‘De PAN is een instituut waar mensen naar uitkijken’

Heilige huisjes kraken. Door muren van verwachting heen breken. Verder kijken dan de kunstzinnige neus lang is. Dat is de opdracht die kunst-omnivoor Floris Kappelle zichzelf stelt tijdens ontmoetingen met prominenten uit de wereld van kunst en cultuur. Liefst in een prettige omgeving waar gedachten vrij kunnen zweven. Want bij een welverzorgde lunch spreekt men vrijmoediger dan in het pluche van de directiekamer. Deze keer: Mark Grol, directeur PAN Amsterdam.

Tekst: Floris Kappelle | Foto’s: Desiree Engelage

Geen beurs dit jaar maar wel een PAN-in-print: een exclusieve editie van Tableau, extra dik vanwege de aandacht voor meer dan 40 vaste beursdeelnemers. Tijd dus voor een gesprek met de beursbaas. We hebben afgesproken in de RAI, al 34 jaar een van de belangrijkste pijlers van de PAN. Aldaar louter lege hallen. Een troosteloze aanblik. Geen beurzen… geen mensen. Gelukkig komt daar Mark Grol aangelopen, sinds 2019 directeur PAN Amsterdam. Hij oogt optimistisch en dat is hij ook. We betreden het RAI-restaurant en worden hartelijk ontvangen aan de Chef’s Table door de keukenbrigade. Die staat zichtbaar te popelen om ons een onvergetelijke lunch te bereiden.

Nieuwe ontdekkingen
Grol steekt direct van wal: ‘Dit is de plek waar we onze tastings doen. Zijn de happen niet te groot, blijven ze niet tussen je tanden zitten. De hele catering komt hier vandaan, met tailor-made luxehapjes voor de opening, en weer andere voor de jongerenavond. Ongeveer 25.000 happen! Maar nu voor het eerst in 34 jaar geen PAN. De beslissing was onvermijdelijk. Dat betekent echter niet dat wij als organisatie stil zitten. De tijd die we nu hebben gebruiken we om samenwerkingen te intensiveren, plannen uit te werken en deelnemers en publiek beter te leren kennen. Ook de deelnemers zitten niet stil, zij hebben mini-beurzen en tentoonstellingen georganiseerd. Ondertussen sporen we het publiek aan om wat vaker een galerie te bezoeken. Daar ligt immers ruimte voor verdieping en nieuwe ontdekkingen. Als bonus deze speciale PAN-editie waarin een groot aantal deelnemers wordt uitgelicht.’

Grote kopers
Onze KunstLunch wordt door de chefs Rientz Mulder en Paul Conijn ingeluid met een plankje fijne amuses. Boerenkaas van Van Wees, worst van Brand & Levie en rillettes van Schipholgans. Een geheel lokale entree die de visie van de RAI onderstreept: ingrediënten uit Amsterdam en omgeving.

Terug naar de PAN. Mark Grol: ‘Toen de lockdown afgelopen maart een feit was heb ik alles on-hold gezet en ben ik alle deelnemers gaan bellen om de stemming te peilen. Dat verstevigt de band. Ook al komen er steeds meer jongeren naar de PAN, de doelgroep is 50+. Daar zitten de grote kopers. Ik kon echter niet instaan voor de gezondheidsrisico’s. We hebben toen besloten de beurs uit te stellen naar 2021. Daarnaast speelde het financiële risico. Door bezuinigingen zijn we nu geheel in stealth-mode. Onder de radar dus, zodat ons verlies te overzien blijft. Je kunt je ook niet verzekeren tegen de tweede corona golf. Dat speelt mee. Ten derde moeten we schade aan het merk PAN voorkomen. Tijdens die tien dagen in de RAI waan je je in een andere wereld vol ultieme luxe. Die sfeer willen we behouden. Vandaar dus geen kleinere beurs met bijvoorbeeld tien handelaren. Want wie dan? En waar dan?’

Handelaren promoten
Was het voorjaar van 2021 een optie voor de beurs? Grol: ‘Net als andere beurzen hebben wij een vaste plek op de kalender. We zijn een eclectische beurs, met zowel modern, hedendaags, antiek, oude meesters, juwelen als design; net als TEFAF in maart. We zitten nu in het beursloze tijdperk… echt verschrikkelijk. Toch zie ik voor deze beursdirecteur zonder beurs een paar voordelen. We zijn losgekoppeld van de TEFAF en hebben nu alle tijd om de ontvlechting goed te regelen. Intussen ben ik in gesprek met de handelaren, die zitten immers met de gebakken peren. We willen ze promoten zodat ze ‘aan’ kunnen blijven staan. Een enorme stimulans gaat uit van initiatieven als dit PAN-nummer van Tableau, en Art Affair, een kleine beurs met enkele PAN-deelnemers in het Hilton, mede gepromoot door onze social media. Zowel de sales als de publiciteit waren heel goed. Een enorm positief signaal dat mensen graag willen komen en kopen op kunstbeurzen die hoge kwaliteit bieden. Veel deelnemers hebben de PAN echt nodig. De grootste omzet wordt namelijk op beurzen behaald.’

Ook wij gaan wat omzetten en prikken ons vorkje in een gepocheerd Rondeel ei met sauce Choron van tomaat en een handje wildpluk uit andermans tuin, vooral rucola en klaverzuring. Zalig.

Feestvreugde en vongole
Het goede nieuws is dat hoofdsponsor J. Safra Sarasin Group heeft toegezegd. Grol: ‘Andere sponsors gaan volgen. Wat betreft onze nieuwe commerciële koers zijn we bezig verder te bouwen op een zeer succesvol merk, door kwaliteitsverhoging en het werven van een paar goede hedendaagse galeries. Mogelijk uit het buitenland. Die moeten natuurlijk wel bijdragen aan de feestvreugde: zorgen voor goede klanten en goede publiciteit. Dat wil ik rustig cureren. Ons publiek komt nu voor 90% uit Nederland. We streven wel naar meer ‘betere’ bezoekers, ook uit omringende landen als België en Duitsland. De PAN blijft wel een Nederlandse beurs en gaat zeker niet concurreren met TEFAF. Onze handelaren sturen 240.000 uitnodigingen naar relaties, waarvan er 40.000 komen. Daarvan komt 5 tot 10% echt iets kopen. Dat zijn 2000 klanten, op – afgerond – 100 galeries, dat zijn twintig klanten per galerie. Dan is men blij en uit de kosten.’

Ook wij doen goede zaken met een Zeeuws bord spartelverse vongole, octopus, crustacea en venkelbloesem. Prachtgerecht.

Kwaliteit met een goed verhaal
Wat is het geheim van de PAN? Grol: ‘De PAN is een instituut waar mensen naar uitkijken. Het gaat om het merk, de locatie, de bereikbaarheid, de kwaliteit, de beste standbouw en de beste handelaren van Nederland. Wij creëren de ideale situatie zodat mensen in de mood komen om te kopen. Wat ze kopen? Je ziet een verschuiving naar hedendaags. Sterker nog, mensen worden meer en meer hun eigen interieur designer. Ze kopen bijvoorbeeld iets Afrikaans vanwege het verhaal… niet omdat ze verzamelaar zijn van Afrikaanse kunst. Daarnaast staat dan een design stoel en hangt popart aan de muur. Interieurs worden eclectisch en vol van verhalen. Zoals bij mij thuis where east meets west… ik heb in Hong Kong gewerkt.
Verder speelt de vraag: hang je vijf kleine schilderijtjes op van 500 euro of een hele goede van 5000? Of een paar levels hoger? Je hoeft mensen niet van alles wijs te maken, als het maar kwaliteit is met een goed verhaal. Dat is de lol van kunst kopen: plezier in je leven! Mooie spullen met goede verhalen.’

Topstukken online
De chefs van de RAI pakken uit met zacht gegaarde lende van Waterlands rund met crème van paarse bloemkool, gefermenteerde knoflook en ui van Kesbeke. Geweldige combi… en een goed verhaal van eigen bodem.

Kijken we wat verder van huis, welke ontwikkelingen zien we dan in de internationale kunstwereld? Grol: ‘Je ziet dat ook topstukken op de online veilingen goed worden verkocht. Die mensen weten wat ze kopen. Toch heeft men behoefte elkaar te ontmoeten en kunst te zien in een bepaalde sfeer. Dat is online natuurlijk wat moeilijker. Ik voorzie dat alles kleiner gaat worden en dat we vaker op Nederland gaan focussen. Men zal minder reizen en er zullen minder toeristen komen. Omdat wij ons vooral richten op een Nederlands publiek kan deze trend voordelig uitpakken voor de PAN. Ondertussen houden we contact met collega’s in binnen- en buitenland. Zo zit ik in een club met beursdirecteuren, om snel actuele zaken te kunnen bespreken als social distancing. In deze tijden moeten we elkaar helpen, ook al hebben we elk onze eigen niche en eigen vaarwater.’

Gouden toekomst
Mark Grol had eerder leidinggevende functies bij Sotheby’s in Amsterdam, Parijs en Londen, was kunsthandelaar in Hong Kong en directeur bij Cahiers d’Art te Parijs. Waar ligt zijn hart? ‘Bij de verbinding tussen kunst, commercie en netwerk. Die wil ik leggen. Als kunsthistoricus en als gesprekspartner met kennis van kunst en de markt. Na jaren in het buitenland ben ik trots dat ik de PAN als grootste nationale kunstbeurs verder mag uitbouwen. Volgend jaar gaan we een bijzonder jaar tegemoet. Met een PAN die staat als een huis en die recht doet aan alle ambities. Samen gaan wij nog sterker terugkomen.’

Een ferme uitsmijter die nog bekroond wordt door een Frangipane met coulis, vruchtjes van Edith, kletskop van framboos en jawel: bladgoud. Soms is iets wat blinkt wel degelijk van goud. Symbolisch voor de gouden toekomst die we de PAN van harte toewensen. En de RAI natuurlijk die midden in dit ongewenst gesloten seizoen zo’n exquise lunch voortovert.

Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van kunstbeurzen? Abonneer je dan op Tableau Magazine of meld je aan voor de nieuwsbrief!