marktplaats Archives

Normaal gesproken heb ik weinig interesse in paarden, maar dit veranderde plotsklaps toen ik tijdens mijn dagelijkse Marktplaatsuurtje tussen alle meuk een opvallend paneeltje tegenkwam. Het schilderij toonde twee paarden op een heuvel temidden van een onweersstorm, schrikkend van de bliksem. Uit de beschrijving bleek dat het schilderij ongesigneerd was. De verkoper had zelf al wat onderzoek gedaan, maar liep vast in de definitieve toeschrijving. Ik had in eerste instantie geen idee wie de schilder zou kunnen zijn, al had ik wel gelijk een aantal associaties: Engels en vroeg 19e-eeuws. Ik besloot naar mijn gevoel te luisteren en de gok te wagen. De verkoper en ik kwamen snel tot een akkoord en twee dagen erna stapte ik in Haarlem op de trein naar Leeuwarden.

BANGE PAARDEN

Tijdens de uren durende treinreis vroeg ik mij af waarom ik een hele dag opofferde voor dit Marktplaatsschilderij. Een van de dingen die ik dan doe om de tijd te doden is vergelijkbare schilderijen opzoeken in de hoop meer te leren over het werk in kwestie. Ik zoek op verschillende trefwoorden die direct of indirect met het kunstwerk te maken hebben. Eerst globaal en daarna steeds specifieker, zoiets als dit: ‘horse paintings,’ ‘19th century English horse paintings’, ‘painting scared horses’ en ‘Two scared horses in a thunderstorm.’ Na zo’n vijf à zeshonderd afbeeldingen van voornamelijk schilderijen van George Stubbs (1724-1806) en Eugene Delacroix (1798-1863) was het bingo. In de collectie van het Yale Center for British Art in New Haven Connecticut bevindt zich het schilderij Horses in a Thunderstorm van de Engelse schilder Thomas Woodward (1801-1852). Dit werk is nagenoeg gelijk aan het schilderij op Marktplaats met afgebeeld twee paarden, een schimmel en een bruin paard, in eenzelfde compositie.

Thomas Woodward was een schilder van historische genrestukken en portretten waarin paarden vaak de hoofdrol speelden. Geliefd bij de Engelse adel wist hij zich al snel bekend te maken in hogere kringen waardoor hij paardenportretten voor de Britse Koninklijke familie mocht maken, ook van de paarden van Queen Victoria. Bij leven werden zijn werken veel tentoongesteld in the Royal Academy en British Institution. Zijn werk is vertegenwoordigd in onder andere Tate Britain en het Worcester City Museum.

Bob Scholte Kunst Kopen Tableau Magazine — Thomas Woodward, Horses in a thunderstorm, 1823, olieverf op paneel, 30,5×35,6cm, coll. Yale Center for British Art

Horses in a Thunderstorm behoorde tot de collectie van filantroop Paul Mellon (1907-1999) die een zwak had voor Engelse paardenschilders. Als telg uit een gefortuneerde bankenfamilie had Mellon, na een korte carrière bij de Mellon Bank en militaire dienst, de mogelijkheid om zijn passies te volgen. Mellon was succesvol als paardenfokker en schrijver, zat in verschillende museumdirecties en was een groot kunstverzamelaar. In de jaren 60 schonk hij een groot deel van zijn collectie aan het Yale Center for British Art, waaronder Horses in a Thunderstorm. Dit schilderij is ook ongesigneerd en onge- dateerd, maar uit documentatie blijkt dat het werk vervaardigd is door Thomas Woodward in 1823.

BLIKSEM

Dat twee schilderijen op elkaar lijken hoeft nog niet te betekenen dat ze door dezelfde persoon vervaardigd zijn, maar in dit geval durf ik dat wel te beweren. Het is van belang om naar de hand van de meester te kijken en de schilderijen niet alleen op globaal, maar ook op gedetailleerd niveau te analyseren. Op beide werken zijn de donkere luchten heel dun, maar trefzeker aangebracht. Opvallend zijn de bliksemschichten die zo subtiel linksboven in het werk geschilderd zijn, dat je ze bijna over het hoofd zou zien. De paarden hebben dezelfde lichtvlekjes op hun oogbollen en het helmgras op de heuvel is even fijn aangebracht. Daarnaast is de drager hetzelfde: een dun houten plankje. De twee schilderijen tonen dus niet alleen compositorische overeenkomsten, ook in stijl en schildertechniek zijn de gelijkenissen treffend.

Om het een en ander te verifiëren heb ik de conservator van de schilderijenafdeling van het Yale Center for British Art gecontacteerd. Musea geven echter zelden een mening over de authenticiteit van een kunstwerk om belangenverstrengeling te voorkomen. Wat zij mij wel voorzichtig konden vertellen is dat ze overtuigd zijn dat de twee schilderijen tegelijkertijd op dezelfde plek zijn vervaardigd. Dat was precies wat ik wilde horen. Horses in a Thunderstorm hangt momenteel niet op zaal. Zodra het museum een paardententoonstelling op de agenda heeft staan, zou het zomaar kunnen dat het schilderij van Marktplaats als bruikleen naar New Haven wordt verscheept en dat de vier paarden worden herenigd.

Bob Scholte is historicus en kunsthistoricus en volgt momenteel de master Kunst, Markt & Connaisseurschap aan de Vrije Universiteit. Naast student is hij kunsthandelaar. In deze column doet hij verslag van zijn avonturen in de kunstwereld.

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Op een dinsdagavond kregen de studenten van het hoorcollege ´Kunst en Commercie: Schilderkunst en de markt tussen 1400-1700’ aan de Universiteit Leiden een lijstje met enkele kenmerken waarmee je snel en makkelijk Hollandse schilderijen uit de 17e eeuw kunt dateren. De strekking van het college was dat de Hollandse schilders van toen ondernemers waren en inspeelden op de trends van hun tijd. Artistieke wedijver zette kunstenaars ertoe aan om zich te specialiseren. Een specialisme stelde de kunstenaar in staat om het productieproces in te korten; door bijvoorbeeld nat-in-nat te schilderen, de prijs van een schilderij betaalbaar te houden en tegelijkertijd een hoge kwaliteit te leveren. Ondanks de vele uitzonderingen nam ik vlijtig de bulletpoints in mijn schrift over. Concrete handvaten als deze zijn namelijk zeldzaam op de universiteit. Normaal kijk ik liever dan ik schrijf, maar in dit geval had ik er goed aan gedaan.

Kunstjacht

Het was begin juni, een maand na het hoorcollege, en ik had Marktplaats ontdekt. Een week eerder had ik een klein olieverfschilderij gekocht met daarop een zittende dame; waarvan ik toen nog niet wist dat dit een maand later zou worden opgenomen in de catalogue raisonné van de Franse kubist André Lhote. Met goede moed ging ik op zoek naar andere kunstwerken, voor de handel of voor mijn eigen verzameling. Ik opende de app en bekeek de lijst met advertenties ‘aanbevolen voor jou’. Het algoritme toonde een zigeunermeisje, Herman Brood, Anton Pieck prenten en ‘een romantisch 19^e-eeuws tafereeltje’. Ik bekeek de laatstgenoemde advertentie en greep het schriftje van het hoorcollege erbij. De voorstelling van een Hollands landschap was geschilderd met voornamelijk aardse kleuren, glooiende diagonale lijnen, had een lage horizon en de figuren linksvoor op de heuvel dienden als repoussoir om diepte te suggereren. Boven de figuren kruisten twee lijnen elkaar, dat moeten dan wel vishengels zijn dacht ik. Het houten paneeltje had alle kenmerken van een Hollands schilderij uit de tonale, ofwel monochrome periode omstreeks 1650.

Anthonie Jansz. Van der Croost, Panorama landschap met figuren, ca. 1650, 9,5x22cm., olieverf op paneel, met lijst

Tussen kunst en kitsch

De verkoper zat in België en vroeg honderd euro voor dit werk inclusief verzending. In het verleden heb ik eerder kunst gekocht uit België dat helaas nooit zijn bestemming in Nederland bereikte en daarom had ik het liever zelf opgehaald. Er zitten veel malafide handelaren op internet, wat het vertrouwen in deze handelskanalen schaadt. Ik waagde echter de gok, contacteerde de verkoper en we gingen akkoord. Het schilderijtje had een kolossale lijst die wel iets weghad van een stokbrood. ‘Een goed stootkussen en als het wat is dan gaat er onmiddellijk een fatsoenlijke lijst omheen’, mompelde ik in mijzelf.

Twee dagen later kwam het pakketje zowaar aan. Ik pakte het stanleymes, ontdeed het paneel van doeken en bubbeltjesplastic en onderwierp het aan een scherpe blik. De drager, datgene waarop het schilderij vervaardigd is, was zonder twijfel zeer oud. Aan de randen zag je witte smurrie, een mix van kalk en beenderlijm dat diende als ondergrond. De figuren waren door de tijd heen hier en daar transparant geworden en de twee vishengels bleken helaas krassen. Ik was overtuigd van de leeftijd, maar had geen idee wie de maker was. Het werk droeg geen signatuur, geheel conform zijn tijd, wat het moeilijk maakte om het aan een kunstenaar toe te schrijven.

De buurman van Jan van Goyen

Ik besloot Hoogsteder & Hoogsteder in Den Haag te contacteren. Al snel kreeg ik een reactie terug met de vraag of ik het paneel wilde meenemen naar de opnamedag van Tussen Kunst & Kitsch in Nijmegen. Nadat Willem Jan Hoogsteder zijn blik erop had geworpen, verklaarde hij dat het om een werk ging van Anthonie Jansz. Van der Croost (Alkmaar ca. 1606 – 1663 Den Haag) dat hij rond 1650 heeft vervaardigd. Van der Croost woonde in Den Haag en was de buurman van Jan van Goyen. Het Museum Bredius heeft twee soortgelijke panelen in de collectie. Dit werk is in één opzicht afwijkend, het is namelijk een panorama landschap.

Het paneeltje wordt momenteel gerestaureerd en een passende lijst is besteld. De vishengels worden verwijderd, het oppervlaktevuil schoongemaakt en het paneeltje wordt opnieuw gevernist. De kenmerken die ik vernam tijdens het hoorcollege heb ik intussen uit mijn hoofd geleerd, want je weet maar nooit waar en wanneer je tegen een ‘romantisch tafereeltje’ aanloopt.

de achterkant van het paneel

Op 20 januari was Bob Scholte bij Tussen kunst & kitsch in de uitzending met het schilderijtje van Anthonie Janzs. van der Croost. Je kunt de uitzending hier terugzien: https://www.npostart.nl/tussen-kunst-en-kitsch/20-01-2021/AT_2155847

Inmiddels is het tafereeltje van Van der Croost gerestaureerd door Han Boersma. Het verschil is goed te zien. Voor de restauratie had het tafereeltje nog een synthetische laklaag (zie bovenste afbeelding hieronder), krassen en oppervlakte vuil. Na de restauratie zien we een schoner landschapje, met minder krassen (zie onderste afbeelding hieronder).

Boven: ongerestaureerd Panorama landschap met figuren door Anthonie Jansz. Van der Croost. Onder hetzelfde tafereel maar dan gerestaureerd door Han Boersma.

Bob Scholte is als masterstudent Kunst, Markt & Connaisseurschap aan de Vrije Universiteit Amsterdam altijd opzoek naar kwaliteit in kunst. Naast student is hij ook kunsthandelaar. In deze column doet hij verslag van zijn avonturen in de kunstwereld. www.bobscholteart.nl