erfgoed Archives

Nederlandse iconen in een nieuw jasje

Hoe kijken de ontwerpers van nu naar de klassiekers uit het Nederlandse erfgoed? De molens, de klompen, het polderlandschap, tulpen en Hollandse luchten, wat als je die Nederlandse hoogtepunten als uitgangspunt neemt voor een ontwerpopdracht? De tentoonstelling Must See in het Zuiderzeemuseum presenteert dit voorjaar het antwoord op deze vraag.

Het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen

Tentoonstelling Must See

Curator Anne van der Zwaag selecteerde voor de expositie vijftien designers, kunstenaars, modevormgevers en fotografen. Alle deelnemers maken speciaal voor de tentoonstelling een kunstinstallatie geïnspireerd op een bekend Nederlands icoon. Alle klassiekers komen voorbij. Nederland staat wereldwijd bekend om koeien, kaas en klederdracht. Maar ook de waterwerken en het landschap zijn vermaard.

Zo maakt landschapskunstenaar Elmo Vermijs van een windmolenwiek een reusachtig observatorium op de dijk in het buitenmuseum. De wiek vormt een grote kijker die de schoonheid van onze Hollandse luchten in beeld brengt. Maar het werk is ook een kritische kanttekening bij het groeiende aantal windturbines dat aan de horizon verschijnt.
Ook ontwerper Jólan van der Wiel richt zich op het landschap en hoe zich dat onder invloed van de mens heeft ontwikkeld. In de oude wierschuur bouwt hij een indrukwekkende audiovisuele installatie. Met een projectie op schelpen start hier een reis door de tijd en zie je het landschap veranderen.

links Landschapskunstwerk van Elmo Vermijs, rechts tekening uit de collectie van het Zuiderzeemuseum.

Tulpen en klompen

In de tuin van het binnenmuseum creëert Bastiaan de Nennie een aantal grote kunstbloemen met een eigen 3D-printer. Hij scande objecten uit de museumcollectie en modelleert hiermee nieuwe bloemen, zoals een wel heel verrassende tulp. Voor het atrium van het museum ontwierp modevormgever Lisa Konno een opvallende mobiel waarin de klomp centraal staat. Ieder ontwerp is gemaakt van een ander soort klomp: van kleine sleutelhangers tot bruidsschoenen en de bekende plastic Crocs.
En ook de fiets kan natuurlijk niet ontbreken als thema in de tentoonstelling. Nederland telt intussen 23 miljoen exemplaren. Bart Schalekamp nam de fiets als inspiratie voor een groot kinetisch kunstwerk dat op de weg naar het oude vissersdorp staat.

Het modecollectief Das Leben am Haverkamp verbindt heden en verleden van de locatie in hun bijdrage aan Must See. Het ging op zoek naar de locaties waar pandjes uit het museum ooit hebben gestaan en interviewde voor de huidige bewoners van die locaties. Ze combineren klederdracht van vroeger met accessoires van de bewoners van nu.

Ansichtkaart uit de collectie van het Zuiderzeemuseum; Kaasmeisje uit de installatie van ontwerpduo Kars+Boom.

Toerisme

Al in de negentiende eeuw kwamen mensen van heinde en ver naar de toeristische trekpleisters rond de Zuiderzee. En nog steeds zijn buitenlandse toeristen in ons land op zoek naar de bekende Nederlandse iconen. Het toerisme komt als thema ook in de tentoonstelling voorbij. Folkert Koelewijn en Teuntje Fleur registreerden rond het IJsselmeer niet de must sees, maar de toeristen zelf. Hoe gedragen we ons op vakantie en welke invloed hebben jaren van massatoerisme op onze verwachting en beleving? Kijken we nog verder dan de iconen?

Must see belooft een intrigerende mix van hedendaags design en erfgoed, die goed aansluit bij de kern van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen, waar de geschiedenis van het leven aan de rand van de Zuiderzee bewaard wordt.

Must See
Zuiderzeemuseum, Enkhuizen 2 april – 24 oktober
www.zuiderzeemuseum.nl

Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van kunst? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!

Alsof je een brede loopgraaf ingaat. Een tijdscapsule. De ervaring van de kerk is compleet anders. Schuttingen en zandzakken omsluiten de pilaren en vormen de ruimte. Het is donker, de ruimte is slechts verlicht door kaarsen. Een houten constructie houdt de matrassen vast die tegen de muur leunen. Vijf kroonluchters zijn van het plafond naar beneden gehaald en rusten op houten stellages. Een prachtig contrast in vorm en materiaal; het in kaarslicht glanzende goud, de krullen van de kandelaars en de robuuste ruwe balken waar ze op rusten. Uit verschillende hoeken klinkt geluid. Oerwoudgeluiden, walvissen, mechanisch geluid, sirenes, auto`s en geweren, beroemde speeches en stilte. Hoewel het nooit echt stil kan zijn zegt Adrian Vilar Rojas, de kunstenaar die deze metamorfose op zijn naam heeft staan. Stilte bestaat niet, het is een door mensen bedacht woord voor de momenten waarop wij (denken) niets (te) horen. Andere wezens horen dan wellicht wel iets.

Adrián Villar Rojas

Adrián Villar Rojas (Argentinie, 1980) is bekend om zijn grote site specific installaties, waarbij hij een ruimte of gebouw met tijdelijke ingrepen totaal naar zijn hand zet. Zijn werk neemt als een parasiet bezit van de ruimte en zal daarna weer verdwijnen. Ook in die zin is het werk een commentaar op de bewaarzucht van de kunstwereld en van de mens in het algemeen. Uiteindelijk blijft er (fysiek) niets van het werk over. Rojas investeert veel. Ook in Amsterdam. Hij verdiepte zich in het omgaan met erfgoed, in de geschiedenis van de kerk, de geografische ligging, in de kerkgemeenschap en in de mensen die er werken. Na jaren van research is de installatie nu voltooid en tot april 2020 te zien. Drie weken lang bouwde hij het het werk op met zijn team en een grote groep vrijwilligers. `s Nachts werkte hij aan de soundscape die door de ruimte klinkt. Sommige geluiden zijn in de kerk opgenomen, de rest komt uit het archief van geluiden dat de kunstenaar tijdens vele reizen verzamelde, van internet, en uit de verzameling van de sounddesigner waarmee hij samenwerkte.

Adrián Villar Rojas – Poems for Earthlings (foto MS)

De tijd staat stil

Niet alleen de buitenwereld valt weg, zoals altijd in een kerk, ook de tijd staat stil. Of liever: is ongrijpbaar geworden. Verschillende dimensies vallen samen. Die van de eerste wereldoorlog met zandzakken en loopgraven. Zandzakken die ook werden gebruikt om erfgoed te beschermen in de oorlog. Belangrijke gebouwen en kunstwerken werden ingepakt om ze te behoeden voor trillingen. In de soundscape komen geluiden voorbij uit alle tijden en werelden. van mens en dier, van deze plek en van het luiden van de kerkklokken. Rojas versterkt het gevoel van vervreemding in tijd door ook het ritme van de klokken en het carillon aan te passen. In plaats van elk half uur slaat de klok tijdens zijn project slechts een keer per uur, het carillon klinkt elke twee uur in plaats van elk uur. De tijd rekt op. Het is volstrekt onduidelijk in welk tijdperk je je bevindt. Er zijn associaties met de oorlog, met donkere middeleeuwen of zelfs met prehistorisch leven. Rojas: “Een kerk is te vergelijken met een grot, een van de buitenwereld afgeschermde plek om te schuilen, waar je rond het vuur bij elkaar zit en verhalen vertelt. Vandaar ook dat er alleen kaarslicht is.” Met het vertellen van verhalen begint de geschiedenis. Informatie en herinneringen doorgeven. Is dat wellicht een betere manier van erfgoed behouden dan de nadruk op het bewaren van materiële dingen?

Adrián Villar Rojas, Poems for Earthlings, 2019 Oude Kerk (foto Jörg Baumann)

Een nieuw perspectief

Rojas heeft de kerk veranderd in een sculptuur van ongekende proporties; waar je als individueel mens slechts een klein figuurtje in bent, dat het geheel niet kan overzien maar er desondanks deel van uitmaakt. Rojas: “De installatie beslaat minder dan de helft van de oppervlakte van de kerk. De wand van zandzakken is ook een barrière, een grens. Daarachter ligt de rest, als een andere wereld die je niet kunt zien en waar je geen toegang toe hebt. Omdat er ook geluid aan die kant klinkt, is die wereld wel voelbaar aanwezig.” Het grote onbekende. Een leegte die zowel aantrekt als dreigend is. Die nieuwsgierig maakt. What lies beyond? Het universum?

De ervaring van de installatie roept duizenden associaties op. Sommige heel individueel, andere universeel of cultureel bepaald. Het werk spreekt op een intuïtieve manier, inderdaad als een gedicht. Rojas grijpt ver terug in de tijd maar ook vooruit. Hij nodigt de mens uit als buitenstaander naar zichzelf te kijken en te onderzoeken waarom zijn cultuur zo object gericht is. Op vasthouden en bewaren. En op zichzelf. Waarom zou je stoppen bij de mens? Of bij deze planeet? Rojas kijkt verder. Op de krant die hij bij de installatie maakte staat het jaartal 2499 en naast leesbare tekst bevat deze ook veel onbegrijpelijke tekens. Voor ons dan. Wellicht kan een andere, buitenaardse beschaving het wel begrijpen. Zo rekt Rojas de wereld op. En nodigt de navelstarende mens met zijn Poems for Earthlings uit tot een ander perspectief.

Poems for Earthlings
Adrián Villar Rojas
Oude Kerk, Amsterdam
21 november 2019 t/m 26 april 2020
dagelijks geopend 10.00 – 18.00, zondag 13.00 – 17.30
https://oudekerk.nl