Een van de kernthema’s in het vak van adviseur is het taxeren van kunst. Wat bepaalt de waarde van een kunstwerk en hoe kan het dat er soms diverse prijzen aan hetzelfde kunstwerk gehangen kunnen worden? Als kunstadviseur is een van mijn belangrijkste taken om klanten te behoeden voor het kopen van overpriced kunst en de juiste balance in value for money voor ze te vinden. Ook moet ik als taxateur goed op de hoogte zijn van prijzen van kunst en hoe die tot stand komen.
Zoals in iedere economische branche is er ook binnen de kunstmarkt een financiële waardering mogelijk, en zijn er vaststaande methodes waar volgens gemeten wordt. Niet ‘wat de gek ervoor geeft’ dus, of natte-vinger-waardering van de kunsthandelaar. Natuurlijk gebeurt dat weleens, maar het is aan de adviseur om dat te herkennen.
De belangrijkste factor die meespeelt bij het taxeren van kunst is de naam van de kunstenaar. Dat is in feite het merk, dat een bepaalde waarde vertegenwoordigt. De intrinsieke waarde – namelijk de prijs voor een doek, verf of kwast – is immers min of meer hetzelfde voor welk schilderij dan ook. Om te onderzoeken wat de meerwaarde van de naam van de kunstenaar is, kijken experts in eerste instantie naar veilinguitslagen: wat brachten vergelijkbare werken van dezelfde maker op? Dit is de meest objectieve manier om de waarde te toetsen, want aangezien een veiling een openbaar platform is zijn de resultaten makkelijk vindbaar en valt daarmee goed te vergelijken. Het is dus de consensus van de kopers op de openbare markt die uitwijst wat men over heeft voor het werk van een bepaalde kunstenaar.
Daarnaast lezen we uit veilingresultaten af welk soort werk binnen het oeuvre van die kunstenaar als het meest belangrijke wordt gezien. Iedere kunstenaar beleeft een bepaalde periode waarin zijn format en technische vaardigheden het best op elkaar zijn afgestemd. Als die kunst dan ook nog eens de tijdsgeest vertegenwoordigt, dan worden werken uit die periode de norm waaraan we zowel de financiële als de artistieke waarde afmeten.
Mondriaan
Laten we Mondriaan als voorbeeld nemen voor het taxeren van kunst. Mondriaans sleutelwerken zijn de geometrische composities met horizontale en verticale zwarte lijnen en rode, gele en blauwe blokken, die hij maakte vanaf 1920. Dit zijn schilderijen die voort komen uit een nieuwe kunsttheorie, die inmiddels bekend staat als neoplasticisme of Nieuwe Beelding. Deze theorie werd door Mondriaan en Theo van Doesburg ontwikkeld in 1919, en vormde het uitgangspunt voor de groep kunste naars die zich bewoog rondom het tijdschrift De Stijl – zowel schilders als architecten en toegepaste kunstenaars.
Die nieuwe theorie betekende een buitengewoon belangrijke en grensverleggende visie op de benadering en toepassing van kunst, en bleek tevens een briljant antwoord vanuit de kunst op de chaotische, naoorlogse tijdsgeest van toen. Belangrijk om te vermelden is dat er gewoonlijk een heel proces aan voorafgaat, voordat een kunstenaar in staat is om tot zo’n prestatie te komen. Zo ook bij Mondriaan, die aan het begin van de 20e eeuw weliswaar verdienstelijke, maar verre van kunsthistorisch belangrijke landschappen schilderde. Met de tijd kwam hij echter steeds verder in zijn zoektocht naar de weergave van de essentie van het leven, waarbij hij steeds rigoureuzer in zijn stijl werd. De waarde die de naam van de kunstenaar vertegenwoordigt, wordt dus bepaald aan de hand van zijn belangrijkste werk. Daarnaast geldt: hoe dichter de datum van vervaardiging ligt bij de oorsprong van de stijl, des te hoger de museale waarde. Afgelopen november 2022 werd het duurste werk van Mondriaan ooit verkocht, Compositie No. II uit 1930, bij Sotheby’s New York afgeslagen voor 51 miljoen dollar.
Voor de waardebepaling van ander werk geldt vervolgens dat hoe verder de datum van vervaardiging af ligt van de vervaardigingsdatum van de belangrijkste (oftewel duurste) verkoop, hoe verder de prijs zakt. Zo werd tijdens een online veiling van Christie’s afgelopen oktober 2022 een doek van Mondriaan met de titel Boerenerf in het Gooi, gemaakt in 1901/1902, verkocht voor circa 68.000 dollar. Een enorm verschil met het bedrag dat voor Compositie No. II werd betaald. In zo’n geval betaal je een relatief hoog bedrag voor alleen de naam van de kunstenaar, en niet zozeer voor de kwaliteit of het kunsthistorisch belang van het werk. Een dergelijk werk is bepaald niet waardevast: er zal altijd vergelijkbare kunst te krijgen zijn. Dat is anders voor de dure ‘sleutelwerken’ – die zitten vaak vast in musea en instituten en komen nauwelijks meer op de markt. Door schaarste zullen die altijd een hoge, of zelfs stijgende waarde vertegenwoordigen. Overigens zegt dit alles vanzelfsprekend niets over wat een koper zelf het mooist vindt – het verklaart slechts de prijsverschillen.
Verder lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.
