Het zal niemand zijn ontgaan dat er iets bijzonders is gebeurd op de kunstmarkt de afgelopen maanden. In maart werd bij Christie’s voor een recordbedrag een digitaal kunstwerk verkocht. De termen NFT en blockchain zoemen rond. Maar wat is dit nu precies?
Inmiddels weten we dat door corona allerlei nieuwe ontwikkelingen zichtbaar zijn op de kunstmarkt. Zoals de explosieve groei van veilingen online, digitale kunstbeurzen en contact via zoom, teams en skype. Op de hoogte blijven via instagram, podcasts, filmpjes, video’s en de laatste nieuwkomer Clubhouse, vinden we inmiddels heel gewoon. Maar recentelijk kwam daar een nieuwkomer bij: de NFT art, ofwel kunst als non-fungible token, dat zich laat vertalen als een digitaal item binnen de cryptowereld. En zoals dat over het algemeen gaat met disruptieve vernieuwingen zijn de meningen hierover volledig verdeeld. De reacties kunnen variëren van: ‘nieuwe kleren van de keizer’ en ‘piramide spel’ tot ‘ultieme transparantie’, ‘nieuwe wereld’ en ‘toekomst bepalend’.
ONGRIJPBARE KUNST
Dat NFT art iets is waar rekening mee gehouden moet worden bleek uit de verkoop afgelopen maart bij Christie’s van het werk Everydays: The first 5000, door de Amerikaanse crypto kunstenaar Beeple (pseudoniem voor Mike Winkelmann) voor 69,3 miljoen dollar. Het op drie na duurste werk ooit verkocht van een nog levende kunstenaar, na David Hockney en Jeff Koons. Wereldwijd volgde een storm aan reacties op alle social media en ook in interviews, podcasts en artikelen werd dit fenomeen besproken. Kunstenaars minten hun werken op de blockchain op digitale podia zoals Nifty Gateway, Open Sea, Makers Place, Foundation en Superare en inmiddels zijn ook Sotheby’s en Phillips gevolgd met het veilen van NFT’s. Interessant genoeg om te onderzoeken waar dit nu precies over gaat.
Een NFT staat voor non-fungible token. Dat wil zeggen een item dat onvervangbaar wordt door het te versleutelen met een unieke code in een blockchain (het minten). Die code is daarmee het bewijs van echtheid en eigendom. Het is dezelfde methode waarmee cryptomunten worden vastgelegd. Een blockchain is feitelijk niet meer dan een unieke reeks tekens die verwijst naar een item waar het onlosmakelijk mee verbonden is. Zodoende wordt het item uniek, de authenticiteit is gegarandeerd en tevens creëer je schaarste. Daarmee is het ook aantrekkelijk als verzamelobject. Alleen is het niet tastbaar maar digitaal. En niet onbelangrijk: meestal wordt afgerekend in cryptovaluta. Zo ontstond de eerste NFT hype met de launch van ‘CryptoKitties’ in 2017. Deze virtuele cartooneske katten hadden elk een eigen code, die werd vastgelegd op het blockchain podium van Ethereum. Dit was opgezet als een game waarbij de spe-lers zelf hun eigen kat konden samenstellen, fokken en verkopen. In 2018 werd er al een Kitty verkocht voor (omgerekend) $140.000.
TIJDGEEST EN TECHNISCHE ONTWIKKELING
Door dergelijke voorbeelden lijkt het alsof het op de digitale markt vooral gaat om hebzucht en geld, maar zo is het niet ontstaan. Nog voor de CryptoKitties had de Nederlandse kunstenaar Harm van den Dorpel in opdracht voor het symposium: ‘Vienna Biennale 2015: Ideas for Change’ een screensaver in een gelimiteerde oplage gemaakt. Daarvan had hij het eigendomsrecht en de authenticiteit vastgelegd in een blockchain. Vervolgens zette hij een digitale marktplaats op voor dergelijke versleutelde digitale kunstwerken. Het MAK (museum voor toegepaste- en hedendaagse kunst) in Wenen kocht in datzelfde jaar een aantal screensavers en daarmee was Van den Dorpel de eerste kunstenaar die digitale NFT kunst verkocht aan een museum, betaald in cryptovaluta. Nog een Nederlander was er vroeg bij: Constant Dullaart minte zijn eerste NFT werken al in 2016. De belangrijkste reden voor deze pioniers was om de intransparantie en ongelijkheid van de kunstmarkt op te heffen. Aan iedere blockchain zit namelijk een contract vast (‘smart contract’). De inhoud kan verschillen per podium waar de blockchain toe behoort en wordt automatisch in werking ge-zet bij iedere nieuwe transactie. Zo legde NFT kunstenaar Sara Ludy vast dat bij elke verkoop van haar werk via haar galerie Bitforms in New York, 35% van de winst gelijk verdeeld moet worden tussen de eigenaar van de galerie en de medewerkers. Maar ook kan er bijvoorbeeld zijn bepaald dat na iedere door-verkoop automatisch een percentage (meestal tussen 10 en 15%) naar de kunstenaar gaat. Dat geld staat dan automatisch een seconde na de transactie op de rekening en dit is dus vele malen efficiënter dan wanneer er schijven tussen zitten zoals galeries of veilinghuizen. Hierdoor zou de huidige rol van deze verkoopplatforms wel eens een hele andere kunnen worden in de toekomst. Nieck de Bruijn, eigenaar van Upstream Gallery, focust zich al vanaf 2014 op digitale kunst. Zo vertegenwoordigt hij de be-langrijkste kunstenaars van de internationale Post Internet beweging, zoals Jan Robert Leegte en JODI, maar ook de eerder genoemde Van den Dorpel en Dullaart behoren tot zijn stal. Nederlandse kunstenaars hebben wereldwijd in hoge mate bijgedragen aan tijdgeest gerelateerde kunst over technische vooruitgang. Een goed voorbeeld is Rafaël Rozendaal die al in 2011 zijn Art Website Sales Contract online zette, waarin hij uitlegt hoe je een publiek toegankelijk internet kunstwerk kunt verkopen. Daarmee is dit in feite de voorloper van de ‘smart contract’ via blockchain.
(foto: courtesy of Upstream Gallery & de kunstenaar)
Maar net zoals in het beginstadium van internet in de jaren 90, is er ook nu sprake van chaos en is het nog niet duidelijk waar het precies naar toe gaat. Er zijn zeker nog problemen op te lossen. Zoals het grote energieverbruik van de blockchain, die daarmee bijdraagt aan de CO2-uitstoot. Een reden voor sommige kunstenaars om zich terug te trekken totdat hiervoor een oplossing is gevonden. Daar wordt overigens hard aan gewerkt. Evenwel is de bodem gelegd en is de kans heel groot dat deze verregaande technische innovaties van grote invloed zullen zijn op de toekomst. De Bruijn verwacht dat binnen de kunstwereld een hybride systeem zal ontstaan, een midden tussen digitale- en fysieke aanwezigheid. Het intermenselijk contact en de fysiek ervaring van kunst zal altijd een rol blijven spelen.
GENERATIEKLOOF
Vooralsnog zijn het vooral de jongeren (generatie y en z), die zich bewegen in de cryptowereld. Deze generaties zijn gewend aan gamen en leven met en achter een beeldscherm. Ook waren zij de eersten die cryptomunten kochten, waarvan velen inmiddels uitpuilende wallets bezitten. Op Everydays: The first 5000, het kunstwerk van Beeple, kon in een tien dagen durende veiling worden geboden en de prijs begon bij $200 en eindigde op $69,3 miljoen. 91% van de bieders was niet bekend bij Christie’s en slechts 3% was afkomstig uit de (post-) boomers generatie. Het kunstwerk bestaat uit een jpg met 5000 plaatjes van foto’s en kunstwerken die de kunstenaar iedere dag heeft gemaakt vanaf 2007 en die de periode becommentariëren. Je zou een uitdraai van de jpg kunnen maken en ophangen maar de eigenlijke waarde zit in de versleuteling van de NFT in de blockchain. De vraag is dan wat de belevingswaarde is van zo’n bezit. Nieck de Bruijn, die al jaren digitale kunstwerken verkoopt aan verzamelaars stelt dat het gaat om een ander sentiment. Meegaan met de nieuwste technologieën in samenhang met het creatieve proces van de kunstenaar vergt een intelligente uitdaging en het bezit daarvan geeft een ander soort voldoening dan alleen een esthetische. Los daarvan speelt het onderdeel zijn van een community van gelijkgezinden een rol.
(foto: courtesy Rafaël Rozendaal)
BESCHIKBAAR VOOR IEDEREEN
Merel van Helsdingen, oprichter van NXT, het eerste museum voor digitale kunst in Nederland, beaamt dit. Zij is niet alleen geïnteresseerd in NFT’s voor haar museum, maar verzamelt ze ook zelf. Wat haar intrigeert is het creatieve proces van de makers en het feit dat zij deel uit maken van zowel de fysieke als de digitale wereld. In het bezit zijn van ultieme creatieve uitingen die een antwoord geven op de tijdgeest, geeft haar voldoening en plezier. Zij wil daarom een collectie opbouwen om zo de tijd te documenteren. Tevens speelt een belangrijke rol dat iedereen het werk kan zien, net als bij street art en graffiti in de jaren 80 en internetkunst in de jaren 90, terwijl het wel haar eigendom is. De digitale kunst wordt ook zichtbaar gemaakt in de cryptowereld. De koper van Everydays: The first 5.000 bleek het fonds Metapurse te zijn, een cryptobedrijf dat is opgezet door het van oorsprong Indische duo Vignesh Sundaresan, alias Metakovan en Anand Venkatesvaran, alias Twobadour. Volgens eigen zeggen kochten deze cryptomiljonairs het werk als statement om te laten zien dat de cryptowereld inclusiviteit bevordert en iedereen een verschil kan maken, ongeacht kleur, gender of afkomst. Zij lieten een virtueel museum ontwerpen, B20, waarin zij hun crypto kunstcollectie hebben ondergebracht. De toegang is gratis en tevens is er de mogelijkheid om een aandeel te kopen de zogenaamde ‘B20-Token’. Zo’n aandeel is dan weer vastgelegd in de blockchain en heeft daardoor weer een waarde op zichzelf en is ook verhandelbaar. Zo zien we steeds meer initiatieven die gebruik maken van de mogelijkheden die blockchain biedt. Een voorbeeld is het initiatief van Gustaaf Dekking, founder en CEO van Artifund. Artifund is een uniek NFT platform, dat de internationale museale sector ondersteunt bij het creëren van alternatieve inkomsten-bronnen. Onder andere door het uitgeven van digitale reproducties van bestaande kunstwerken of interpretaties daarvan door hedendaagse kunstenaars in gelimiteerde, gecertificeerde oplages. Door het ‘smart contract’ gaat na iedere transactie van zo’n digitaal werk een percentage terug naar het museum. Dekking hanteert hier dus een hybride systeem door de fysieke en de cryptowereld te combineren. De mogelijkheden lijken enorm en we staan pas aan het begin. Dat illustreert het volgende voorbeeld nog eens te meer. Het blockchain bedrijf Injective Protocol, kocht begin maart een werk in oplage van Banksy genaamd Morons (White) van een galerie in New York voor $95.000. Het bedrijf mint het werk en maakt het zo tot een NFT, om vervolgens het fysieke werk ritueel te verbranden. Dit omdat volgens de eigenaren de NFT-waarde gekoppeld blijft aan het fysieke werk zolang dat nog bestaat. De vernietiging wordt live gestreamed. Een dag later wordt de NFT verkocht voor $380.000. Leuk detail daarbij is dat Banksy met dit werk de kunstmarkt bekritiseert en dat de titel verwijst naar een tekst op een schilderij in de voorstelling dat wordt geveild: ‘I can’t believe you morons actually buy this shit’.
Werk van Harm van den Dorpel is nog tot en met 27 juni te zien bij Upstream Gallery
https://www.upstreamgallery.nl
NXT Museum is weer open vanaf 5 juni: www.nxtmuseum.com
