Categorieën
2020 Tableau

OVER JAN EN KEES, EN DE YANKEES

Als ik in Nederlandse krantenartikelen het woord Yankees lees als verwijzing naar inwoners van de Verenigde Staten, dan moet ik er altijd aan denken dat we daarmee dan eigenlijk onszelf bedoelen. De oorsprong van het woord Yankees is namelijk hoogstwaarschijnlijk gebaseerd op de historische, uit Europa afkomstige bewoners van het eiland Manhattan.

Op 24 mei 1628 ‘kocht’ de Hollandse gouverneur Peter Minuit namens de Nederlanders het eiland Manhattan van de indianen. Het hele gebied inclusief Manhattan, onderdeel van het huidige New York, werd vervolgens Nieuw-Amsterdam genoemd. Nieuw-Amsterdam kreeg in 1653 stadsrechten en groeide uit tot de grootste Nederlandse koloniale nederzetting in Noord-Amerika. Het bleef in Nederlandse handen tot en met 1674 en toen werd het gebied, na wat strijd, aan Engeland afgestaan.
 

Peter Minuit (1594-1638)
derde gouverneur van
Nieuw-Nederland
(van 1626 tot 1631)

De Britse kolonisten troffen, na de overname van Manhattan, de inwoners van de voormalige Nederlandse stad aan en hoorden dat de mannen veelal de voornaam Jan of Kees hadden. De Britten combineerden deze namen uit gemakzucht tot een nieuw begrip en noemden deze Nederlanders de Jan-Kezen oftewel in het Engels verbasterd tot de Yankees! Yankees was dus min of meer een scheldnaam voor de Nederlanders op Manhattan. In de eeuwen daarna bleven de inwoners van New York, veelal van Nederlandse afkomst, deze naam gebruiken als een soort geuzennaam waar ze eigenlijk wel trots op waren. Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog noemden de opstandige Zuiderlingen, om hun vijand te typeren alle bewoners uit alle noordelijke staten Yankees. En zo werd het een veel algemenere uitdrukking voor een grotere groep Amerikanen.

Als nagedachtenis aan de eerder genoemde gouverneur Peter Minuit is op de kop van Manhattan een klein parkje naar hem vernoemd, het Peter Minuit Plaza, dat trouwens niet ver van het voormalige historische stadhuis van de toenmalige Nederlandse nederzetting ligt. Met enige verwondering heb ik hier verschillende malen staan kijken hoe men aan de voet van het enorme bankgebouw van de firma Goldman Sachs met glastegels de summiere restanten van dit beroemde Stadt Huys van Nieuw-Amsterdam heeft tentoongesteld. Deze plek met archeologische overblijfselen van het voormalige stadhuis is eigenlijk de enige waar je buiten op straat in New York nog iets tastbaars van de Nederlandse periode kunt meekrijgen. En natuurlijk verwijzen nog verschillende straatnamen zoals Wall Street, Beekman Street en Nassau Street in dit gebied naar deze Nederlandse begintijd. Enige jaren geleden is daar nog een plein bijgekomen dat verwijst naar dit Nederlandse tijdperk namelijk Het New Amsterdam Plein. Dit plein werd voltooid in 2011 en wordt gedomineerd door een opvallend paviljoen dat bestaat uit vier uitwaaierende vleugels die ruimte bieden aan enkele publieke functies, waaronder een informatiebalie voor toeristen. Het interessante bouwwerk is ontworpen door de Nederlandse architecten Ben van Berkel en Caroline Bos, die op deze manier de ‘historische cirkel’ weer rond maken. Want bijna 400 jaar na de stichting van New York zijn de Nederlanders weer, of misschien moet ik zeggen nog altijd, actief met bouwkunstige activiteiten. Een ander interessant project van een Nederlander in New York dat ik in dit kader wil noemen is het High Line Park. Dit hooggelegen park is opmerkelijk langgerekt en dat komt omdat het aangelegd is op het voormalige traject van de West Side Line, een in onbruik geraakte goederenspoorlijn op Manhattan. De Nederlandse tuinarchitect Piet Oudolf ontwierp de hele beplanting van dit inmiddels uiterst populaire stadspark en dat heeft hij zo kundig gedaan dat je tijdens je bezoek aan New York een wandeling door het High Line Park eigenlijk niet mag overslaan.

 

Marcel Verhoeven in het
High Line Park New York

TEFAF

Ook de Nederlandse kunstbeurs TEFAF, wereldwijd de meest toonaangevende kunst- en antiekbeurs die al decennia lang jaarlijks plaatsvindt in Maastricht, heeft een aantal jaren geleden besloten om de oceaan over te steken om Amerikaanse klanten op hun wenken te bedienen. Tweemaal per jaar is er een tegenwoordig een editie van TEFAF in New York; in het voorjaar staat deze in het teken van design en moderne kunst, in het najaar staan kunstwerken
van de oudheid tot en met de twintigste eeuw centraal.

Nederlandse invloed

Tussen de stichtingsdatum van Nieuw-Amsterdam vier eeuwen geleden en de huidige Nederlandse activiteiten in New York zou je kunnen zeggen dat de artistieke invloed uit de ‘lage landen’ eigenlijk nooit is verdwenen. Daar kom je pas goed achter als je de toonaangevende kunstmusea in New York bezoekt. Nederland blijkt overvloedig vertegenwoordigd met talrijke schilderijen van Hollandse Meesters uit onze Gouden Eeuw in het Metropolitan Museum of Art in New York. Ook de prachtige werken van Johannes Vermeer in de Frick Collection doen je beseffen hoe belangrijk Nederland in de 17e eeuw was. En vergeet niet de topstukken van het Museum of Modern Art (MoMa) die bestaan uit een reeks werken van vermaarde Nederlanders zoals De Sterrennacht van Vincent van Gogh, Broadway Boogie Woogie van Piet Mondriaan en Woman I van Willem de Kooning. De namen Jan en Kees zijn inmiddels aangevuld met andere oer-Hollandse namen als Piet, Willem en Ben, echter als het om de kunst gaat dan blijkt dat de Nederlandse invloed nog steeds een factor van betekenis is in New York!

 

Nederlandse invloeden in New York
Piet Mondriaan, Broadway Boogie Woogie ,
1943-43, olieverf op doek, 127×127 cm
Courtesy Museum of Modern Art New York

Als Tableau lezer kunt u met een interessante korting
op kunstreis naar New York inclusief een bezoek aan de TEFAF.
Kijk hier voor meer informatie over de reis.

 

Categorieën
2019 Tableau

Op reis naar Rembrandt in Warschau

Huwelijksportretten

 

Rembrandt van Rijn, Marten Soolmans
(1613-1641
), 1634, Rijksmuseum 

Buitengewoon geïnspireerd werd ik enige jaren geleden dan ook, net als zoveel kunstliefhebbers, door de bijzondere huwelijksportretten die Rembrandt in 1634 schilderde van een voornaam echtpaar genaamd Marten Soolmans en Oopjen Coppit die in 2015 door het Rijksmuseum voor 160 miljoen euro werden aangekocht met steun van zowel de Nederlandse als de Franse staat. Met name werd ik gefascineerd door de mannelijke pendant die als een rijke heer van stand is uitgedost. De kleding straalt luxe uit en vooral de platte kraag is opvallend, maar ook de versieringen met rozetten op het donkere pak en op zijn schoenen zijn markante details. Toen ik eenmaal gegrepen was door dit levensgrote schilderij van Rembrandt ben ik me verder gaan verdiepen in de persoon Marten Soolmans (1613-1641) en kwam ik er gaandeweg achter dat er waarschijnlijk nog een portret van hem door Rembrandt geschilderd zou zijn. Dit werk moest zich in het Nationaal Museum van Warschau bevinden en dat was één van de redenen waarom ik een paar weken geleden een bezoek bracht aan de Poolse hoofdstad.
 

Warschau

Bij aankomst in Warschau was ik aangenaam verrast door de stad want het viel me op hoe modern en welvarend deze plaats oogt. Toen ik later die dag het imposante gebouw van het Nationaal Museum naderde voelde ik me wel weer een beetje terug in de tijd stappen; het strakke formele zakelijke gebouw stamt uit de jaren ’30 van de 20e eeuw en die sfeer ademt het nog steeds. Bij binnenkomst begreep ik direct dat men een poging had gedaan hier zoveel mogelijk kunst onder de brengen, variërend van de middeleeuwen, tot oude meesters en de moderne tijd.
Mijn doel was om naar de ‘Galerij van Oude Europese Schilderkunst’ te gaan en ik was heel nieuwsgierig wat ik zou aantreffen. Mijn blik werd bij het betreden van de afdeling direct gegrepen door een Madonna met Kind van niemand minder dan de renaissancemeester Sandro Botticelli.
 

Sandro Botticelli, Madonna met kind,
Johannes de Doper en een engel, 1470 

Vervolgens zag ik een indrukwekkende drieluik van Maarten van Heemskerck waar ik letterlijk en figuurlijk niet om heen kon. En dan daarna die Opwekking van Lazarus van Carel Fabritius, dat  was toch absoluut een topstuk uit de collectie. En ja hoor… daar hing de reden waarom ik hier in eerste instantie kwam, de enige Rembrandt die dit Warschauer museum rijk was. Direct herkende ik Marten Soolmans in het portret. Hetzelfde vlassige jongenssnorretje en dito baardje, maar nog veel opvallender was de platte witte kraag zoals hij ook draagt op de versie in het Rijksmuseum. Daarbij constateerde ik dat deze ‘Marten’ in Warschau uit 1634 stamt, net als die uit Amsterdam. 

 

Het meisje en de geleerde

Uit allerlei bronnen die ik van te voren had geraadpleegd bleek dat ‘Rembrandtkenners’ twijfelden of het portret wel van de hand van de grote meester is. Een zelfde scepsis was er tot enige jaren geleden bij twee andere werken van Rembrandt die zich in op een ander plek in Warschau bevinden en die zijn inmiddels als echt bestempeld. In mijn enthousiasme om naar Polen te gaan voor het schilderij van Marten Soolmans was ik bijna vergeten dat er zich meer werken van Rembrandt in Warschau bevinden. En wat voor werken!  

In Het Koninklijk Kasteel (Zamek Królewski)  gelegen in het oude historische centrum bevinden zich namelijk de schilderijen Een meisje in een schilderijlijst en Geleerde aan een lessenaar. Het portret van Marten Soolmans uit het Nationaal Museum kwam voor mij even in de schaduw te staan toen ik voor deze topwerken van Rembrandt stond. Wat een genot om de twee portretten te aanschouwen. Het leek er aanvankelijk op dat dit ook pendanten van elkaar waren, net als Marten en Oopjen, maar dat bleek na enig onderzoek niet het geval. ‘Het meisje en de geleerde’, zoals ze ook wel genoemd worden, zijn in principe op zichzelf staande schilderijen maar hebben wel wat overeenkomsten, en dat is onder andere dat ze beiden vervaardigd zijn in het jaar 1641 en dat ze populierenhout als drager hebben. Blij verrast was ik toen ik erachter kwam dat een Nederlandse kunsthistorica, Gerdien Verschoor (1963) over de geschiedenis van deze twee belangrijke schilderijen een boek had geschreven met de welluidende titel Het Meisje en de Geleerde. Zij beschrijft in dit boek heel beeldend hoe deze meesterwerken in Warschau terecht zijn gekomen en tevens geeft zij een heldere uiteenzetting van de geschiedenis van de schilderijen vanaf het moment dat ze in Amsterdam gemaakt zijn tot het ogenblik dat ze definitief hun onderkomen in het Koninklijk Kasteel in Warschau hebben gekregen.  
Wat is het verrukkelijk om als kunstliefhebber voor al deze kunstwerken in Warschau te staan en ter plekke te ervaren hoe interessant en belangrijk ook deze schilderijen van Rembrandt voor de kunstgeschiedenis zijn! 
 

Marcel Verhoeven (1967) is een gepassioneerd kunsthistoricus die, naast zijn liefde voor de kunst, tevens een bezield reiziger is. Hij is de oprichter van KUNSTSTAD, een bureau voor kunstreizen.  
  

Links: Rembrandt van Rijn, Een meisje in een schilderijlijst, 1641
Rechts: Rembrandt van RIjn,  Geleerde aan een lessenaar, 1641
Nationaal Museum Warschau

 

—————————————— 

Winactie – prijsvraag 

Er zijn 5 boeken te winnen. Wie een vraag goed beantwoordt, dingt men mee naar een boek! [link type=”article” id=”290″ target=”_blank” name=”Klik hier en win!”]
 

—————————————— 

 

5-daagse kunstreis naar Warschau 

Ga mee met deze unieke reis naar de Poolse hoofdstad, vol kunst, cultuur, architectuur en geschiedenis! 

Warschau is een bijzondere stad, een plek van boeiende contrasten waar u moderne architectuur aantreft naast oude historische gebouwen en monumenten uit de vervlogen communistische periode. U kunt er op ontdekkingstocht door verschillende kunstcollecties die de stad rijk is, op zoek naar grote meesters uit de kunstgeschiedenis. Statige paleizen van grote historische waarde en schitterende parken zullen in Warschau eveneens op uw pad komen. De hoofdstad van Polen is voor kunstliefhebbers meer dan een bezoek waard! 

 

Rynek Starego Miasta, Warschau

Info

Reisdatum: 28 mei t/m 1 juni 2020 en 4 t/m 8 juni 2020 

Reissom: € 1.295,- 

(incl. vlucht, verblijf in 5-sterrenhotel in het centrum van Warschau, entreegelden, begeleiding door een Nederlandstalige expert, reisbegeleiding en nog veel meer) 

Lezers van Tableau ontvangen € 50,- korting per persoon.

`De reizen die KUNSTSTAD organiseert zijn echt een belevenis! Niet alleen word je verrijkt door de kennis van experts, maar ook de reisbegeleiding, de uitstekende hotels en de goed verzorgde culturele programma`s verdienen alle lof.` – Mevrouw T. Zwemmer, Doetinchem 

Kijk op www.kunststad.nl of bel met Judith de Groot: 06-1369 1381 

Op het inschrijfformulier op de website van KUNSTSTAD kunt u aangeven dat u de lezersaanbieding van Tableau boekt.