Voor het eerst van mijn leven voer ik mee op een semi zeilend cruiseschip. Als de zeilen werden gehesen galmde luid Chariots of Fire van Vangelis (1943-2022) over het honingkleurige water van de Middellandse Zee. Wij voeren langs het Pylos van Koning Nestor en het Ionische eiland Lefkas naar de kuststrook aan de Golf van Napels. Ik was aan boord als een van de sprekers. Hoe dan ook een aparte ervaring, vooral vanwege de groepsdynamiek tussen de ongeveer 65 gasten op het schip, maar zeker ook omdat de lezingen van de verschillende autoriteiten inspirerend en vermakelijk waren. Leerzaam ook. Smullen. De gloedvolle presentaties waren divers van inhoud en varieerden van onderwerpen als opgravingen in Griekenland, de geschiedenis van Sicilië (ook over de Maffia), 17e-eeuwse Italiaanse dichters of het aanwezige post-fascisme in Italië na Mussolini.
DE GRIEKSE ONAFHANKELIJKHEID EN BYRON
Toen het mijn beurt was toonde ik schilderijen van Duitse en Engelse kunstenaars die de Griekse Onafhankelijkheidsstrijd (1821-1834) tegen de Ottomaanse Turken visualiseerden. In 1824 penseelt de absolute superster van de Romantische beweging Eugene Delacroix zijn tweede ‘grand format’, Het bloedbad van Chios. Het schilderij is vier meter hoog en hangt momenteel in het Louvre. Het werk zou dienen als doorslaggevend argument voor Europese landen om de Griekse vrijheidsstrijd vol in te duiken en te gaan steunen.
Als hoogtepunt van de vrijheidsstrijd gold de meeslepende aanwezigheid van de wispelturige dichter Lord Byron in 1823 in Mesolonghi op de Peloponnesos. Na amper drie maanden overleed Byron aan de gevolgen van moeraskoorts. Ofschoon hij nauwelijks aan de strijd had kunnen deelnemen is hij symbool gebleven voor de held die de onderdrukten tegen het onrecht steunt. Zijn naam leeft in het huidige Griekenland voort (Vironi = Byron op zijn Grieks), want vele pleinen en straten zijn naar hem genoemd. Vervolgens liet ik illustraties zien van de aankomst van de Duitse koning van Griekenland, Koning Otto de Eerste en zijn gemalin Amalia von Oldenburg die regeerden van 1832-1862. Mijn presentatie eindigde met wat scènes van de droevige Keizerin Sissi bij het Achilleion, het door haar gebouwde neoclassicistische suikerpaleis op Corfu. Kortom het was een visualisering van de meeslepende geschiedenis van Griekenland in de 19e eeuw; een plaatje bij een praatje. En een andere vorm van het Oriëntalisme.
De volgende ochtend waren wij getuigen van een magisch moment: aan bakboord tuimelde een school speelse dolfijnen naast de scherpte van de boeg. Even later dobberden wij door de smalle Straat van Messina langs Calabrië in de richting van Napels. Een goede omgeving voor een verhaal over de School van Posillipo. Posillipo is een oude en inmiddels welvarende woonwijk in Napels. In 1830 stichtte de Nederlander Antonie Sminck Pitloo (1790-1837) er de schilderschool van Posillipo. Sminck Pitloo kwam uit Arnhem en ging op voorspraak van Koning Lodewijk Napoleon via Parijs naar Rome. De Russische diplomaat en kunstverzamelaar Grigory Vladimirr Orloff pikte hem op en verkaste hem naar Napels. In Posillipo verzamelt Sminck Pitloo een groot aantal (meestal Italiaanse) landschapsschilders om zich heen, waarvan Raffaele Carelli (1795-1864) en de enige Belg van het gezelschap Frans Vervloet (1795-1872) – die zelfs bij hem in huis woonde – de bekendste zijn. Zij waren een van de eersten die in de buitenlucht schilderden en veelal het landschap en de mensen in Napels en omgeving tot onderwerp kozen. Hun composities zijn vaak schetsmatig van opzet en ijl en losjes geschilderd. De sfeer is romantisch en ze maken gebruik van het typische en diffuse licht van zuidelijk Italië. Ook is hun werk direct verbonden aan de Grand Tour. Tijdens deze educatiereis, die al in de 18e eeuw door jonge Britse aristocraten werd ondernomen, trokken toeristen via Florence, Venetië en Rome naar Napels. Bij Napels was een bezoek aan Pompeï en Herculaneum verplicht. Vervloet speelde daar handig op in en vervaardigde vele ‘veduten’ van de excavaties van deze door de Vesuvius (79 AD) met lava bedekte stadjes. Zijn olieverfschetsen en schilderijen op klein formaat vonden gretig aftrek en werden door deftige Europese reizigers als souvenirs meegenomen naar huis. In de Fondation Custodia in Parijs (collectie Frits Lugt) hangt sinds een paar jaar een tableau van zes schilderijen in een lijst van verscheidene hoekjes van Pompeï van de hand van Vervloet. Dit beeldmotief is sowieso een verzamelgebied geworden van musea en kunstzinnige liefhebbers in de Verenigde Staten (National Gallery of Art, Washington), Engeland (Fitzwilliam museum, Cambridge), Frankrijk, Duitsland en soms zelfs Nederland. Sminck Pitloo sterft op 22 juni 1837 in Napels tijdens een cholera-epidemie. Hij laat zijn vrouw en zes kinderen berooid achter. Vriend en collega Vervloet organiseert een jaar later een verkoop van schetsen en schilderijen uit het atelier waarmee voldoende duiten werden opgehaald om de familie Sminck Pitloo voorlopig een zorgeloos bestaan te geven.
Het schip meerde aan bij Sorrento, een chique badplaats aan de Golf van Napels, vaak afgebeeld door de leden van de School van Posillipo. Helaas zat mijn reis er weer op. Zoals gezegd een nautisch en omarmend avontuur rijker.
Jop Ubbens Art Advisory adviseert particuliere verzamelaars, connaisseurs en culturele instellingen op het gebied van 19e- en 20e-eeuwse Europese en exotische schilder- en tekenkunst. Ook geeft hij raad bij het samenstellen, sublimeren of afstoten van een collectie.
Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.
