Categorieën
2022 Kunstmarkt Stories

Kunstmarkt: kunst kopen… en dan?

Met een wereldwijde omzet van 69.1 miljard dollar in 2021 (volgens de jaarlijkse kunstmarkt-analyse in opdracht van Art Basel) is de kunstmarkt uitgegroeid tot een serieuze economische branche. Het verdient dan ook aanbeveling om een weloverwogen keuze te maken bij het aankopen van een kunstwerk.

Hoewel booming, is de kunstmarkt tegelijkertijd weinig transparant en is het als koper lastig om er je weg in te vinden. Want, nog los van de uitdaging om iets te kiezen uit het enorme aanbod: hoe zit het met de waarde, en wat betekent het vage begrip ‘kwaliteit’?
In de 23 jaar dat ik werkzaam ben als kunstadviseur, heb ik goed in kaart kunnen brengen waar de onzekerheden en vragen van kopers liggen. Men gaat er vaak vanuit dat een kunstadviseur alleen maar in de arm wordt genomen voor aankopen met beleggingsdoeleinden. Dat beeld is te beperkt. Maar natuurlijk wil niemand te veel betalen en dus is dat een van de hoofdredenen om een adviseur te raadplegen.

KENNIS UIT ERVARING

Hoe komt een aankoopadvies tot stand? Een goede adviseur maakt gebruik van kennis, verkregen uit ervaring. Op enkele basisregels na is het vak van kunstconsultant niet te leren uit boekjes of opleidingen. In een complexe en weinig transparante markt brengt iedere transactie weer een andere uitdaging met zich mee. Dus geldt: hoe meer je hebt meegemaakt en hoe meer risicokennis je in je database hebt verzameld, des te beter je je klanten kunt bijstaan. Hierbij is het belangrijk dat die ervaring is opgedaan binnen het gehele spectrum van de markt, namelijk zowel als koper én verkoper van kunst, en bij zowel galeries als in de kunsthandel en op veilingen. Daarnaast is kennis over het kunstaanbod op diverse platforms van groot belang. Dat wil zeggen dat een adviseur zoveel mogelijk moet zien, en op de hoogte moet blijven door het nieuws te volgen, artikelen in tijdschriften en op internet te lezen en contact te onderhouden met professionals uit alle delen van de markt. Ook hier geldt weer dat relevante kennis over recente stromingen, hypes en prijsschommelingen alleen in de praktijk is op te bouwen, en het daarom veel tijd vraagt om die kennis actueel te houden.

Relevante kennis van de kunstmarkt is alleen in de praktijk op te bouwen.

Kunst verzamelen Tableau Magazine
Hans Op de Beeck, Tatiana (soap bubble) (small version), 2018, courtesy kunstenaar en Galerie Ron Mandos. Speciale versie in commissie voor privécollectie aangekocht in 2021

KENNIS EN ERVARING

Voor mij was de eerste en beste leerschool het veilingwezen, waarin ik elf jaar heb gewerkt. Als een relatief groentje werd ik na een jaar stage bij Sotheby’s verantwoordelijk voor de moderne/hedendaagse kunstafdeling bij veilinghuis Glerum (het huidige AAG) in 1990. In de jaren 90 werden de veilingen bepaald door kenners zoals kunsthandelaren en gespecialiseerde verzamelaars, en was er van een particuliere ‘eindmarkt’ nog geen sprake. Bovendien was er nog geen internet en kon research alleen fysiek worden gedaan in archieven en de database van het RKD in Den Haag. Kortom, er was weinig transparantie.

En van die ondoorzichtigheid werd zeker gebruik gemaakt. Het kwam dan ook regelmatig voor dat er valse werken werden aangeboden, al dan niet door onwetende, goedbedoelende particulieren of gelukzoekers die dachten een vondst te hebben gedaan. Het herkennen van valse handtekeningen, ‘oud gemaakt’ doek, gebleekte aquarellen of overschilderde reproducties is alleen te leren door er heel veel van te zien. En niet in de laatste plaats via de hard way: door fouten te maken en daarmee geconfronteerd te worden. Nadat echtheid is vastgesteld, wordt aan de hand van het trackrecord van de kunstenaar op eerdere veilingen de waarde van een werk bepaald. Eerdere opbrengsten vormen bewijs van wat kopers op de openbare markt over hebben voor een kunstenaar. Ook wanneer het stuk is gemaakt is bepalend. Zo is een doek van Karel Appel uit de periode 1949-1952, toen de schilder deel uitmaakte van de internationale Cobra-groep, meer waard dan een vergelijkbaar werk uit bijvoorbeeld de jaren 80. Factoren als formaat, conditie en techniek wegen ook mee in de waardebepaling. Daarnaast spelen de geschiedenis en herkomst van het werk een cruciale rol. Het onderzoek naar dergelijke factoren is gelukkig veel gemakkelijker geworden door het internet, en met behulp van blockchain-technologie zal de transparantie alleen maar toenemen.

MEEDENKEN

De kunstmarkt en haar spelers zijn net als kunststromingen constant aan verandering onderhevig. Rond de millenniumomslag ontstond er ook een omwenteling in de kunstmarkt: eigentijdse kunst kreeg meer en meer aandacht, en werd omarmd door nieuwe kopersgroepen uit alle delen van de wereld. Hierdoor verschoof niet alleen het aandachtsgebied, maar onderging de hele kunstmarkt een enorme schaalvergroting.

Verder lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Categorieën
2022 Stories

Kunstcollectie Jeannette en Martijn Sanders

‘Verzamelen doet iets met je’

Vijftig jaar geleden begonnen Jeannette en Martijn Sanders met het verzamelen van kunst. Hun collectie wordt alom hoog aangeschreven vanwege de diepte en de verscheidenheid. De collectie omvat vele honderden schilderijen, sculpturen, foto’s, tekeningen, video’s en installaties van meer dan 350 kunstenaars, vooral uit Europa en de VS. Kunst verzamelen is voor Jeannette en Martijn Sanders een manier van leven. Een intuïtief proces. ‘Toen wij begonnen met verzamelen in de jaren 70 gaf ons dat veel plezier. Het deed iets met je.’

SPANNENDE MOMENTEN

JS: ‘Er was in die tijd nog geen sprake van commercialisering. Tegenwoordig verzamelen veel mensen met andere bedoelingen. Het gaat vaker om beleggen en status.’ 

MS: ‘Ons heeft het verzamelen in ieder geval veel spannende momenten gebracht. Maar ook vriendschappen en soms wat jaloezie. Wie nu gaat beginnen met verzamelen kan ik aanraden: lees je in, maak je huiswerk, bereid je voor. Wij zijn altijd gulzig geweest met informatie. Veel praten met kunstenaars. En altijd alles goed blijven bekijken. Oud, nieuw, waar je op zit, wat je gebruikt, alles. Kijk maar om je heen: een Tolomeo lamp van Artemide, een stoel van Le Corbusier, glaswerk van Copier. Van alles kun je iets opsteken. Ook van mijn ouders, die verzamelden al. Het is erfelijk, dat zie je vaak bij verzamelaars. En Jeannette is er volop in meegegaan.’

LIMIET VAN 3000 GULDEN

JS: ‘Wij woonden om de hoek bij Museum Boijmans Van Beuningen. Daar ben ik als kind vaak geweest. Mijn ouders verzamelden geen kunst. Later ben ik het verzamelen gewoon ingetrokken, tot mijn grote plezier.’ 

MS: Vooral de architectuur had in de beginjaren mijn belangstelling. In Avenue had ik een artikel gelezen over de destijds nog onbekende Cees Dam. Die hebben we onze eerste flat laten verbouwen. Dat heeft hij heel mooi gedaan. We besloten overigens niet te gaan verzamelen, dat deden mijn ouders al, maar hooguit één werk te kopen. Dat werd iets van Peter Struycken. Maar toen we een werk van Armando zagen hangen in een galerie, waren we verloren en kochten dat ook. Dat was onze laatste, zeiden we.’ Het verzamelvirus had echter al toegeslagen. Want het bleef niet bij die twee werken. 

MS: ‘In het begin dwongen we onszelf alleen kunstenaars in huis te halen die nog niet zo beroemd waren. We hadden een limiet per werk van 3000 gulden. In die tijd kon je voor omgerekend 1500 euro serieuze kunstwerken kopen. Het was een andere tijd en gaandeweg leerden we de taal van het kijken en visuele ervaringen opdoen.’ 

Anselm Kiefer, Wege der Weltweisheit, 1976-1977 © Anselm Kiefer (foto Atelier Anselm Kiefer)

KLINKENDE NAMEN

Het is duidelijk dat het niet bij de aanschaf van die twee werken is gebleven. Inmiddels telt de verzameling van Jeannette en Martijn Sanders meer dan duizend werken, verspreid over het huis, het depot of in musea als bruikleen. Wat wordt verzameld? 

JS: ‘De galeriehoudster Riekje Swart zei ooit: wij verzamelen kunst die van je hart wordt afgescheurd. Een uitspraak waar we het deels wel mee eens zijn.’ 

MS: Wij hebben altijd geprobeerd een kunstenaar te volgen. Zo hebben we van zeker 25 kunstenaars werken uit verschillende periodes, dan kun je hun ontwikkeling goed zien. We kochten bijna altijd bij de galerie, die moet je ook steunen.’ 

JS: ‘Daar komt bij, als je naar een atelier gaat om iets te kopen en je koopt niks, dan is dat voor de kunstenaar enorm teleurstellend. Zo kochten we werken van Gilbert & George bij Art & Project. Een toonaangevende galerie die als een van de eerste de avant-garde naar Nederland bracht en behoorde tot de wereldtop. Dit jaar heeft Kröller-Müller een tentoonstelling met door Art & Project geschonken werken. Daar zie je kunstenaars met klinkende namen als Ger van Elk, Barry Flanagan, Richard Long, Juan Muñoz en Carel Visser. Zij waren als galerie heel invloedrijk.’

SCHAARSTE EN HAUSSE

Is er ook interesse voor oude kunst? 

JS: ‘Jazeker, ik denk dat dat bronnen zijn die je moet kennen wil je moderne en hedendaagse kunst kunnen waarderen. Je moet nooit focussen op maar een ding.’ 

MS: ‘Er zijn verzamelaars die denken: ik verzamel wat kunst en dan na twee jaar is het vijf keer zoveel waard. Die speculaties vallen vaak tegen. Dan zijn ze boos en wordt het op de veiling gegooid. Ach, misschien ben ik een oude man die zit te knorren, maar zo werkt het dus niet. Kunst is de laatste jaren steeds meer een beleggingsobject geworden en een statussymbool. En dat op de grootste markt ter wereld waar speculanten opereren met geheimzinnig geld: de kunstmarkt. Ik denk ook dat een aantal hele grote galeries de markt manipuleert. Zij bepalen wat er getoond wordt, wat de prijzen zijn. En als kunstenaars niet genoeg opleveren worden ze er rücksichtslos uitgegooid. Het werk moet passen bij de galerie en bij de cliënten. Ze creëren een kunstmatige schaarste, of een hausse. Dan zeggen ze: ik heb nou iets ontdekt! Echt iets voor jouw collectie. Je moet nu toeslaan, anders is het weg. Daar zijn wij nooit zo gevoelig voor geweest. Wij zagen het gebeuren en waren participant en toeschouwer tegelijk.’

Verder lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Categorieën
2022 Columns

Column Collect: Werk op papier

Een schets van potlood of houtskool is het startpunt van talloze meesterwerken uit de kunstgeschiedenis. Het zijn deze lijnen waarmee de kunstenaar het werk tot leven brengt. De eerste ideeën krijgen (letterlijk) vorm op een vel papier en zijn onontbeerlijk voor het totstandkomen van menig kunstwerk. Schetsen is een directe en associatieve manier van werken, waarbij het handschrift van de kunstenaar herkenbaar is. Een kunstwerk op papier is echter meer dan een stap in het maakproces. De directheid van het medium biedt de mogelijkheid om mysterieuze, parallelle werelden te scheppen die een luikje naar een andere tijd of een ander universum tonen. Op verleidelijke wijze wordt de kijker uitgenodigd om de wereld van de kunstenaar in te stappen.

MYSTERIEUZE TAFERELEN

Zo neemt kunstenaar Marcel van Eeden de aanschouwer mee in figuratieve tekeningen waarop alledaags aandoende situaties te zien zijn. Het bescheiden formaat van zijn werk en de subtiele details nodigen uit tot nadere inspectie. Zijn werk roept een mysterieuze sfeer op, als een snapshot uit een obscure film-noir uit de jaren 50. Als een meesterlijke verhalen-verteller schept Van Eeden een wereld waarin feit en fictie in elkaar overlopen.

Geïnspireerd door foto’s, tijdschriften en kranten van voor 1965 (het geboortejaar van de kunstenaar) zet hij het verleden naar zijn hand. Het figuratieve, verhalende element schept direct vertrouwen: het lijken waargebeurde scènes die in archieven zijn terug te vinden. Het zijn vensters naar het verleden, een glimp naar een tijd van weleer. Men zou haast vergeten dat de kunstenaar deze taferelen nooit zelf heeft aanschouwd. Terwijl dit gegeven juist een interessante spanning oplevert. De directheid en het intieme van de tekeningen suggereert een blik op de wereld door de ogen van de kunstenaar, maar niets is minder waar.

DETECTIVE

De geboortestad van Van Eeden speelt een terugkerende rol in zijn tekeningen, we zien vaak het Den Haag van voor 1965 als hoofdrolspeler. Zo dook Van Eeden voor een serie werken in het spiritisme, dat eind jaren 20 en 30 zijn hoogtijdagen beleefde in Den Haag. Als een detective achterhaalde hij via advertenties in de kranten van die tijd op welke adressen er seances werden gehouden. Gewapend met een adressenlijst vervolgde de kunstenaar zijn onderzoek naar archiefbeelden van deze huizen. Dit resulteerde in de creatie van een reeks werken op papier, waarop de huizen waar actieve spiritisten woonden te zien zijn. De kijker kan niet anders dan zich afvragen wat voor mysterieuze taferelen zich achter deze deuren hebben afgespeeld. Juist door alleen de locatie in beeld te brengen wakkert de kunstenaar de nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht aan.

Kunst verzamelen werk op papier
Dan Zhu, Mussels, 2019, courtesy Galerie Maurits van de Laar

DAN ZHU

Ook kunstenaar Dan Zhu roept een mysterieuze sfeer op in haar werk. Met name haar figuratieve aquarellen flirten met de droomwereld van het surrealisme. Zhu kiest herkenbare vormen uit de natuur (zoals planten of dieren) en gebruikt deze als bouwstenen van haar tekeningen. Zo stapelt ze in een van haar recente werken een aantal mosselen op elkaar die samen een nieuw, insect-achtig organisme vormen. De glimmende, semi-transparante schelpen bewegen zich zwevend voort, alsof de zwaartekracht op hen niet van toepassing is. Als ranke tornado’s schreiden de magische wezens over het zand. Met uitwaaierende voelsprieten verkennen ze hun omgeving, wellicht op zoek naar de enkele parels die op het strand te zien zijn. De rode vloedgolf die dreigend aan de horizon opwelt lijkt hen geheel te ontgaan.

SURREALISME

De magische sfeer in de werken van beide tekenaars past in de trend van een hernieuwde waardering voor het surrealisme. Zo speelde in de toonaangevende Biënnale van Venetië het dromenrijk een belangrijke rol. Ook in de prominente musea en beurzen is aandacht voor werken die refereren aan magie, fabels en alchemie. Het is geen toeval dat tekeningen en aquarellen hier goed vertegenwoordigd zijn. Met waterverf vloeien verschillende onderdelen van het werk in elkaar over en zijn er geen scherpe contouren. Ook door een zachte potloodtoets zijn de lijnen diffuus en kunnen mysterieuze schaduwen worden aangebracht.

Waar de afgelopen periode geëngageerde kunst en een formele vormentaal de boventoon voerde, lijkt er nu voorzichtig ruimte te komen voor het onderbewuste en het absurde. Poëtische werken die direct uit de gedachte- en fantasiewereld van de kunstenaar komen zijn in zwang. Met speelsheid, humor en een vleugje onheilspellendheid wordt de verbeeldingskracht van de kijker geprikkeld.

Nadine van den Bosch is kunsthistoricus en co-founder van Young Collectors Circle. Daarnaast werkt ze als curator en schrijver, adviseert ze kunstinstellingen over strategie en development en is ze kunstadviseur voor diverse (bedrijfs)collecties.

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Categorieën
2022 Stories Verzamelen

Kunst verzamelen… en dan?

Een kunstverzamelaar is in principe een koper. Een kunstkoper is echter niet per se een verzamelaar. Zo streven sommigen ernaar een collectie aan te leggen waarin alle werken gezamenlijk een geheel vormen, en gaan anderen voor een schilderij dat goed aansluit op de persoonlijke smaak, maar ook past in het interieur.

Hoe wordt in de huidige tijd kunst gekocht? Wat zijn de achterliggende motivaties van de kopers en wat wordt daar in praktijk mee gedaan? En, ook niet onbelangrijk: kunst vertegenwoordigt waarde. Hoe ga je daar als koper mee om?

Edwin Oostmeijer (1963), zelfstandig projectontwikkelaar, kocht zijn eerste werk in 2016 bij GRIMM. Niet gehinderd door enige kennis viel hij als een blok voor een klein doek van Caroline Walker. Al snel volgde een tweede veel groter werk, en inmiddels is er sprake van een imposante collectie, bestaande uit 385 schilderijen en werken op papier. In relatief korte tijd maakte Oostmeijer zich de markt eigen en ontwikkelde hij zijn eigen smaak. Het is niet gemakkelijk om een niet-transparante markt als de kunstmarkt te doorgronden, en voor een ondernemer met een drukke baan is het een uitdaging om zoveel mogelijk te zien en het vereiste onderzoek te doen. Instagram bleek echter een wereld te openen. Door online contacten te leggen en af en toe kunstbeurzen te bezoeken en schilders in hun studio, is hij goed op de hoogte. Bovendien gaf hij kunst een rol in zijn bedrijf: zo zette hij onder andere een artist in residency op, om buitenlandse schilders de mogelijkheid te geven in Amsterdam te werken en verblijven.

Caroline Walker, Maid, 2016, olieverf op doek 210x150cm, coll. Edwin Oostmeijer, courtesy GRIMM Gallery

AANKOPEN EN VERKOPEN

Niet alleen ontwikkelde Oostmeijer zo zijn smaak, met een sterke voorkeur voor krachtige, semi-realistische, expressionistische schilderijen; hij leerde ook de do’s en don’ts van de kunstwereld kennen. Bijvoorbeeld toen hij na vijf jaar een werk uit zijn collectie verkocht op een veiling en op veel weerstand stuitte van zowel de kunstenaar als van de galerie waar het was gekocht. De verzamelaar was zich van geen kwaad bewust: als ondernemer was het voor hem geheel vanzelfsprekend om niet alleen te investeren, maar af en toe ook geld te genereren uit zijn bezit.

Sebastiaan Brandsen (1985), directeur en partner bij het in Amsterdam en New York gevestigde GRIMM, legt uit waarom het verkopen van kunst van nog levende kunstenaars op de veiling niet wordt aangemoedigd. Hierin ziet hij een duidelijk verschil tussen het Nederlandse en Amerikaanse kunst­klimaat: namelijk de drijfveer van een kunstkoper.

Wanneer je meer hebt dan in huis past, noemen ze je opeens een verzamelaar

Kunst verzamelen Otobong Nkanga
Otobong Nkanga, Shaping Memory, 2012 lambda print, 120x90cm, ex coll. Pieter en Marieke Sanders, courtesy Stedelijk Museum Amsterdam

In Nederland wordt over het algemeen vanuit passie gekocht en is men wars van commercie – verkopen op de openbare markt door collectioneurs is hier daarom not done. Toch gebeurt het aan­ en verkopen van kunst, waarbij soms enor­me winsten worden gemaakt, al sinds het ontstaan van de kunstmarkt in de 17e eeuw. Maar in de afgelopen twintig jaar ligt voor het eerst de nadruk op hedendaagse kunst van vaak nog levende kunstenaars. Daar zit dan ook meteen de crux. Want, zoals Brandsen aangeeft, de vertegenwoordiging van kunstenaars is het primaire doel van de galerie. En hoewel elke kunstenaar weer om een andere aanpak en beleid vraagt, wordt ieders carrière zorgvuldig begeleid. De waarde van het werk stijgt naarmate de aandacht voor de kunstenaar toeneemt en het door belangrijke verzamelaars en instituten wordt aangekocht. Het is daarom in ieders belang de prijzen langzaam maar zeker te laten stijgen, zodat de kunstenaar de kans krijgt om een breed draagvlak te creëren, zijn naam te vestigen en een langdurige carrière op te bouwen.

Bij verkoop op de openbare markt (zoals een veiling) kunnen de prijzen alle kanten op gaan, wat zomaar het zorgvuldig uitgestippelde beleid van de galerie kan saboteren. Als zich in korte tijd enorme prijsstijgingen voordoen, is er een gerede kans dat belangrijke kunstkopers en musea een kunstenaar links laten liggen, omdat ze de werken te duur vinden en argwanend worden door het wellicht aanwezige speculatieve aspect. Dit staat nog los van het feit dat de kunstenaar zelf er in zo’n geval niets aan verdient, net zomin als de galerie die alle risico heeft genomen en moeite gedaan de kunstenaar een podium te geven.

Verder lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Jeannette ten Kate is kunstadviseur op de mondiale kunstmarkt, oprichter van The Art Connector en directeur van The Arts Club en The International Arts Club. Na haar studie kunstgeschiedenis was zij elf jaar werkzaam bij veilinghuizen Sotheby’s en Glerum Auctioneers. Sinds twintig jaar is zij werkzaam bij haar eigen bedrijf.

.