Categorieën
2023 Columns

Column Kunst & Keuring: een Pirelli kalender avant la lettre

Toen een connaisseur met verve vertelde over de nieuwe Caravaggesque aanwinst die hij op een internationale veiling had gekocht, was mijn nieuwsgierigheid meteen gewekt. Ik nam het aanbod om de voltooiing van het werk van de restaurateur te bekijken meteen aan. Hoe mooi is het om in een restauratieatelier rond te neuzen en de geuren te ruiken! Een mengeling van vernis, oplosmiddelen, verf en oude materialen komt je tegemoet. Altijd een bijzondere ervaring om kunstwerken in restauratieproces te zien. Wat zit eronder het vernis, zou er misschien toch een signatuur tevoorschijn komen? Of zit er ergens nog een onderschildering, dat zou nog mooier zijn. Mijn fantasie slaat op hol. In de huurauto, het doek was immers te groot voor een normale kofferruimte, togen we samen op pad. Daar stond het schilderij van Lot en zijn dochters. Prominent opgesteld in het lichte restauratieatelier kwam de voorstelling meteen tot leven. Vader Lot en zijn oudste dochter die elkaar aankijken, beiden met een hand op haar ontblote borst. Met haar andere hand houdt de oudste dochter een druiventros vast, knijpend in een druif. De tweede dochter, slechts gehuld in een rok met prachtige florale motieven, staat ernaast.

Sodom en Gomorra

Het verhaal van Lot en zijn dochters wordt beschreven in Genesis 19.30-38. Een confronterende bijbel passage. Lot ontvlucht de stad Sodom met zijn vrouw en dochters. God is vertoornd over de wanpraktijken en sodomie en besluit daarom zowel de stad Sodom als Gomorra tegelijkertijd te vernietigen. De vrouw van Lot overleeft de vlucht niet. Tegen de goddelijke instructies in, kijkt zij achterom naar de brandende stad en verandert daardoor in een zoutpilaar. Lot eindigt met zijn twee dochters in een grot alwaar zij hun vader wijn geven en hem verleiden opdat zij nageslacht krijgen. Kortom incest ten top en behoorlijk ongemakkelijk voor een bijbels verhaal waarin de voorbeeldfunctie over het algemeen een centrale plaats inneemt. Fijntjes vermeldt de bijbelpassage ook nog dat Lot er zelf niets van heeft gemerkt! Hoe dan ook, het gaf de schilders vanaf de Renaissance een heleboel mogelijkheden om een erotisch werk neer te kunnen zetten. Een soort Pirelli kalender avant la lettre.

Incest ten top en behoorlijk ongemakkelijk voor een bijbels verhaal waarin de voorbeeldfunctie over het algemeen een centrale plaats inneemt. 

De herkomst van het schilderij is te traceren tot 1956. Het schilderij wordt dan als zijnde een ‘Terbrugghen’ geveild bij Christie’s in Londen. De jaren daarna zwerft het rond in de kunsthandel en worden diverse kunsthistorici geraadpleegd die er allerlei toeschrijvingen aan trachten te geven. Van Baburen tot Caravaggio zelf. Altijd mooi immers wanneer je een scholarly opinion in een financial fact kunt omzetten. Maar helaas! Tot op heden is niet met zekerheid vast te stellen wie de maker is, het onderzoek ernaar is nog steeds gaande en er wordt momenteel zelfs een scriptie aan gewijd.

Fascinerende reis

Wat in ieder geval vaststaat, dankzij moderne technieken zoals röntgenopnames en infraroodreflectografie, is dat het om een origineel werk gaat uit de 17e eeuw. Er zijn meerdere pentimenti (verbeteringen of aanpassingen tijdens het creatieve schilderproces) zichtbaar, wat erop duidt dat het werk een originele compositie is en geen kopie. Dankzij de verfdwarsdoorsnede, die in het restauratieatelier werd afgenomen, kon de opbouw van de verflagen bestudeerd worden. Daaruit bleek dat er een dikke roodbruine imprimatura was aangebracht op het doek, typerend voor de Italiaanse navolgers van Caravaggio. Deze laag is vervolgens bedekt met de ‘doodverf’, een grijsbruine laag. Dit werd veel toegepast in de 17e eeuw en geeft diepte en transparantie aan de voorstelling. Stilistisch gezien vertoont het werk zowel Noord Nederlandse als Italiaanse elementen. Waarschijnlijk heeft er kruisbestuiving plaatsgevonden. Interessant om te constateren hoe dicht die twee werelden aan het begin van de 17e eeuw bij elkaar stonden.

Hoe dan ook, de reis die het schilderij aflegt is net zo fascinerend als het werk zelf. De voorstelling prikkelt je nieuwsgierigheid zowel qua thematiek, intensiteit als geschiedenis. Het zou prachtig zijn om het werk met onderbouwing en precisie te kunnen toeschrijven aan een meester. De financiële kant van het verhaal zou dan flink kunnen toenemen. Maar soms is de reis ernaartoe net zo waardevol en dat valt niet in klinkende munt uit te drukken. Het stimuleert de geest, de fantasie en de discussie. Er zijn weinig nuances te vinden. Je vindt het werk mooi of niet mooi. En daar kan je eindeloos met elkaar in discussie over gaan. Ik vind dat prachtig, daar is kunst ook voor bedoeld. ‘Jedes Kunstwerk ist eigentlich eine Skizze, die erst durch unsere Fantasie vollendet wird’ (Jean Paul).

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.

Edel van Utenhove is oprichter van Noble House Valuation, een onafhankelijk taxatie- en adviesbureau voor kunst, antiek en inboedel. Sinds 2008 biedt ze taxaties aan voor verzekering, successie of onderlinge verdeling. Tevens geeft ze advies bij aan- en verkoop van kunst en antiek. 

Categorieën
2022 Columns

Column Kunst & Keuring — Wat zit er in een tas?

De laatste jaren krijg ik als taxateur steeds vaker de vraag om tassen te waarderen. Dat klinkt misschien gek, maar de handtas is in de afgelopen decennia uitgegroeid tot een echt collectors item. En zeker bij exclusieve exemplaren van de grote modemerken kan de waarde aardig oplopen.

Het begint eigenlijk allemaal met de uitvinding van het spoor in de 19e eeuw. Een uitvinding die immense veranderingen bracht in de samenleving. Steden werden met elkaar verbonden en mensen konden gaan reizen. De industrialisatie kwam in een sneltreinvaart op gang. Schilders gingen reizen en, mede dankzij de uitvinding van verftubes, de natuur in om te gaan schilderen. Het licht dat zij hiermee creëerden in hun werken leidde tot het impressionisme.

Dankzij het spoorwegnet konden ook vrouwen reizen en hun horizon verbreden. De kleine zijden tasjes of kralen reticuultjes, een voortvloeisel uit de 18e eeuw, waren niet erg praktisch voor dergelijke ondernemingen en zo ontstonden de eerste leren tassen met metalen frames. Louis Vuitton, opgericht in 1854, is hier een prachtig voorbeeld van. Zadel- en tuigmaker Hermès volgde al spoedig eind 19e eeuw en ook hij ging over tot het maken van leren tassen en aanverwante luxegoederen. Tijdens de Roaring Twenties kwamen de gerenommeerde juweliers zoals Cartier in beeld, die zich richten op de kleine luxe avondtasjes, versierd met goud en edelstenen. De avondtasjes werden gedragen als een Franse baguette, onder de arm.

IT BAG

In de 20e eeuw groeide de tassencultus gestaag door. Iconen zoals de Kelly Bag en de Birkin Bag van Hermès werden geboren. Het is maar de vraag of deze tassen zo tot de verbeelding zouden blijven spreken zonder de associatie met de wereldsterren waar ze naar genoemd zijn. De Kelly Bag werd geboren in de jaren 30 als Petit Sac pour Dames en is wereldberoemd geworden door Grace Kelly in 1956 tijdens haar huwelijk met Rainier III. En wat te denken van de Jacky Bag van Gucci, gedragen door Jacky O. En de Lady Dior tas van Princess Diana. Of de 2.55 tas van Chanel (uit februari 1955, what’s in a name), met het klassieke uiterlijk van doorgestikt ruitvormig leer geïnspireerd op de zadeldekens van jockeys. Deze tas was tevens het eerste model met een lang verstelbaar hengsel, omdat Coco Chanel haar handen vrij wilde houden.

Vanaf de jaren 90 krijgen handtassen een cultstatus en spreken we van It Bags wanneer er een wachtlijst ontstaat en de tas alleen gekocht kan worden door de happy few. Exclusiviteit versus kwantiteit. De prijzen voor tassen zijn intussen ontzettend gestegen en, wat veel mensen zich niet realiseren: er staat soms voor tonnen in kledingkasten. Behalve voor de verzekering wordt mijn taxatie ook wel eens gebruikt bij het reizen.

De dames met hun prachtige handtas worden vaak staande gehouden op vliegvelden en dan moeten ze kunnen aantonen dat de tas hun eigendom is, de juiste papieren heeft en niet aangegeven hoeft te worden. Een heel gedoe dus!

Hetzelfde fenomeen als bij horloges doet zich voor: door schaarste liggen de bedragen van sommige modellen op de secundary market al meteen veel hoger. Zeker wanneer er krokodillenleer of python in is verwerkt. Een Cites-vergunning (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) is dan vereist.

Ook veilinghuizen zijn op de trend ingesprongen. Sotheby’s, Christie’s, Bonhams en ook Catawiki wijden hele veilingen aan tassen en de bedragen lopen enorm op. Fascinerend om te zien hoe de prijzen van de ontwerpen van de onlangs overleden Virgil Abloh van Louis Vuitton omhoogschieten. Speculaties zijn aan de orde van de dag en er wordt flink geïnvesteerd. De prijzen stijgen elk jaar sterk en tassen zijn een lucratieve business geworden.

Vanwege de gecreëerde schaarste – zo kun je maar tweemaal per jaar een handtas bij Hermès bestellen – kan het interessant zijn om op een veiling te kopen waar een uitgebreid aanbod is. Ook Personal Bag Shoppers (!) spelen hier handig op in.

MARMELADE

Voor mij als taxateur is deze discipline een nieuwe tak van sport in deze groeiende markt. Het checken van de authenticiteit is van groot belang. Gelukkig is er zeker enige kennis in Nederland, ook bij de overheid waar goed en vals getoetst wordt. Dat helpt mij om inzicht te krijgen op de details waar je op moet letten. Stiksel, vergulding, tasnummers, alles speelt een rol. Zelfs het gebruik van een UV-lamp kan onontbeerlijk zijn. Sommige vervalsingen zijn echter zeer geraffineerd en het blijft dus altijd opletten.
Voorlopig zie ik deze trend nog wel even doorgaan want de tassen worden steeds weer in een nieuw jasje gestoken en opnieuw gelanceerd. Zelfs de onlangs overleden Queen Elizabeth had een guilty pleasure met haar handtas. Steevast droeg ze een handtas van het Engelse merk Launer. Er werd eindeloos over gespeculeerd wat ze daar toch in zou dragen. Tijdens haar jubileumviering gaf ze daar antwoord op in een filmpje met Beertje Paddington. Ze haalde er een marmelade sandwich uit. Hilarious!

Edel van Utenhove is oprichter van Noble House Valuation, onafhankelijk taxatie- en adviesbureau voor kunst, antiek en inboedel. Sinds 2008 biedt ze taxaties aan voor verzekering, successie of onderlinge verdeling. Tevens geeft ze advies bij aan- en verkoop van kunst en antiek.

Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.