In een opslag van de Amsterdamse kunstenaar Armand Baag (1941-2001) ontdekt Bart Krieger, kunsthistoricus en expert Surinaamse en Caribische kunst, begin 2021 enkele honderden tekeningen van Nola Hatterman (1899-1984). Naast portretten, illustraties voor het tijdschrift Soela, tekeningen van jazzmuzikanten en tekeningen van Amsterdam, waren er ook enkele schilderijen aanwezig.
Hatterman was in eerste instantie de mecenas en docent van Armand Baag, later levenslang bevriend met hem en hij werd tevens haar erfgenaam, wat verklaart hoe deze werken in Amsterdam terecht kwamen. Deze vondst leverde een schat aan nieuwe informatie op over Nola Hatterman, haar werkwijze en haar relatie tot Suriname.
Bart Krieger deed namelijk als gastcurator onderzoek voor de tentoonstelling ‘Surinaamse School’ in het Stedelijk Museum Amsterdam en schreef daarvoor een van de artikelen in het boek Nola Hatterman, geen kunst zonder kunnen (2021).
De laatste tien jaar geniet Hatterman een groeiende aandacht, omdat zij wordt gezien als de ontbrekende schakel tussen de Nederlandse en Surinaamse kunstgeschiedenis. Na de tentoonstelling kwam ik in contact met de eigenaar van deze collectie en heb ik een deel in consignatie genomen. Een mooie gelegenheid om dieper in te gaan op de kunstenaar Nola Hatterman.
Nola Hatterman
Nola Hatterman werd in 1899 geboren in Amsterdam. Zoals ze zelf schreef, kwam ze uit een ‘koloniaal milieu’. Haar vader werkte als boekhouder bij een koffiekantoor. Al op jonge leeftijd ervaarde zij de discriminatie tegen de bewoners van de koloniën, waardoor zij in de loop van haar leven een sterk rechtvaardigheidsgevoel ontwikkelde. Na haar toneelstudie volgde zij teken- en beeldhouwlessen en nam deel aan tentoonstellingen, zoals bij ‘De Onafhankelijken’. Vanaf 1925 richtte Hatterman zich volledig op haar kunstenaarsschap en vanaf 1929 ontwikkelde ze haar stijl in de richting van de Nieuwe Zakelijkheid.
In 1930 schilderde ze Op het terras, waarop is afgebeeld de trompettist en toneelspeler Lou Drenthe aan een biertje, een werk dat u wellicht kent van de permanente collectie van het Stedelijk Museum. Samen met kunstenaar Arie Jansma introduceerde Drenthe Hatterman bij Anton de Kom en de activistische Surinaamse intellectuele gemeenschap. In de jaren 30 groeit haar sympathie en compassie voor de Afro-Surinamers en start zij met het bieden van een tegengeluid tegen het opgelegde Europese (witte) schoonheidsideaal en het opkomende fascisme. Een beroemde uitspraak van Hatterman op de vraag waarom ‘zij toch altijd zwarte mensen schilderde’ luidt: ‘voor mijn gevoel een wat vreemde vraag; niemand zal een schilder vragen waarom hij zich tot blanke modellen bepaalt.’ Hatterman wil ‘de zwarte menschen in al hun individuele schakeringen en ingeschakeld in de moderne samenleving’ afbeelden, en niet als karikatuur zoals destijds gangbaar was.
Identiteit
In 1953 besluit Hatterman naar Suriname te verhuizen en al snel wordt ze directeur van de School voor Beeldende Kunst in Paramaribo. In deze hoedanigheid heeft zij een grote invloed gehad op de hedendaagse generaties Surinaamse kunstenaars en onderrichtte zij onder anderen Armand Baag, Ruben Karsters en Soeki Irodikromo. Haar onderwijsmethode was erg academisch. Deze ‘ouderwetse’ lesmethode kwam haar op veel kritiek te staan, waardoor zij in 1971 werd ontslagen als directeur. Na enige jaren les te hebben gegeven op haar eigen particuliere school trok zij zichzelf in 1978 terug in het Surinaamse binnenland. In 1984 kwam Hatterman om bij een auto-ongeluk. Ze bleef tot haar overlijden actief als beeldend kunstenaar.
In 1984 hield het Surinaams Museum in Paramaribo de tentoonstelling ‘Identiteit’. Als voorvechter van de Surinaamse emancipatie kon Hatterman daar op 85-jarige leeftijd niet ontbreken. Tijdens een televisieoptreden, gewijd aan deze tentoonstelling, sprak ze over wat identiteit inhoudt en dat het begrip identiteit hand in hand gaat met het bewustwordingsproces van jezelf.* Het decor van het interview bestond uit twee recente werken, die te zien waren in Identiteit.
Een van die werken, dat maar liefst 120 x 160 cm meet, lag in de loods van Armand Baag: De volkeren van Suriname in de schaduw van de koloniale overheerser. Op het strand slokt de immense schaduw van een stug paars wezen de inheemse bevolking op. In één klap geeft dit werk de eeuwenlange verhoudingen tussen de oorspronkelijke bewoners van Suriname en de Nederlandse overheerser weer en opent daarmee het debat rondom identiteit.
Bob Scholte is een van de jongste kunsthandelaren van Nederland. Als historicus en kunsthistoricus onderzoekt, verzamelt en verkoopt hij kunstwerken uit de 19e tot halverwege de 20e eeuw, met een extra focus op Nederlandse oude meesters. In deze column doet Bob verslag van zijn avonturen in de kunstwereld.
* Bron: Nola Hatterman. Excerpt from 1984 film Identity door Ray Kril. De video van dit interview staat op Youtube en ik nodig iedereen die deze column leest uit om zelf van Nola Hatterman te horen wat zij over haar werk te vertellen heeft.
Lees meer in de nieuwste Tableau. Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.
