De kunstwereld is soms ongrijpbaar. Want waarom staan er lange rijen om bepaalde schilderijen te kunnen bewonderen, en zijn er kunstenaars die de hele wereld kent, terwijl andere werken en namen voor het grote publiek onbekend blijven? Vragen die niet altijd een altijd een antwoord hebben. Neem Jacobus Vrel, die ongeveer tussen 1640 en 1660 werkzaam was. We weten bar weinig van deze man. Geboorte- of sterfdatum? Geen idee. Woonplaats? Waarschijnlijk Haarlem, of Delft. Hoe hij eruit zag is al helemaal een mysterie. Toch besloot het Mauritshuis een expositie aan hem te wijden, en zodra je in zijn werk duikt wordt al snel duidelijk waarom.
Van Jacobus Vrel zijn zo’n vijftig schilderijen bekend. Vooral straattaferelen en stadsgezichten, met allerlei figuren op het doek, en taferelen binnenshuis die het leven van toen illustreren. Weinig tierelantijnen: het zijn vrij kale kamers en ruimtes, waarbij een melancholiek gevoel naar boven komt kruipen hoe langer je ernaar kijkt. De genrevoorstellingen die hij maakte worden gezien als min of meer trendsettend: hiermee maakte hij de weg vrij voor (de veel bekendere) vakgenoten als Pieter de Hooch en Johannes Vermeer. Saillant detail: zestien werken van Vrel werden zelfs langere tijd aan Vermeer toegeschreven. Sterker nog, tijdens de herontdekking van Vermeer rond 1860, door de Franse criticus Theophile Thoré, waren het precies deze werken die enthousiast werden ontvangen in het paleis Champs-Elysées. Dat het in werkelijkheid om Jacobus Vrel zijn talent ging, bleek pas na uitgebreide analyse van de handtekeningen – die qua initialen natuurlijk gelijk zijn.
In de 19e en vroege 20e eeuw kwam de naam van Jacobus Vrel boven drijven. De kunsthistoricus Cornelis Hofstede de Groot was de eerste die een officiële zoektocht naar hem ondernam. In zijn queeste zocht hij op allerlei spelwijzen van de naam: Frel, Frelle, Vriel, Verel, Verhel. Maar meer biografische informatie leverde dit niet op. De vele onduidelijkheden die om het werk en het leven van Vrel hangen maken alleen maar nieuwsgieriger. Er is slechts een document dat de schilder en zijn werk noemt: de inventaris van de kunstcollectie van de aartshertog Leopold Wilhelm van Oostenrijk (1614-1662), die het startpunt was voor het Kunsthistorisch museum in Wenen. In deze inventaris worden drie werken van Vrel genoemd en omschreven. Die gebrekkige kennis over de kunstenaar zelf is waarschijnlijk de reden dat hij niet veel grote exposities op zijn naam kreeg. Het Mauritshuis durft het wel aan en vertelt wat er bekend is en waarom Vrels werk zo exemplarisch is voor de tijdsgeest in een zorgvuldige selectie.
Tip: Van 17 juni tot en met 17 september is deze expositie van Jacobus Vrel ook te bezoeken in Fondation Custodia in Parijs.
Jacobus Vrel, voorloper van Vermeer
Mauritshuis
t/m 29 mei 2023
