Hoe past dit in één verhaal, vraag ik me af op een maandagmiddag in mei. Op bezoek bij Michiel Kluiters en zijn vader Gam Klutier. Al 40 jaar leven ze mijlenver uit elkaar – in Amsterdam en Peru – en hebben in een totaal andere cultuur en omgeving hun werk ontwikkeld. Tegenpolen op het eerste gezicht. Die twee werelden komen in oktober samen in een expositie.
Michiel Kluiters laat een aantal hoogglans fotowerken zien van 120 bij 180 centimeter. In beeld is een wand, een doorgang, een ruimte daarachter. Licht en schaduw. Een leeg helder beeld waarin gaandeweg meer details opdoemen. Een verfklodder op de wand, sporen van plamuur. Details die aandacht vragen en de ruimte dichterbij brengen. Wie zijn vroegere werk kent, ziet de verschillen. In eerder werk presenteerde hij perfect afgewerkte ruimtes vaak wandvullend op locatie, zodat achter een museummuur een tweede ruimte leek te liggen waar je zo in zou kunnen stappen. Die perfecte illusie heeft Kluiters losgelaten. ‘Vroeger was ik meer bezig met scherptediepte waardoor je de illusie had van een echte ruimte. Nu vind ik het fijn om het heel hard te fotograferen waardoor je de huid duidelijk ziet.’ Een huid die niet glad is, maar doorleefd, met imperfecties en sporen van het maakproces. Leeg zijn de beelden nog steeds. Een oase van rust die voor je ligt.
Dan komt er een schilderij van Gam Klutier naast. Een groot doek dat van rand tot rand gevuld is met een all-over patroon van lijnen, wezens en figuren. Sommige klein en krioelend, andere groter en statiger. Een andere wereld.
RUIMTE
De nieuwe fotowerken van Michiel Kluiters spelen net als het eerdere werk met de waarneming en de verhouding tot de toeschouwer en de omgeving. Na een werkperiode op De Ateliers (1996-’97) was hij vooral bezig met schaalmodellen en begreep al snel waar het over moest gaan: ruimte en hoe het werk zich verhoudt tot andere ruimte, hoe het een ruimte aantast. Na verloop van tijd groeide dit uit tot installaties, video’s en beelden in de openbare ruimte. De toeschouwer wordt daar steeds in betrokken. Zo ontwierp hij voor een sportcentrum in Zoetermeer het beeld Gymworld (2021), dat niet alleen de naam van het centrum vormt maar ook een parcours is voor freerunning. In Groningen maakte hij Wereldplek (2011) bij een schoolcampus, tegelijk een hangplek en een wifi-spot. Het bestaat uit een paar metershoge design krukken als afdak en kleinere krukken om op te zitten. Schaal en ruimtelijke relaties spelen ook hier een rol.
In het nieuwe werk lukt het deze ruimtelijke intenties om te zetten in een autonome foto. Kluiters: ‘Ineens heb ik genoeg bagage en voel ik de noodzaak om het in het werk zelf te vinden en heb ik geen context meer nodig. Maar, vergeet niet, ik maak natuurlijk objecten. Als het object op een bepaalde manier het licht vangt, dan is het een goede foto.’ Licht en schaduw, de schaal en de details hebben een vervreemdend effect. Als kijker heb je geen idee van het formaat van de ruimte die je ziet en of die wel echt bestaat. Bewust speelt Kluiters hiermee, want door dingen als schaal niet helder te definiëren krijgt de toeschouwer ruimte om het zelf in te vullen. ‘Het is meer een mentaal scherm waar je gedachten op projecteert, eigenlijk heel meditatief. Sommige mensen zijn daar gevoelig voor en vinden dat fijn. En anderen zeggen: ja maar er gebeurt niks.’
Juist omdat er weinig lijkt te gebeuren gaat elk detail een rol spelen. Wanden zijn soms scheef of beschadigd, de structuur van de muren dringt zich op. Het maakt het werk poëtischer dan de perfecte illusies van hiervoor, die als een fata morgana op afstand lijken te blijven. Dit werk komt dichterbij. Het oogt intiemer, maar nog steeds groot genoeg om in rond te dwalen. De verstilling in het werk betekent niet dat het een helder uitgedacht concept is, het maken van het object gaat heel intuïtief. Het atelier ligt vol met fragmenten waar Kluiters steeds iets uit pakt om de ruimte mee te bouwen, aan te passen en te veranderen.
LIJN EN VORM
Die intuïtieve manier van werken heeft hij gemeen met zijn vader. Met een heel ander beeld als resultaat. Gam Klutier (pseudoniem van Gerard Kluiters) maakt schilderijen en sculpturen die niet leeg zijn maar juist heel vol. Een all-over patroon van lijnen en figuren vult zijn doeken. Sommige klein en krioelend, andere groter en statiger. Dierachtige figuren, mensachtigen, plantachtigen en andere wezens; in een tijdloos universum zweven ze voorbij. Tijdloos, gewichtloos, figuren van nu of van lang geleden. De beelden hebben iets bekends, maar waar ken je ze dan van? Uit een collectief geheugen? Het laat zich niet echt vangen. Net als een fantasie of een droombeeld dat vervliegt zodra je het beter wilt bekijken. En misschien is dat juist wat je moet doen: de westerse gewoonte alles te benoe- men loslaten. Pas dan zie je het. Zonder nadenken dwaalt de blik met de beelden mee over het doek, als in een eindeloze stroom. Dat is ook hoe Klutier werkt. Hij volgt zijn gevoel en als vanzelf komt het doek vol. Of de muur. In een tijdelijk verblijf in Amsterdam schilderde hij de wanden van een van de kamers van vloer tot plafond vol tot een vloeiend geheel. Een beeld dat balanceert tussen lijn en vorm en tussen voor- een achtergrond. Soms treedt het beeld op de voorgrond, soms de verf, de lijnvoering en de penseelstreek. Niet heel anders dan bij Kluiters, wiens foto’s eveneens schakelen tussen totaalbeeld, illusie en details; tussen kijken en ervaren.
Beide kunstenaars hebben een groot gevoel voor ruimte, schaal en verhouding. Kluiters met zijn werk in de openbare ruimte en zijn foto’s die balanceren op de grens van vertrouwd en vervreemdend en Klutier met metershoge muurschilderingen die hij trefzeker vol tekent met een evenwichtige compositie. Schilderijen die soms de ruimte zelf worden, zoals in de cupula’s die hij heeft ontworpen: een koepelvormig gebouw met een omtrek van 36 meter, waarvan hij de ruim drie meter hoge wanden rondom beschildert. Er zijn inmiddels twee cupula’s gerealiseerd, het moeten er zeven worden. Naar locaties wordt nog gezocht, maar de schilderijen van 36 meter lang liggen al klaar.
CONTRAST
Toen Gam Klutier 40 jaar geleden naar een ander continent verhuisde en begon met schilderen, kreeg zijn werk een nieuwe impuls. Klutier: ‘Dat heeft ontzettend met de locatie te maken. Zoals De Ateliers voor Michiel een nieuw begin was, zo was dat voor mij de verhuizing naar een land waar ik de taalniet sprak en de gewoontes niet kende. Als mensen ja zeiden bedoelden ze dan ja, of eigenlijk nee? Het was onbekend terrein. Het heeft heel lang geduurd voor ik begreep dat ik weer figuratief moest gaan werken. Wat ik eerst maakte dat klopte niet in Peru. Langzaam heb ik die hele materiële wereld waar ik uitkwam losgelaten. Door Peru heb ik een andere manier gevonden.’ Lange tijd werkte hij in twee werelden: een half jaar in Peru, een half jaar in New York. Het verschil tussen die twee zie je in het werk terug. In New York ontstonden imposante hangende sculpturen, die balancerend op één punt de zwaartekracht trotseren, werk dat gaat over een vorm van techniek. Het werk uit Peru is intuïtiever en verbonden met de natuur en cultuur van Peru. ‘Peru is een totaal andere wereld. De natuur is heel sterk aanwezig. De gieren vliegen om je heen. De oceaan is dichtbij. Dat contrast is ook het mooie van deze expositie. Michiel heeft de rationele, westerse wereld, ik een andere wereld waar de energie emotioneler is.’
De heldere leegte van de foto’s en het allover patroon van de schilderijen, hoe gaat dit samen in één expositie? Een clash van twee werelden, maar op dezelfde aarde. Of misschien eerder los van de aarde, als een mental space. Niet die van het heldere denken, maar van het meditatieve niet-denken.
Michiel Kluiters & Gam Klutier
‘At play in the field of transformation’
23 t/m 31 oktober 2021 | 11-17 uur
opening 23 oktober 17 uur
Loods 6, Bagagehal, KNSM laan 289, Amsterdam
Gam exposeert in oktober bij Duisenburgh B.V. in Waalre.
Michiel eind 2021 bij Josilda da Conceição Gallery in Amsterdam.
www.michielkluiters.nl | www.gamklutier.org
Op hoogte blijven van interessante tentoonstellingen, meld je dan nu aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!
