Enkele maanden geleden kreeg ik contact met het Nederlands-Franse echtpaar Herman en Narcisse Vollenbroek, die het Julie van der Veen archief in Zuid-Frankrijk beheren. In mijn bachelorscriptie deed ik onderzoek naar leerlingen van André Lhote en Julie van der Veen was een van hen. Het archief bestaat uit een honderdtal schilderijen, een tiental schetsboeken, grafisch werk en de correspondentie tussen Van der Veen en haar moeder. In dit lijvige archief vond het echtpaar twee litho ́s van Jan Schoonhoven die zij niet goed konden plaatsen. In recente literatuur werden deze niet genoemd en soortgelijke werken waren zo snel online niet te vinden. Ze vroegen mij om op onderzoek uit te gaan.
TIJDVISSEN VAN JAN SCHOONHOVEN
Julie van der Veen (1903-1997) kwam uit een gegoede familie, wat haar in staat stelde om grote delen van haar leven te reizen en te schilderen. Ze werd in 1903 op Java geboren, maar verhuisde al in 1908 met haar ouders naar Den Haag. Daar studeerde zij aan de Academie van Beeldende Kunsten. In Parijs werd ze begin jaren 30 door een kennis geattendeerd op de colleges van André Lhote en besloot bij hem les te nemen. Ze verbleef afwisselend in Zuid-Frankrijk, Parijs en Den Haag. Net na de Tweede Wereldoorlog sloot Van der Veen zich aan bij de Haagse Kunstkring waar ze meermaals exposeerde. Daar raakte zij bevriend met Jan Schoonhoven. Over het contact tussen Schoonhoven en Van der Veen is weinig bekend, maar de twee prenten van Schoonhoven die opduiken in haar nalatenschap doen een vriendschappelijke collegialiteit vermoeden.
Jan Schoonhoven (1914-1994) is een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Zero beweging in Nederland. In de jaren 60 brak hij door met de welbekende monochrome reliëfs, gemaakt van papier-maché, papier en karton. Zero was een reactie op de emotionele en naïeve tendensen in kunst, zoals te zien bij de Cobra-beweging en het abstract expressionisme. Met alledaagse materialen wilde Schoonhoven objectieve kunst maken, ontdaan van emotie. Zelfs in de formele titels van zijn reliëfs, zoals R 70-58, drong het zakelijke door. De twee prenten uit het archief zijn van voor Schoonhovens Zero periode. Beide litho’s zijn gesigneerd in de plaat met JJS ‘49 en op de achterzijde geannoteerd: Tijdvissen en Drie frivole dikken. De titels verraden een minder zakelijke Schoonhoven. De vervormde vissen zijn als klokken bewapend met wijzers en doen mij nog het meest aan Dali denken. De Drie frivole dikken staan dansend met hun hoekige lichamen naast elkaar. Hier heeft Schoonhoven het papier met schuurpapier bewerkt wat de figuren een haast archaïsch voorkomen geeft.
Herman en Narcisse Vollenbroek besloten mij te bezoeken in Haarlem en de twee prenten in bewaring te geven. Ik nam contact op met Ron Koster, een Haarlemse kunstadviseur en collega die gespecialiseerd is in moderne en abstracte kunst. Zijn grootste interessegebied: Zero en minimal art. Hij was verrast over deze werken, want ook hij had ze niet eerder ge- zien. Daarom besloot hij contact op te nemen met Antoon Melissen, een eminent kenner van het gehele oeuvre van Jan Schoonhoven. Melissen is de academicus die verantwoordelijk is voor de catalogue raisonné van unieke werken van Schoon- hoven. De twee prenten waren hem ook niet bekend, al kende hij wel een andere compositie met tijdvissen en frivole dikken. Koster en Melissen kwamen al snel tot de conclusie dat zij niet de aangewezen personen waren om deze stukken te beoor- delen. Daarop speelde Koster zijn laatste troef: Camillo Rigo. Rigo is als medeauteur van Jan Schoonhoven: Edities (2016) dé specialist op het gebied van Schoonhovens prenten. Hij kon ons vertellen dat het hoogstwaarschijnlijk monoprints zijn. Een monoprint is een prent waar maar één afdruk van gemaakt is. De prenten zijn nooit in oplage gedrukt. Het is bekend dat Schoonhoven dergelijke drukken cadeau deed aan vrienden en kennissen. Julie van der Veen deed dat ook met haar grafische werk. Wellicht dat ze onderdeel uitmaakten van een artistieke uitwissel, een cadeau of een tegenprestatie voor een vrienden- dienst? Dat vertellen de brieven in het Julie van der Veen archief helaas niet, al wordt daar nog onderzoek naar gedaan. De twee litho’s zijn dus een kunsthistorische curiositeit, een uitprobeer- sel van Schoonhoven. Ze worden dan ook niet opgenomen in de volgende druk van Jan Schoonhoven: Edities. Simpelweg omdat het geen officiële editie betreft. Camilio Rigo neemt ze wel op in zijn persoonlijke archief. Niettemin zijn het twee bijzondere kunstwerken die in de collectie van een fanatieke Schoonhovenverzamelaar niet mogen ontbreken.
Wil je op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen op het gebied van kunst? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine. Meer columns lezen? bestel dan hier de losse editie!
