Lees meer in Tableau Magazine!
Pieter Henket (40) is een Nederlandse fotograaf in New York die in 2008 in een klap bekend werd met de portretfoto van Lady Gaga op haar debuut cd. Tales of Us kende de foto’s van Henket en wilde het weinig bekende Congobekken en de mensen die daar wonen dezelfde aandacht geven als de sterren die Henket portretteerde. Tableau sprak met de fotograaf over de totstandkoming van Congo Tales.
‘Ik wilde een prentenboek maken en de mensen
hun sprookjes laten uitbeelden’
Bewaren en doorgeven orale tradities
De kern van Congo Tales is het in kaart brengen van de lokale mythologie. In samenwerking met o.a. filosoof Kovo N’Sondé die gespecialiseerd is in de sprookjes en mythes van Congo, zijn afgelopen jaren de overleveringen van de lokale bewoners vastgelegd. Ze waren nooit eerder gedocumenteerd en door ebola zijn veel verhalen verloren gegaan. Hier geldt het gezegde: `When an old person dies it’s like a library of stories is burning down.` Soms kent de een het begin van een verhaal, een ander het midden en een derde het eind. De opgetekende verhalen vol universele wijsheden zijn uitgewerkt door Kovo en Wilfried N’Sondé. Het concept van Congo Tales is ontwikkeld door Eva Vonk, creatief directeur en uitvoerend producent van Tales of Us. Het kwam tot stand naar aanleiding van een gesprek met een ngo, die Vonk vroeg mee te denken over manieren om meer maatschappelijk bewustzijn te creëren rondom het Congobekken. Het gebied is kwetsbaar door ontbossing. Toen Vonk in 2015 contact legde met Henket, was het tijd om als een kers op de taart de opgetekende verhalen te gaan verbeelden.
Henket: ‘Congo Tales deed me denken aan de grammofoonplaat en de prenten van de sprookjes die de gebroeders Grimm hadden verzameld, waar ik als kind eindeloos naar kon kijken en luisteren. Ik wilde een prentenboek maken en de mensen in Mbomo hun sprookjes laten uitbeelden. […] Ik woon al 21 jaar midden in Manhattan, maar ik blijf toch een Brabantse jongen die in het bos is opgegroeid met sprookjes, blaaspijpjes en besjes. Ik kon niet wachten om de fantasie van de kinderen daar mee te maken.’
courtesy Kahmann Gallery. Produced by Tales of Us)
Rembrandtesk licht
In 2015 reisde Henket met Vonk voor het eerst naar het dorpje Mbomo in Congo om de inwoners te ontmoeten en te kijken hoe ze de fotoshoots zouden kunnen aanpakken. Het werk van Henket heeft een cinematografische karakter en hij vertelt zijn verhalen met licht. Hij bouwt zijn composities zorgvuldig op als een schilder of filmstylist. Normaliter fotografeert hij in studio’s in New York of Hollywood vanwege de ingewikkelde set ups met flitslichten.
Uiteindelijk bouwde Henket in een overdekte betonnen ruimte in het dorp een studio waar hij de zwart-wit portretten maakte. Maar regelmatig stond hij ook in een regenponcho achter de camera met zijn voeten in de blubber. De kleurportretten zijn gemaakt op locatie, vaak bij dorpelingen thuis die hun bamboe huisjes openstelden. Ook de sprookjesfiguren en mythologische wezens werden vertolkt door kinderen en volwassen uit het dorp. Henket: ‘Het bijzondere is dat ik de verhalen samen met de lokale mensen heb vertaald in fotografie. Het zijn hún verhalen, ik heb die vastgelegd met mijn compositie en licht. Ik vroeg waar ze wilden staan en hoe het voor hun het beste voelde.’ De mensen daar zijn niet beïnvloed door instagram of social media waardoor ze helemaal open in het verhaal staan. ‘Door deze werkwijze creëer je natuurlijke momenten in volledig geënsceneerde scenes. Met het regenwoud als decor voelden de fotoshoots soms als een opera waarin mist en regen binnen enkele seconden plaatsmaken voor de zon.’
courtesy Kahmann Gallery. Produced by Tales of Us)
‘Ik vertel mijn verhalen met licht’
Henket werkte samen met art director Saïd Abitar, die o.a. decors bouwt voor de opera in Brussel. ‘Hij is een bron van eindeloos veel kunstgeschiedenis. Een bepaalde plek of scene deed hem bijvoorbeeld denken aan een prent van Gustave Doré en dan lieten we ons daardoor inspireren. Abitar had een goede connectie met de bewoners en kon samen met lokale kleermakers de mooiste dingen maken. Zo stuurde hij de kinderen het bos in om met bladeren hun totemdier uit te beelden, want iedere familie daar heeft zijn eigen dier. Daar kwamen de mooiste dingen uit, zoals de jongen die de olifant uitbeeldt.’
‘Ik wilde sprookjesachtige beelden maken die de verhalen van Congo vertellen en waarbij toeschouwers hun fantasie de vrije loop kunnen laten. Een beeld is voor mij geslaagd als ik er emotie bij voel en als mijn belichting als een puzzel in elkaar valt.’ Dat is bijvoorbeeld het geval bij The Plot waarin het verhaal wordt uitgebeeld van vijf mannen die het plan hebben opgevat om vlees te vergiftigen om het land te stelen van een boer. Een van de mannen heeft spijt en wil niet meedoen; hij kijkt weg. Henket vertelt dit verhaal met Caravaggio-achtige licht en met de blikken van de mensen. ‘In de sprookjes van Grimm zitten veel spannende en donkere momenten en dat geldt ook voor Congo Tales. Ik zoek ook altijd naar een bepaald mysterie, naar iets spannends in mijn foto’s.’
courtesy Kahmann Gallery. Produced by Tales of Us)
‘Ik zoek altijd naar een bepaald mysterie, naar
iets spannends’
Terwijl Henket en zijn crew sjouwden met camera’s, lampen en flitsparaplu’s liep geluidskunstenaar David Kamp rond met grote stoffen bollen en plaatste hij overal microfoontjes. Ook buiten het kamp, waar de olifanten ‘s nachts met een enorm kabaal algen uit de blubber kwamen zuigen. Henket: ‘Toen David mij uiteindelijk de soundscape stuurde en ik thuis met mijn foto’s op mijn scherm het op mijn geluidssysteem afspeelde, moest ik huilen. Alles waar ik van droomde kwam opeens samen. Ik had nooit kunnen hopen dat wat hij maakte zo mooi kon worden en zo goed aansloot op mijn foto’s.’
Van Brabant naar New York
Henket groeide op in een creatief gezin-zijn vader is architect, zijn moeder modeontwerper-midden in de Brabantse bossen. ‘Ik had een tamme kraai en er was een grote beuk waar je onder kon spelen. Dat was mijn theater en mijn vriendjes waren de acteurs. Ik had een video 8 camera en daar maakte ik films mee.’
Op zijn negentiende mocht hij van zijn ouders in de zomervakantie een filmcursus in New York doen. ‘Ik wilde altijd al cameraman worden. Dus dit was mijn droom.’ Na de zomer zou hij teruggaan om de havo af te maken. ‘Alles in New York was mooi. Iedereen was sexy. Ineens kon ik gay zijn. De hele wereld lag voor mij open.’ Nadat Henket een stage had weten te regelen op de set bij Flawless met Robert De Niro en Philip Seymour Hoffman besloot hij in New York te blijven. Hij verbleef in een jeugdherberg waar hij de kamers schoonmaakte en gratis mocht wonen. Een jaar later ontmoette hij zijn man Roger Inniss met wie hij inmiddels twintig jaar samen is en die als producent ook meewerkt aan Congo Tales.
Behalve dat hij nog een documentaire cursus van drie maanden volgde, heeft Henket geen scholing gehad in de fotografie. In New York begon hij voor zichzelf te fotograferen. Hij kreeg de kans zich verder te ontwikkelen toen hij werkte als liftbediende in een grote meubel- en antiekwinkel en zich opwierp als fotograaf en filmer. Uiteindelijk schafte hij zelf flitslichten aan en is hij voor 50 dollar per shoot mensen gaan portretteren in zijn eigen appartement. ‘Iedere dag bedacht ik een nieuw concept en een nieuw decor waardoor ik mijn eigen handschrift heb kunnen ontwikkelen. Ik realiseerde me dat Hollanders van oudsher meesters van het licht zijn en dat ik me daarmee kon onderscheiden.’ Op een gegeven moment lukte het om via een contact sterren te gaan fotograferen en werd de foto van Lady Gaga tentoongesteld in het Metropolitan Museum. In 2013 kreeg hij zijn eerste solotentoonstelling in Museum de Fundatie. ‘Op dit moment vind ik het een grote uitdaging om een verhaal in één beeld vast te leggen en kies ik vooral voor fotografie. Ik hou van mensen. Ik kijk altijd of ik iemand een verhaal kan laten vertellen met zijn ogen.’
( ©️ Pieter Henket,courtesy Kahmann Gallery. Produced by Tales of Us)
`De personages uit de verhalen werden vertolkt
door mensen uit het dorp`
Congo, Duitsland, Nederland
Het team van Congo Tales vond het belangrijk om de foto’s eerst in Congo te laten zien. Kovo N’Sondé, de verhalenspecialist, stelde zijn vaders huis in Brazzaville open voor de openingstentoonstelling. Daarna zijn ze afgereisd naar Mbomo, waar het vroegere cultureel centrum werd heropenend voor Congo Tales. ‘Er hing een fantastische sfeer, omdat iedereen enthousiast was om te zien waar we met z’n allen zo hard aan hadden gewerkt. Tijdens de opening raakten de mensen steeds de foto’s aan. In het begin dacht ik, wacht dat moet niet. Maar, ik merkte dat er van de foto’s werd genoten en daar ging het om. Mensen hadden er een connectie mee. Ze lachten erom of waren verlegen. Sommige kinderen lieten trots hun foto’s zien aan vriendjes. Ik kon hier eindeloos naar kijken.’
Daarna gingen de foto’s naar Potsdam in Duitsland waar de tentoonstelling groots werd vertoond in het Barbarini museum. Hier werden de foto’s met witte handschoentjes door mannetjes in witte jassen uit de vrachtwagen gehaald. Toen het eenmaal hing, was het mooier dan mooi moet ik zeggen. Toen ik naar een foto wees om iets te laten zien, vroeg de bewaker of ik bitte afstand wilde houden. Ik vond dat een mooi moment. We wilden deze mensen en hun verhalen op een voetstuk plaatsen en iedere cultuur doet dat anders. In onze wereld word je dan als een ster bewaakt. Net als lady Gaga met een bodyguard.’
courtesy Kahmann Gallery. Produced by Tales of Us)
De tentoonstelling in Museum de Fundatie is de grootse versie van Congo Tales tot nu toe: 43 manshoge portretten met soundscape en een korte film. ‘Geluid kan heel mooi helpen om een gevoel te creëren bij een foto, net als een soundtrack bij een film.’ Henket heeft een bijzondere band met De Fundatie, omdat hij er eerder tentoonstellingen had waaronder zijn eerste solo. Directeur Ralph Keuning: ‘De foto’s van Pieter Henket zijn schilderijen, grote figuurstukken, die midden in de wereld geplaatst toch onmiskenbaar staan op de schouders van de schilders van de Gouden Eeuw.’
Congo Tales vertoont overeenkomsten met multimediaprojecten als Love Radio met foto’s van Anoek Steketee in Rwanda en heeft raakvlakken met o.a. projecten van Renzo Martens in Congo.
In de schijnwerpers
De bedoeling van Congo Tales is dat het aandacht zou krijgen in de pers om het Congobekken en de mensen en hun verhalen in de spotlights te zetten. Dat is gelukt met het boek, tentoonstellingen en wereldwijd aandacht in de pers waaronder de voorpagina van de New York Times. En nu is er de tentoonstelling in Museum de Fundatie en zijn zes foto’s verworven door het Rijksmuseum, die blijven voortbestaan in de collectie. Tales of Us is ondertussen in gesprek over expositiemogelijkheden in de VS.
Henket memoreert de (inofficiële) burgemeester van Mbomo die hem vertelde dat hij fotografie tot dan toe alleen kende van het decor bij de lokale fotograaf. Die foto’s lieten dingen zien die ze níet hadden en graag zouden willen hebben, zoals een strand met palmbomen of kerstmis in de sneeuw. Op de Congo Tales fototentoonstelling in het dorp realiseerde hij zich dat deze foto’s hem en de lokale inwoners laten inzien wat ze wél hebben en hoe waardevol dat is.
Congo Tales -Told by the People of Mbomo. Met fotografie van Pieter Henket voor Tales of Us in Museum de Fundatie, Zwolle – 14 september 2019 tot en met 5 januari 2020. www.museumdefundatie.nl
