieuwe stijl aanvankelijk een grote schok veroorzaakt krijgt Caravaggio enorme navolging. Dat zijn invloed zo groot was is eigenlijk opmerkelijk, aangezien hij zelf geen atelier runde en nooit leerlingen heeft onderwezen. Vanaf 1606 was hij namelijk voortvluchtig voor de moord op Ranuccio Tomassoni en hij stierf kort daarna in 1610. Zijn navolgingen worden Caravaggisti genoemd en onder hen zijn grote namen als vader en dochter Gentileschi, Orazio Borgianni, Bartolomeo Manfredi, Giovanni Baglione en Mattia Preti maar ook Nederlanders als Ter Brugghen, Van Baburen en Van Honthorst.

 

Gian Lorenzo Bernini, Medusa, Rome, 1638–1640,
Rome, Musei Capitolini, Palazzo dei Conservatori

Caravaggio is misschien de schilder geweest die het decennium van de barok inluidde, het was beeldhouwer Gianlorenzo Bernini die de barok tot een glorieus hoogtepunt bracht door alle verschillende media in de kunst – architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst – samen te laten werken. Het kunstenaarschap werd hem met de paplepel ingegoten door zijn vader Pietro Bernini, die zelf beeldhouwer en schilder was. In een periode van vurige devotie als reactie op het protestantisme greep de katholieke kerk kunst aan om gelovigen te overtuigen en te beïnvloeden. Kerken moesten een goddelijke plek worden op aarde, waar men een glimp op kon vangen van het hemelse paradijs. Bernini speelde hierin een grote rol. Hij wist met zijn beeldhouwkunst mensen in hun hart te raken, door zijn figuren gezichten te geven verwrongen van emotie en intense beweging te suggereren door wapperende gewaden, grootse gebaren en ingewikkelde composities. Alles werd ingezet om de boodschap over te brengen, de architectuur, de lichtinval en het schilderwerk waren er allemaal op gericht de toeschouwer in vervoering te brengen.

Het Rijksmuseum brengt nu voor het eerst deze twee grootheden bij elkaar in een overzicht van deze onstuimige periode. Te zien zijn meesterwerken als Caravaggio’s NarcissusJongen gebeten door een hagedis en De Doornenkroning en Bernini’s BacchusSebastiaan, de buste van Medusa, maar ook rake marmeren portretten van Thomas Baker, Kardinaal de Richelieu, en een geschilderd zelfportret. Om deze meesterwerken goed in de tijd te kunnen plaatsen is er ook werk te zien van kunstenaars als Guido Reni, de Gentileschi’s, Nicolas Poussin, Simon Vouet, en de excentrieke Tanzio da Varallo. En beeldhouwwerk van Alessandro Algardi, waaronder zijn zwart-marmeren Sonno (slaap) en een nooit eerder getoond bronzen paard in volle draf van Francesco Mochi.

Rijksmuseum • Amsterdam 14 februari – 7 juni 2020 www.rijksmuseum.nl

Categorieën
2020 Highlights

Caravaggio en Bernini: barok in het Rijksmuseum

Caravaggio & Bernini

Halverwege de 16e eeuw heeft het noorden van Europa zich definitief afgescheiden van de rooms-katholieke kerk en ontstaat er een nieuwe godsdienst: het protestantisme. Hoewel het katholieke Rome zich niet laat bekeren, krijgt het geloof ook hier een nieuwe impuls, die terug te zien is in de kunst van de barok. De centrale figuren in de  barok zijn de schilder Michaelangelo Meresi da Caravaggio en de beeldhouwer Gianlorenzo Bernini (1598-1680). Rond 1600 is deze nieuwe impuls voor het eerst te zien in de schilderijen van Caravaggio. Er is niet veel bekend over de geloofsovertuiging van Caravaggio, maar aan de hand van zijn schilderijen kunnen we concluderen dat hij de verhalen uit de Bijbel op een geheel nieuwe manier interpreteerde. Anders dan zijn voorgangers houdt hij zich niet bezig met het overtreffen van de grote meesters van de renaissance en ook niet met het getrouw weergeven van de natuur. Voor het eerst ligt de focus op het overbrengen van emotie en de achterliggende boodschap van het verhaal. Caravaggio wordt een meester in een niet eerder gezien naturalisme en gebruikt daarvoor een clair-obscur techniek. Met dit grote contrast tussen licht en donker ontstaat er een theatrale focus in het schilderij, vaak het hoogtepunt van het afgebeelde verhaal. Hij weet op die manier de aandacht van de toeschouwer vast te houden en emotie op te wekken. 
 

Caravaggio, Narcissus, 1597-1599, olieverf op doek, 113,3×94 cm, Palazzo Barberini

Hoewel deze nieuwe stijl aanvankelijk een grote schok veroorzaakt krijgt Caravaggio enorme navolging. Dat zijn invloed zo groot was is eigenlijk opmerkelijk, aangezien hij zelf geen atelier runde en nooit leerlingen heeft onderwezen. Vanaf 1606 was hij namelijk voortvluchtig voor de moord op Ranuccio Tomassoni en kort daarna stierf hij in 1610. Zijn navolgingen worden later Caravaggisti genoemd en onder hen zijn grote namen als vader en dochter Gentileschi, Borgianni, Bartolomeo Manfredi, Guercino, Baglione en Mattia Preti maar ook Nederlanders als Ter Brugghen, Van Honthorst en Van Baburen.  

Hemel op aarde

Caravaggio is misschien de schilder geweest die het decennium van de barok inluidde, het was beeldhouwer Gianlorenzo Bernini die de barok tot een glorieus hoogtepunt bracht door alle verschillende media in de kunst – architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst – samen te laten werken. Het kunstenaarschap werd hem met de paplepel ingegoten door zijn vader Pietro Bernini, die zelf beeldhouwer en schilder was. In een periode van vurige devotie als reactie op het protestantisme greep de katholieke kerk kunst aan om gelovigen te overtuigen en te beïnvloeden. Kerken moesten een goddelijke plek worden op aarde, waar men een glimp op kon vangen van het hemelse paradijs. Bernini speelde hierin een grote rol. Hij wist met zijn beeldhouwkunst mensen in hun hart te raken, door zijn figuren gezichten te geven verwrongen van emotie en intense beweging te suggereren door wapperende gewaden, grootse gebaren en ingewikkelde composities. Alles werd ingezet om de boodschap over te brengen, de architectuur, de lichtinval en het schilderwerk waren er allemaal op gericht de toeschouwer in vervoering te brengen.  
 

Gianlorenzo Bernini, Sebastiaan, 1617, Thyssen-Bornemisza Museum Madrid

Het Rijksmuseum brengt nu voor het eerst deze twee grootheden bij elkaar in een overzicht van deze onstuimige periode. Te zien zijn meesterwerken als Caravaggio’s Narcissus, Jongen gebeten door een hagedis en de Doornenkroning en Bernini’s Bacchus, Sebastiaan, de buste van Medusa, maar ook rake marmeren portretten van Thomas Baker, kardinaal de Richelieu, en een geschilderd zelfportret.  
Om deze meesterwerken goed in de periode te kunnen plaatsen hangen ze zij aan zij met werken van kunstenaars als Guido Reni, Giovanni Baglione, de Gentileschi’s, Nicolas Poussin, Simon Vouet, en de excentrieke Tanzio da Varallo. Beeldhouwwerken van Alessandro Algardi, waaronder zijn zwart-marmeren Sonno (Slaap), de dansende Rondinini Faun van de Romeinse Vlaming François du Quesnoy, en een nooit eerder getoond bronzen paard in volle draf van Francesco Mochi. 
 
Rijksmuseum Amsterdam 
14 februari – 7 juni 2020 
www.rijksmuseum.nl
 

Categorieën
2019 Verzamelen

Vreemde gang van zaken omtrent vermeende Caravaggio

Lees meer in Tableau Magazine, met veel meer beeldmateriaal.

Het meesterwerk verbeeldt het moment dat Judith met hulp van haar meid Abra het hoofd van Assyrische generaal Holofernes afhakt en zo haar volk bevrijdt van een jarenlange belegering. Decennialang bleef het werk in goede conditie omdat het al die tijd verborgen lag onder een matras. Pas toen het dak ging lekken stuitte de huiseigenaar tijdens herstelwerkzaamheden op het schilderij. 
 
Het was meteen duidelijk dat het een klassiek 17e-eeuws schilderij betrof en al vrij snel werd het schilderij door experts, ingehuurd door veilinghuis Marc Labarbe, toegeschreven aan Caravaggio. De Franse staat classificeerde het werk als ‘nationale schat’, waardoor het schilderij Frankrijk 30 maanden niet mocht verlaten. Hierdoor was er genoeg tijd om het schilderij aan een groot onderzoek te onderwerpen. Er werd bewijsmateriaal bij elkaar gezocht dat moest bewijzen dat het werk daadwerkelijk van de hand van de 17e-eeuwse meester zou zijn. 
 
Caravaggio maakte in 1599 al een schilderij met het onderwerp Judith onthoofdt Holofernes dat nu in Galleria Nazionale d’Arte Antica in Rome hangt. Maar in een bewaard gebleven brief uit 1607 van de Vlaamse schilder en handelaar Frans Pourbus, in dienst van de Graaf van Mantua, wordt nóg een schilderij beschreven met hetzelfde onderwerp. In die periode is Caravaggio Rome net ontvlucht wegens de moord op Ranuccio Tomassoni. Caravaggio-experts beschrijven de werken die hij vervolgens in Napels en Mantua maakt als veel vrijer en experimenteler dan het werk dat hij maakte in Rome. Expert David Stone ziet een duidelijk verschil tussen de Judith op het schilderij uit 1599 en het pas ontdekte schilderij uit 1607. De eerstgenoemde Judith deinst achteruit, alsof ze zelf niet kan geloven dat ze een man onthoofdt. Haar gezicht is vertrokken van afschuw en angst. Op die manier wekt Caravaggio de suggestie dat de daad door goddelijke kracht is ingegeven. Het schilderij uit 1607 laat een heel andere Judith zien. Krachtig, vastbesloten en daadkrachtig hanteert ze het zwaard. Daarbij kijkt ze de toeschouwer aan en lijkt het alsof ze ons bij haar daad betrekt. Het hele schilderij is met meer passie geschilderd, bruut bijna, passend bij het onderwerp van het verhaal. Geschilderd voor een heel ander publiek dan de kopers en opdrachtgevers in Rome. 
 

Michelangelo Merisi da Caravaggio, Judith onthoofdt Holofernes, 1599. Galleria Nazionale d’Arte Antica, Rome

 
Eric Turquin, specialist in oude meesters, is overtuigd van de authenticiteit van het werk. Er zijn een aantal elementen in het schilderij die typisch zouden zijn voor de stijl en techniek van Caravaggio. Zo is er met röntgenapparatuur geen gedetailleerde ondertekening ontdekt, wat kenmerkend is voor de schilder. Ook gebruikte de meester de risparmio-techniek, waarbij hij lichte, transparante, streken over donkere vlakken heen legt om op die manier schaduwwerking te creëren. Deze techniek gebruikte Caravaggio vaak. Ook zijn er karakteristieken die zeer kenmerkend zijn voor de stijl van de meester, zoals vuil onder de nagels en ook de highlights in de ogen van de personages zijn typisch voor Caravaggio.

Details uit `Toulouse Caravaggio`

Details uit `Toulouse Caravaggio`

Maar er is ook kritiek op de toeschrijving aan Caravaggio. Italiaanse en Nederlandse experts zijn niet overtuigd van de bewijsvoering. Er is namelijk nog een schilderij bekend met precies dezelfde voorstelling en compositie, gemaakt door de Vlaming Louis Finson. Van deze schilder, geboren in 1580 in Brugge, is bekend dat hij nauwe relaties had met Caravaggio en in dezelfde periode actief was in Napels. Finson staat erom bekend dat hij kopieën maakte van de werken van de Italiaanse meester. De experts zijn van mening dat deze pas ontdekte Judith onthoofdt Holofernes ook een kopie is van de hand van de Vlaming. Het gezicht van de meid van Judith, Abra, zou te grotesk zijn om van Caravaggio te zijn. Ook het gegeven dat de Franse staat de classificatie ‘nationale schat’ introk was voor velen een bewijs dat er twijfel bestond over de authenticiteit van het schilderij. 
 

Louis Finson, Judith onthoofdt Holofernes, Intesa Sanpaolo bank, Naples, ca. 1607
 
Het pas vrijgegeven schilderij zou donderdag 17 juni worden geveild door veilinghuis Marc Labarbe, maar werd voor die tijd plotseling onderhands verkocht aan een anonieme bieder. Labarbe maakte niet bekend om welke koper het ging of voor welk bedrag het werd verkocht. Wel bracht hij naar buiten dat het om partij gaat die nauwe relaties heeft met een bekend en vooraanstaand museum. Dit was ook de reden dat het bod was voorgelegd aan de verkoper en dat het bod geaccepteerd is. Om welk museum het gaat is niet bekend. 
 
Dit is een zeer opvallende en vreemde gang van zaken, vindt ook Jop Ubbens, voormalig voorzitter bij veilinghuis Christie’s en oprichter van Ubbens Art Advisory: ‘Wat een absurde toestand met die zogenaamde Caravaggio. Op deze manier komt het weinig transparant en zelfs een beetje schimmig over. Dat is niet goed voor reputatie en imago van regionale veilinghuizen in het algemeen. Ik hoop dat ze koper en onderliggende overwegingen spoedig openbaar maken.’
 
 Lees meer in Tableau Magazine, met veel meer beeldmateriaal.
 

Categorieën
2019 Tentoonstellingen - Nationaal

Laatste kans – Caravaggio in Utrecht

In de zeventiende eeuw is Rome het centrum van de artistieke wereld. Overal vandaan trekken kunstenaars naar de eeuwige stad om zich te laten inspireren door grote meesters als Michaelangelo Meresi da Caravaggio. Al tijdens zijn leven verspreid Caravaggio’s faam zich over Europa. In zijn Schilder-boeck uit 1604 schrijft Karel van Mander: “Daer is oock eenen Michael Agnolo, die te Room wonderlijcke dinghen doet. (…) Desen Michael Agnolo dan heeft alree met zijn wercken groot gheruchteere en naem gecreghen.” Het is Van Mander die jonge kunstenaars oproept om naar Rome te gaan om daar het werk van Caravaggio te kopiëren.  
 
De tentoonstelling vertelt het verhaal van drie kunstenaars: Gerard van HonthorstDirck van Baburen en Hendrick ter Brugghen. Zij vertrekken naar Rome om het werk van Caravaggio van dichtbij te bewonderen. In de tentoonstelling is goed te zien hoe de drie schilders op hun eigen manier geïnspireerd raken door Caravaggio en hoe zij het begin markeren van een nieuwe stroming: het caravaggismeKenmekend voor het werk van Caravaggio en zijn navolgers zijn de realistische figuren, gevoel voor drama en een sterk contrast tussen licht en donker. Het zijn spectaculaire schilderijen die steeds een cruciaal moment in een verhaal weergeven. Zoals een graflegging, of de ongelovige Thomas die met zijn vinger een wond in de zij van Christus aanraakt.  
 
De werken op de tentoonstelling zijn ingedeeld op onderwerp, waarbij steeds werk van verschillende kunstenaars uit heel Europa te zien is. Daardoor is goed te vergelijken hoe zij elk op hun eigen manier dit thema in beeld brengen. De audiotour, ingesproken door Arthur Japin, brengt de schilderijen tot leven en biedt naar behoefte verdieping bij speciaal geselecteerde schilderijen.  
 
De overzichtstentoonstelling geeft een goed beeld van de invloed van Caravaggio op zijn tijdgenoten. Een must-see voor liefhebbers van oude meesters, met bruiklenen van over de hele wereld 
Nog te bezoeken tot zondag 24 maart 2019 in Centraal Museum Utrecht. 
Tickets worden per tijdsslot verkocht.   
www.centraalmuseum.nl 
 
Plan uw bezoek van tevoren en bestel uw tickets hier.