Sinds 2021 kent de PAN de open stand Walls & Cabinets, waarin enkele nieuwe deelnemers zich presenteren op uitnodiging van directie en bestuur van de PAN. Wanneer er van beide kanten een match is, nemen ze het jaar daarop deel als reguliere deelnemer. Dit jaar krijgen GoMulan Gallery en The Merchant House een plek. Mulan Go van GoMulan Gallery stelt zich alvast voor.
GoMulan Gallery, opgericht door Mulan Go biedt sinds 2018 een platform voor hedendaagse opkomende kunstenaars in een monumentaal schoolgebouw in Amsterdam. De galerie vertegenwoordigt een kleine groep kunstenaars, zodat alle aandacht is gericht op hun groei en ontwikkeling. Deze nieuwe garde wordt vaak gecombineerd met gerenommeerde namen, waardoor een sterke inhoudelijke verbinding tussen generaties ontstaat. De galerie toont voornamelijk schilderkunst maar ook sculpturaal werk en installaties.
Dion Rosina, Murky Water, 2022, GoMulan Gallery
Mulan Go: ‘We hebben een programma met kwalitatief goede en veelbelovende kunstenaars. Dion Rosina bijvoorbeeld. Hij studeerde in 2021 af aan de Breitner Academie. Vlak na zijn eerste expositie in onze galerie afgelopen jaar exposeerde hij op Documenta 15 in het Duitse Kassel. Op dit moment is zijn werk te zien in Museum MORE en de Kunsthal. Dat weet je van tevoren niet. Maar als ik potentie zie in het werk van een kunstenaar dan moet je de gok wagen om iemand te vertegenwoordigen. Verzamelaars weten ondertussen dat ze voor het ontdekken van nieuwe en kwalitatief goede schilderijen bij mij kunnen aankloppen.
Link met de kunstgeschiedenis
Tijdens de PAN tonen we schilderijen van Dion Rosina, Jonat Deelstra en sculpturaal werk van Ulrike Rehm. De werken die worden getoond zijn sterk gerelateerd aan de kunstgeschiedenis. In het werk van Jonat Deelstra zijn referenties naar 19e-eeuwse schilderkunst te vinden. Over zijn werk wordt een publicatie geschreven door Edwin Becker, hoofdcurator van het Van Gogh Museum. Het boek zal gepresenteerd worden tijdens de PAN. Ook Dion Rosina verwijst in zijn collageachtige werken naar kunstgeschiedenis, van werk van oude meesters zoals Albrecht Dürer tot hedendaags werk van Emory Douglas. Ulrike Rehm toont sculpturen die verwijzen naar oude technieken. Op de PAN tonen we van haar een serie keramische en houten beelden die refereren aan christelijke middeleeuwse beeldhouwkunst…”
Sinds 2021 kent de PAN de open stand Walls & Cabinets, waarin enkele nieuwe deelnemers zich presenteren op uitnodiging van directie en bestuur van de PAN. Wanneer er van beide kanten een match is, nemen ze het jaar daarop deel als reguliere deelnemer. Dit jaar krijgen GoMulan Gallery en The Merchant House een plek. Marsha Plotnitsky van The Merchant House stelt zich alvast voor.
TMH is een kunstruimte/galerie die hedendaagse kunst presenteert om te ontdekken, in op te gaan en te verzamelen. De ruimte richt zich op onderzoek gebaseerde projecten in samenwerking met de kunstenaars. Elk project omvat een uitgebreide tentoonstelling, culturele evenementen en een catalogus/kunstenaarsboek. TMH is opgericht door Marsha Plotnitsky in een 17e-eeuws grachtenpand en staat voor een nieuwe kijk op de tradities die stad en kunsten verbinden.
Marsha Plotnitsky
“The Merchant House (TMH) viert met genoegen haar tiende verjaardag bij PAN in november 2023. Wij waarderen de kans om aan Walls & Cabinets mee te doen met kunstenaars die nieuw zijn op de beurs.“
Marsha Plotnitsky
Verdieping en verbinding
Op de PAN presenteren ze een programma onder de titel The Indispensable Experience of Art. Dit bouwt door op de tentoonstelling die Plotnitsky met internationale en Nederlandse kunstenaars van TMH samenstelde om de diepgang van het programma aan te geven. De generatieoverschrijdende presentatie op de PAN laat zien hoe deze groep kunstenaars een voorliefde deelt voor materiële textuur en een niet-lineaire geometrie, hoe ze met kleuren tot een krachtige beeldtaal komen. Dit is avontuurlijke en spraakmakende kunst op haar best. De kunstenaars van de oudere generatie in de groep, zoals Beppie Gielkens (1942, NL), André de Jong (1945, NL), Craigie Horsfield (1949, UK), André Stempfel (1930, FR) en Leo Vroegindeweij (1955, NL) zoeken in hun praktijk al jaren de grenzen van de schilder- en beeldhouwkunst op. Ze worden vergezeld door drie jongere kunstenaars – Sylvie Bonnot (1982, FR), Mary Sue (aangenomen identiteit) en Elsa Tomkowiak (1981, FR) – die de kunstwereld pas na het jaar 2000 betraden, maar ook de missie hebben om met kleur te experimenteren. Deze kunstenaars studeerden af aan dezelfde kunstacademie in Frankrijk en vertegenwoordigen een nieuwe generatie van Franse kunstenaars.
Mary Sue, Revelation, 2017, video, courtesy kunstenaar
Op de PAN verdiept TMH het onderzoek naar hedendaagse schilderkunst. Het eigenzinnige en moedige gebruik van kleur van deze kunstenaars doet het beeld van een schilderij als commercieel aangeboden object uiteenbarsten…
9000 jaar kunst, antiek en design, jaarlijks verzameld in Maastricht Kijk voor meer informatie op www.tefaf.com
——————-
ART BASEL 15 juni – 18 juni 2023
Art Basel is een een van de belangrijkste beurzen voor hedendaagse kunst, sinds 1969 jaarlijks gehouden in de Zwitserse stad Basel. Sinds 2002 is er ook een jaarlijkse edtie in Miami Beach, Florida en sinds 2012 in Hongkong. Ga voor meer informatie naar www.artbasel.com
———————
BIËNNALE VAN VENETIË 20 april tot 24 november 2024
De 60e editie van de Biënnale van Venetië vindt plaats in 2024. Kunstenaar Renzo Martens zal samen met het kunstenaarscollectief Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC) en curator Hicham Khalidi de Nederlandse inzending verzorgen. Lees meer op: https://www.labiennale.org/en
———————-
BRAFA Brussel 28 januari – 4 februari
In Brussel staat de 67e editie van de beurs BRAFA op de agenda, die plaatsvindt van zondag 19 tot zondag 26 juni 2022 in Brussels Expo. Meer informatie over BRAFA op: https://www.brafa.art/nl
———————-
UNSEEN 21-24 September 2023
Unseen Amsterdam is een toonaangevende internationale kunstbeurs voor hedendaagse fotografie. De beurs is internationaal bekend om zijn hoge curatoriële standaard en intieme sfeer, en trekt galeries en verzamelaars van over de hele wereld. Unseen wordt sinds januari 2020 voortgezet door Art Rotterdam en GalleryViewer.com www.unseen.com
———————-
ART THE HAGUE 4 – 8 oktober
Art The Hague – beurs voor hedendaagse kunst
De tiende editie van Art The Hague is gepland voor 4 t/m 8 oktober 2023. De kunstbeurs onderscheidt zich door het internationale karakter van Den Haag te tonen, rondleidingen en tentoonstellingen te organiseren en kunstliefhebbers en het bedrijfsleven bij hedendaagse kunst te betrekken. Blijf op de hoogte via www.artthehague.nl
——————-
PAN AMSTERDAM 19 – 26 november 2023
De eerstvolgende editie van PAN Amsterdam, dé nationale beurs voor kunst, antiek en design, is gepland van 19 – 26 november 2023 in de Rai Amsterdam. Op de PAN Amsterdam tonen tegenwoordig meer dan 100 kunsthandelaren, antiquairs en galeriehouders hun beste stukken op het gebied van kunst, antiek en design. Ga voor meer informatie naar www.pan.nl
————————
ART ROTTERDAM 1-4 februari 2024
Art Rotterdam, de gerenommeerde, op jonge kunst gerichte beurs biedt bezoekers de gelegenheid de nieuwste ontwikkelingen te volgen en verrassende aankopen te doen. Op een vloeroppervlak van meer dan 10.000 m2 tonen ruim 100 toonaangevende galeries het werk van aanstormend en gevestigd talent. Meer informatie op www.artrotterdam.com
Houd voor up to date informatie over kunstbeurzen onze website in de gaten of meld je aan voor onze nieuwsbrief!
Wijnglas van kleurloos glas, Venetië of à la façon de Venise, 17e eeuw | Gelegenheidsglas van rond het jaar 1700 tot 1720 met een radgravure van Vrouwe Justitia
Frides Laméris Kunst en Antiek is een familiebedrijf dat specialiseert in glas, aardewerk en porselein. De winkel werd bijna zestig jaar geleden opgericht door Frides Laméris en Trudy Laméris-Essers en wordt inmiddels gerund door hun kinderen Kitty, Willem en Anna.
Glas en keramiek werden vroeger voornamelijk gebruikt voor gebruiksvoorwerpen, zoals eet- en drinkgerei. Dat betekent dat deze voorwerpen werden gebruikt op de belangrijkste momenten uit het leven. Voor deze momenten was alleen het allerbeste goed genoeg, vandaar dat deze stukken worden geschaard onder de naam toegepaste ‘kunst’.
Bij Frides Laméris Kunst en Antiek kunt u een verscheidenheid aan voorwerpen uit deze geschiedenis aantreffen. De eerste voorbeelden stammen uit de Romeinse tijd uit het begin van de jaartelling, toen er glazen werden gemaakt in allerlei vormen en kleuren. Middeleeuws Duits glas, het zogenaamde ‘Waldglas’ dat in de bossen werd geproduceerd, is meestal groen. De 17e-eeuwse roemers voor witte wijn zijn terug te vinden op menig Nederlands stilleven, waarbij het breekbare glas perfect past bij de moralistische symboliek over de eindigheid van het leven. De kleurloze Venetiaanse glazen uit de Renaissance worden gekenmerkt door hun lichtvoetige elegantie. Gevuld met rode wijn zijn ze te bewonderen op menig schilderij met Bijbelse diners. In de 17e eeuw werden glazen in De Nederlanden à la façon de Venise gemaakt. Hier werden ze omgetoverd tot gelegenheidsglazen om met elkaar uit te drinken door ze te graveren. 18e-eeuwse gegraveerde glazen vertellen over waarop men graag een dronk uitbracht.
Porseleinen schaaltje met deksel, een kraamterrine, gemaakt in Loosdrecht door de fabriek van dominee Joannes de Mol, 1774-1784
TIP VAN DE SLUIER
Dit jaar komt Frides Laméris Kunst en Antiek met bijzondere voorwerpen uit alle bovengenoemde categorieën. De firma presenteert bijvoorbeeld een prachtig Venetiaans glas dat zo dun geblazen is dat het bijna kleurloos is. Op de foto kun je zien dat het toch nog altijd een door verzamelaars zo begeerde zweem van strokleur heeft behouden. Ook een glas van rond het jaar 1700 tot 1720 met een radgravure van Vrouwe Justitia wordt dit jaar geëxposeerd. Het glas is gemaakt met loodoxide als een van de ingrediënten waardoor het geheel kleurloos is en sterk glanst, ook al is het dik geblazen. Justitia is geblinddoekt en houdt een groot zwaard en een weegschaal in haar handen. Het is gegraveerd naar een prent van Nicolaes de Bruyn (1581-1656). Vermoedelijk werd het glas in een bestuur, zoals een stadsbestuur, gebruikt.
Daarnaast is er een prachtig porseleinen schaaltje met deksel, een kraamterrine, te zien. In zo’n terrine kreeg een kraamvrouw, nog uitgeput en herstellend in haar bed, soep geserveerd. De terrine werd gemaakt in Loosdrecht door de fabriek van dominee Joannes de Mol. Het dateert uit 1774-1784. Het is heel ongewoon dat het houten handvat oorspronkelijk is. Nog een ander speciaal voorwerp is het Chinese blauw-witte bordje wat gemaakt is van zogenaamd ‘soft paste’, een bijzondere kwaliteit porselein die heel zacht aanvoelt. De papegaai op het plat is geschilderd naar Europees voorbeeld, waarschijnlijk een prent gegraveerd door Cornelis Pronk (Amsterdam 1691-1759) of iemand uit zijn kringen.
Op PAN Amsterdam presenteert BorzoGallery in nauwe samenwerking met The Mayor Gallery uit Londen een zorgvuldig gecureerde tentoonstelling van drie markante kunstenaars uit de Popart periode die kunstzinnig veel gemeen hebben, maar ook met elkaar verbonden zijn door hun verblijf in het fameuze New Yorkse Chelsea Hotel.
In 1968 exposeert Jan Henderikse (Delft, 1937) een serie van zijn muntenreliëfs op het dak van het New Yorkse Chelsea Hotel. Hij woont dan al enige jaren als ‘resident’ in dat fameuze gebouw in 23nd Street, een artistieke broedplaats van progressieve kunstenaars, schrijvers, componisten, acteurs en musici. Als klusjesman, conciërge en huisschilder betaalt hij deels de huur. Met de beheerder van het gebouw heeft hij een deal gesloten om alle badkamers in het hotel te schilderen. Hij komt in die hoedanigheid over de vloer bij Bob Dylan, Janis Joplin, Leonard Cohen, John Cage, Jimi Hendrix, Jan Cremer en talloze andere artiesten. De Nieuw Zeelander Billy Apple (Auckland, 1935-2021) vestigt zich in 1965 in New York en ook hij neemt zijn intrek in het Chelsea Hotel.
In de jaren daarvoor beweegt Billy Apple zich in de Londense popart scene en is bevriend met David Hockney. In zijn New Yorkse atelier in 23nd Street, ‘just one block’ van het Chelsea Hotel werkt hij dat jaar aan een tentoonstelling in de vermaarde Popart gallery van Paul Bianchini. Onder invloed van het New Yorkse straatbeeld met opzichtige en kleurige neonreclames, werkt Billy Apple aan een serie neon sculpturen, destijds een volkomen nieuwe en revolutionaire sculpturale expressievorm.
Mark Brusse (Alkmaar, 1937) groeit op in Arnhem. Op jeugdige leeftijd vertrekt hij naar Parijs waar hij in aanraking komt met het Nouveau Réalisme van Yves Klein en Pierre Restany. Aangetrokken door de nieuwe wereld vertrekt hij in 1965 naar New York en vestigt zich eveneens in het Chelsea Hotel, waar zijn landgenoot en vriend Jan Cremer al woont. Brusse dompelt zich onder in de New Yorkse Popart scene, raakt bevriend met de avant-garde componist John Cage en is een frequent bezoeker van The Factory, de beroemde ‘hang-out-spot’ van Andy Warhol.
Alex Katz, Purple Tulips 2, 2021, courtesy Van der Vorst- Art en PAN Amsterdam | Jan Sluijters, Staand naakt op de rug gezien, circa 1940, courtesy Hein A.M. Klaver Kunsthandel Baarn en PAN Amsterdam.
Kunstbeurs PAN vindt ook dit jaar traditiegetrouw plaats in november. De afgelopen jaren verstevigde de beurs haar positie in de beursagenda met een heldere profilering en interessant aanbod. Waar Art Rotterdam en Unseen dé beurzen zijn voor respectievelijk hedendaagse kunst en fotografie biedt de PAN een breder scala aan (toegepaste) kunst uit uiteenlopende periodes. Zo bestaat de helft van het aanbod op de beursvloer uit hedendaagse en moderne kunst en is de andere 50% van de stands gereserveerd voor handelaren in oude kunst en antiek. Deze mix in aanbod zorgt voor een breed publiek: zowel de jonge kunstkoper die is uitgenodigd door een galerie in hedendaagse fotografie als de doorgewinterde antiekliefhebber die geen editie van de beurs mist. Het eclectische aanbod zorgt voor een eclectisch publiek.
Al deze verzamelaars hebben echter wel een ding gemeen: hun liefde voor kunst overstijgt verschillende disciplines, stromingen en periodes. Bij PAN vergaapt de verzamelaar van oude meesters zich ook aan de sectie modern design en laat de koper van Chinees porselein zich verleiden door de Zero werken van Jan Schoonhoven. En precies deze kruisbestuiving is de kracht van PAN. Het verrassingselement is een gouden greep van de beurs. Niet in de laatste plaats omdat er niet alleen beeldende kunst te koop is, maar ook een groot aanbod aan design en andere vormen van toegepaste kunst. In theorie zou de enthousiaste, eclectische verzamelaar zijn hele interieur bij elkaar kunnen shoppen op de PAN.
Maar ook voor de verzamelaar die graag wat meer lijn in de aankopen aanbrengt is de beurs een uitgelezen plek om rond te neuzen. Zo zijn er elk jaar terugkerende thema’s en onderwerpen te ontwaren die op verschillende plekken op de vloer terugkomen.
VERGANKELIJKHEID
Al online voorbereidend op het bezoek aan de beurs stuitte ik op verschillende werken waarin de bloem een hoofdrol speelt. Het stemmige bloemstilleven van Ernst Stuven is een typisch voorbeeld van een 17e eeuws meesterwerk. Met gevoel voor dramatiek, sterke claire-obscur contrasten en weelderige, volle bloemen benadrukt de schilder de rijkdom die de natuur (en daarmee het leven) ons biedt. In de kunstgeschiedenis hebben stillevens met bloemen vaak een symbolische lading. De bloem staat symbool voor vergankelijkheid en de eindigheid van het leven: ze staat slechts kort in volle bloei. Dit wordt door Stuven extra benadrukt door de randjes van de bladeren al geel en bruin te laten kleuren. Dit herinnert de eigenaar van het werk aan de eindigheid van het eigen bestaan, wat noopt tot nederigheid. De vlinder op het schilderij biedt hoop, dit insect wordt vaak gebruikt als metafoor voor wedergeboorte of heropstanding vanwege de transformatie die het in de cocon ondergaat. Een mooie, hoopvolle aanvulling op de bloem-symboliek van de eindigheid van het leven.
OPTIMISME
Een paar eeuwen verder in de tijd heeft het boeket een prominente plaats gekregen in het werk van Jan Sluijters. Deze schilder, die in de eerste helft van de 20e eeuw actief was, portretteert hier een naakte vrouw op de rug gezien, met naast haar een grote bos kleurrijke bloemen. De blauwgroene en paarse ondertonen in het werk zijn kenmerkend voor Sluijters. In zijn schilderijen staat het onderzoek naar licht en het vangen van het moment centraal. De bloem heeft hier niet zo zeer een symbolische functie, maar is een geliefd onderwerp van Sluijters dat regelmatig terugkeert in zijn oeuvre. Hij portretteerde regelmatig (naakte) vrouwen in combinatie met een weelderig boeket bloemen. De link tussen de schoonheid van het naakte lichaam en de delicate, in bloei staande bloemen is snel gelegd.
Ook hedendaagse schilders buigen zich over de bloem. Zo is op PAN een editie van de beroemde Amerikaanse schilder Alex Katz te zien. Sterk uitvergrote en geabstraheerde paarse tulpen ontvouwen zich in dit werk uit 2021. Hoewel de bloem al ruim zestig jaar onderdeel is van het oeuvre van Katz, vond de kunstenaar hernieuwde liefde voor dit onderwerp tijdens de pandemie. Vanuit een behoefte aan positiviteit en verlangen naar iets luchtigers stortte Katz zich de afgelopen jaren opnieuw op het schilderen van bloemen. De kunstenaar werkt graag op groot formaat, een schaal die zijn opgeblazen beelden versterkt. Zijn herkenbare stijl, met grote kleurvlakken en monochrome achtergrond is ook in Purple Tulips te zien. Met slechts drie kleuren, in verschillende tinten, weet hij een dynamisch en eigentijds beeld te schetsen van drie tulpen in bloei. Wie in november PAN bezoekt zal ongetwijfeld meer van deze dwarsverbanden ontdekken. Een open blik en brede interesse is alles wat de eclectische verzamelaar nodig heeft.
Nadine van den Bosch is kunsthistoricus en co-founder van Young Collectors Circle. Daarnaast werkt ze als curator en schrijver, adviseert ze kunstinstellingen over strategie en development en is ze kunstadviseur voor diverse (bedrijfs)collecties.
Pierre Mazairac en Karel Boonzaaijer, set van vier stoelen ontworpen voor Pastoe, model SE15.
Heldere lijnen, mooie verbindingen, bijzondere ontwerpen. Vier PAN deelnemers vertellen over een stuk dat ze op de komende beurs tonen. Met veel aandacht voor details en ambacht. En Piet Hein Eek gunt de ruimte van zijn stand aan andere kunstenaars.
Ambachtelijk zilver
Galerie Passì is gespecialiseerd in hedendaagse internationale zilversmeedkunst. Tot de verhuizing in 2019 naar de huidige locatie in de Jan Kortlandstraat te Schoonhoven heette de galerie Galerie de Watertoren. Passì wil een podium zijn voor internationale zilversmeden, zowel de gevestigde namen als jonge talenten. Sinds 1997 zijn ze present op PAN Amsterdam. ‘We kiezen zilversmeden/kunstenaars die met een eigen stijl, uitmuntend vakmanschap en innovatieve technieken de zilverkunst naar een ‘next level’ brengen.’ Zilver is het sieraad voor in huis. De glans, kleur en reflectie hebben een bijzondere kwaliteit. Het ambachtelijke zilversmeden waarin Nederland een rijke historie heeft en een reeks grote kunstenaars heeft voortgebracht is uiterst zeldzaam aan het worden. Dat is overigens een ontwikkeling die wereldwijd gaande is. Steeds minder mensen kiezen voor een carrière in dit ambacht, terwijl de belangstelling toeneemt.’
Dit jaar is op de PAN werk te zien van onder andere Carsten From Andersen, Yuki Ferdinandsen, Eelco Veenman, Simone ten Hompel, Mark Alexander, Paul Derrez, Jan Matthesius, Pauline Barendse, Gabri Schuhmacher en Paul de Vries. Van Paul de Vries zijn de kandelaars Podiceps Cristatus te zien, die hij maakte in de corona periode. De Vries: ‘Een ruwe modelschets in koper die al jaren in mijn atelier stond, kreeg in die tijd een onverwachte impuls. Het Futen-paar in de vijver in Schoonhoven ben ik toen dagelijks gaan volgen. Op een dag zaten ze baltsend tegenover elkaar. Een prachtig gezicht wat me direct inspireerde tot dit nieuwe ontwerp. Mijn inspi- ratie komt bijna altijd uit de natuur. Van macrokosmos tot micro-organismen, tot de plaatselijke stadsvijver. Overal in de natuur is schoonheid.’ Het resultaat is een handgedreven set zilveren kandelaars.
Paul de Vries, Podiceps Cristatus, 2021. Foto: Hans Hogervorst.
Knipoog naar Rietveld
‘We besloten dat volumes, toepassingen, kleur, beleving en vrijheid van composities voortaan aan de gebruiker waren. We noemden dat ‘ruimte voor verbeelding’.’ Dat waren de woorden waarmee de architecten Pierre Mazairac en Karel Boonzaaijer hun manier van werken voor het merk Pastoe definieerden. Hun minimale ontwerpen moesten naast gebruiksgemak de eigenaar en gebruiker ook het gevoel geven dat je er zelf iets aan toe kon voegen. Deze vier zeldzame Pastoe SE15 stoelen, ontworpen door Mazairac en Boonzaaijer in 1976, onderstrepen deze filosofie. Ze zijn te zien bij Lennart Booij Fine Art en Rare Items, die handelt in kunstwerken van vooraanstaande kunstenaars uit de eerste helft van de 20e eeuw.
De Amsterdamse galerie toont op de PAN een selectie van items en kunstwerken uit eigen voorraad, waaronder deze vier stoelen. Een ontwerp waar Lennart Booij in lyrische woorden over schrijft. ‘Het is eenvoudig ogend minimalistisch design met een zeer goed zitcomfort, dat zowel aan tafel als vrij in de ruimte gebruikt kan worden. De stoelen zijn gemaakt van origineel bruin gelakt essenhout en hebben hele mooie houtverbindingen. De zithoogte is 45 centimeter. Als je goed kijkt zie je een knipoog, of een citaat zoals dat in designgeschiedenis heet, naar Gerrit Rietveld en zijn beroemde Zigzag stoel uit 1932. De houtverbindingen zijn net als die bij Rietveld in verstek gezaagd en de zwaluwstaartverbindingen zijn bewust zichtbaar gelaten. De stoel SE15 is daarmee een ode aan de grootmeester, maar inmiddels zelf ook een gezochte designklassieker.’
Filmster
Galerie Zitzo neemt een bijzonder en zeldzaam bureau mee naar de PAN, dat een mooi tijdsbeeld geeft tussen design, vormgeving en architectuur. Een beroemd bureau zelfs dat te zien was in enkele van de eerste James Bond-films: From Russia with love en You only live twice. En het verscheen ook prominent in BBC-verkiezingsuitzendingen.
Jeremy Wintrebert, Red Matter, 2022, Etienne Gallery PAN 2022
Op 20 november opent de 35e editie van de PAN. Dit jaar nemen 125 galeriehouders, antiquairs en kunsthandelaren deel. Tien hiervan hebben sinds de eerste keer in 1987 geen editie overgeslagen. Vier van deze deelnemers van het eerste uur, Tóth Ikonen, Kunsthandel Bies, Etienne Gallery en Marjan Sterk Fine Art Jewellery, vertellen over hun deelname en de veranderingen in de kunstwereld en de beurs in de afgelopen 35 jaar.
Tóth Ikonen biedt een diverse collectie iconen uit de 16e tot 19e eeuw. Kijkend naar oude foto’s van de stand merkt Ferenc Tóth op dat vooral het ontwerp van de stand en de presentatie van de iconen veranderd is: ‘Tegenwoordig is het gebruik van de kleuren geel en rood, destijds de huistijl van de firma Tóth, niet meer voor te stellen. Jarenlang hebben we aan deze karakteristieke kleuren vastgehouden.’ De anderen beamen dat de werkwijze in de in de loop der jaren veranderde. Matisse Etienne focust met Etienne Gallery op internationale hedendaagse glaskunst, schilderijen en sculpturen. Hij vertelt dat zij in 1987 de jongste deelnemers waren: ‘We zijn samen met de beurs ouder geworden.’ Zowel Etienne Gallery als Marjan Sterk Fine Art Jewellery, die zich richt op antieke, vintage en hedendaagse juwelen, bouwden in het begin hun stand zelf. Sterk: ‘We huurden vitrines en bouwden daar zelf schotten omheen die we in de tuin bij ons thuis geschilderd hadden.’ Tóth: ‘Vroeger gingen we met Corrie en Jóska, de oprichters van Tóth Ikonen, in de stand staan en discussieerden we waar we welke icoon zouden ophangen. Tegenwoordig maken we ruim van tevoren een ontwerp waar de iconen komen te hangen.’ Sterk: ‘Niet alleen wij zijn op deze manier gegroeid maar ook de PAN zelf. Het deelnemersveld, de aankleding en het aantal bezoekers is de afgelopen 35 jaar enorm gegroeid.’
Moeder Gods Tambovskaya, Russisch 19e eeuw, Tóth Ikonen PAN 2022
In 35 jaar krijg je ook te maken met smaakveranderingen. Sterk: ‘Als het al naar antiek rook kon je het vroeger verkopen. Ook diamanten juwelen waren altijd erg in trek. Nu zien we vooral dat de vrouw uit 2022 zich wil onderscheiden, maar graag iets heeft wat ze makkelijk kan dragen op verschillende momenten. Ook gesigneerde juwelen en grote juweliershuizen zijn erg in trek.’ Etienne: ‘Sculpturen van glas hebben een enorme ontwikkeling doorgemaakt met betrekking tot nieuwe technieken die ontwikkeld zijn en nog steeds ontwikkeld worden. Glasobjecten zijn beeldhouwwerken geworden en juist die ontwikkeling willen wij graag laten zien aan de bezoekers van de PAN.’
Beursstand van Kunsthandel Bies op de PAN
VERZAMELAARS
Het profiel van de bezoeker is in de loop der jaren maar weinig veranderd en veel verzamelaars van het begin van de PAN zijn nog steeds trouwe relaties. Toch is het publiek in de afgelopen 35 jaar flink verbreed. Voor alle disciplines geldt dat er een jonger publiek geïnteresseerd is en werken aankoopt. Tóth: ‘De afgelopen jaren constateren we dat naast onze oudere trouwe relaties, jonge liefhebbers iconen kopen.’ Ook Mari Bies van Kunsthandel Bies, gespecialiseerd in 19e- en begin 20e-eeuwse schilderijen, herkent dit: ‘Het is opvallend dat er vandaag de dag een groter aandeel jonge verzamelaars is dat ook oudere en klassieke kunst verzamelt.’
Al vanaf de eerste editie is het aanbod op de PAN veelzijdig. Dat de diverse disciplines inmiddels door elkaar heen staan sluit aan op de wens van de verzamelaar die niet langer geïnteresseerd is in slechts een discipline.
Joana Schneider, Fluid Horses in a Garden, 2022, Rademakers Gallery
Van 20 t/m 27 november 2022 vindt PAN Amsterdam plaats. De meest recente, dubbeldikke editie van Tableau Magazine staat in het teken van de 35e editie van de kunstbeurs. PAN Podium, gesponsord door het Prins Bernhard Cultuurfonds, biedt ook dit jaar weer een fantastisch programma vol inspirerende talks en interactieve presentaties. Iedere dag staat in het teken van een ander thema. Op vrijdag 25 november verzorgt designexpert Jeroen Junte een reeks Tableau Talks rondom design.Alle beursbezoekers zijn van harte welkom.
14.00 – 15.00 Tableau Talk | Joana Schneider Designexpert Jeroen Junte gaat in gesprek met Ingeborg de Roode, curator van het Stedelijk Museum en kunstenaar Joana Schneider over duurzaam design.
15.00 – 16.00 Tableau Talk | Richard Hutten Designexpert Jeroen Junte gaat in gesprek met gerenommeerd designer Richard Hutten over zijn iconische stukken.
16.00 – 17.00 Tableau Talk | Aric Chen & Marjan van Aubel (ENG) Designexpert Jeroen Junte gaat in gesprek met artistiek directeur van Het Nieuwe Instituut, Aric Chen, en Nederlands installatiekunstenaar en ontwerper Marjan van Aubel over onder andere zoöp-architectuur en solar design.
Pieter Nason, Een Nederlandse edelvrouw, mogelijk Adriana Sophia van Raesfeld (c.1650-1694) (detail), 1671, The Weiss Gallery
Op de PAN, de kunst- en antiekbeurs, die dit jaar haar 35e editie viert, komen oude en nieuwe kunst samen. Maar wie denkt dat de beurs steeds meer afstevent op de vertoning van hedendaagse kunst, heeft het mis. Niet eerder namen er zoveel galeries met oude meesters deel aan de PAN.
De Weiss Gallery staat dit jaar voor het eerst op de PAN. De Britse galerie specialiseert zich in Noord-Europese portretkunst en zal op de beurs een selectie Nederlandse meesters tonen. Charles Mackay, directeur van de galerie, vertelt dat de galerie met enige regelmaat werken van Pieter Nason (1612-1688/90) aankoopt. De schilder was in de 17e eeuw werkzaam in de adellijke kringen van de markgraafschap van Brandenburg en het Huis van Oranje-Nassau. De periode van vrede tussen de families ging gepaard met economische welvaart en rijkdom, wat men maar al te graag spendeerde aan de verwezenlijking van het zelfbeeld: het portret. Het schilderij dat de Weiss Gallery op de PAN zal tonen, is hier een stille maar ferme getuige van.
Het werk toont een jonge vrouw van adellijke stand, afgebeeld in een Franse tuin met rozenstruiken en sinaasappelbomen. Nason wist de stofuitdrukking van haar jurk tot in het kleinste detail weer te geven; goudkleurig zijde die in plooien en kreukels om het lichaam valt, doorschijnend reticella kant en een overdaad aan glanzende parelsnoeren die over de status van de jonge vrouw geen twijfel laten. Mocht dit niet geheel overtuigen, dan bieden de sinaasappelbomen een subtiele verwijzing naar het hof van het Huis van Oranje. Zo is de geportretteerde te identificeren als Adriana Sophia van Raesfeld (ca. 1650-1694) aan de hand van een gelijkend portret dat de schilder in hetzelfde jaar vervaardigde. Het werk hing mogelijk in de residentie van de familie, met als doel huwelijkskandidaten voor de jonge vrouw te trekken. Dit maakt het portret zo intrigerend, stelt Mackay: het biedt een intiem kijkje op de wijze waarop vrijgezellen uit bevoorrechte kringen zichzelf presenteerden aan mogelijke levenspartners. Het schilderij is exemplarisch voor de welvaart die in de 17e eeuw door de Lage Landen raasde en is in uitstekende conditie, mede doordat dergelijke portretten vaak vele generaties lang in de familie bleven.
Abraham Bloemaert,
Een verlaten steenoven, zijwaarts gezien, 1635-40, credit: Fondation Custodia, Collectie
Frits Lugt, Parijs. Nr. 2359B
NIEUWE GENERATIE VOOR OUDE MEESTERS
Dat de oude meesters nog steeds een belangrijke rol spelen binnen de huidige kunstmarkt, wordt bevestigd door de komst van een jonge generatie kunsthandelaren die dit jaar hun intrede doen bij de PAN. Galerie Jurjens Fine Art werd in 2017 opgericht en specialiseert zich in tekeningen en prenten met een sterke focus op oude meesters. Voor de beurs heeft eigenaar Jeroen Jurjens een tekening van Abraham Bloemaert (1566-1651) gekozen. De schilder woonde en werkte in Utrecht, waarbij hij aanvankelijk bekendheid verwierf vanwege zijn schilderijen met mythologische en religieuze onderwerpen in maniëristische stijl. Minder befaamd was zijn grote fascinatie voor de natuur, waarvoor Bloemaert regelmatig met zijn schetsboek het polderlandschap introk om ‘nae ’t leven’ te tekenen.
In zijn werkplaats gebruikte Bloemaert zijn schetsen als uitgangspunt voor complexere tekeningen, welke werden vervaardigd voor de kunstmarkt, zeg gerust de PAN anno 1640. De tekening van Jurjens behoort dan ook tot deze categorie. Het toont een vervallen leemoven met rieten overdekking, waaronder de contouren van twee figuren nog net te onderscheiden zijn. Bloemaerts baseerde zijn ontwerp van de leemoven op twee schetsen die momenteel in de collectie van Fondation Custodia in Parijs opgenomen zijn. Dit wijst erop dat de kunstenaar elementen van verschillende bouwwerken samenvoegde om op eigen wijze het landschap te scheppen. En dat is nou net wat de tekenkunst zo wonderlijk maakt, stelt Jurjens: je kunt de werkwijze van een meester als Bloemaert er stap voor stap in volgen.
Anthonie Leemans, Brooteter, 1655, olieverf op doek, credit: Kunsthandel P. de Boer
RAADSELACHTIGE VERTONING
Bij uitstek is de Amsterdamse kunsthandel P. de Boer een plek waar de werken van oude meesters alom vertegenwoordigd zijn: portretten, zeegezichten, landschappen, mythologische voorstellingen en vanitas- en bloemstillevens uit zowel Nederland en Vlaanderen als Italië. Van oudsher is De Boer gespecialiseerd in de 17e eeuw. De kunsthandel, die 100 jaar geleden is opgericht en wordt geleid door Niels de Boer (3e generatie), komt al jaren naar de PAN en toont deze editie een raadselachtig stilleven van Anthonie Leemans (1631-1673).
Links: Porseleinen penseelbeker, beschilderd in famille-verte, China, Kangxi periode (1662-1722), hoogte 14,4cm. Rechts: Paul Ruitenbeek.
De meest recente, dubbeldikke editie van Tableau Magazine staat in het teken van de 35e editie van PAN Amsterdam (20 t/m 27 november 2022). Ook online lichten we een aantal bijzondere deelnemers uit. Deze week: Paul Ruitenbeek Chinese Art, gevestigd aan de Herengracht 390 in Amsterdam. De galerie is geopend op afspraak en is gespecialiseerd in Chinese vroege keramiek, porselein, kunstvoorwerpen en snuifflesjes.
Ruitenbeek: ‘Al vanaf het begin van mijn Chinese kunst carrière had ik een specifieke belangstelling voor Chinees porselein, objecten voor de schrijftafel en snuifflesjes. Over het algemeen worden deze drie gebieden als totaal verschillend gezien, terwijl ze op veel manieren juist aan elkaar verbonden zijn. Zo omvat Chinees porselein niet alleen Keizerlijk materiaal en exportgoed, maar ook objecten voor de schrijftafel van de literaat. Deze schrijftafelobjecten werden traditioneel vervaardigd uit vele, vaak exclusieve en hoogwaardige materialen met zowel functionele als esthetische eigenschappen. Later, toen de populariteit van Chinese snuifflesjes vanaf de laat 17e eeuw groeide, werd er op dezelfde manier naar exclusieve materialen gezocht.
De bovengenoemde drie categorieën vormen de basis voor de nieuwe verkoopcatalogus van Paul Ruitenbeek Chinese Art, welke voor de beurs zal verschijnen. Het is mij een enorm genoegen om deze catalogus en de hierin geïllustreerde objecten tijdens PAN 2022 te presenteren. Vanaf januari 2023 zal er een speciale expositie in de galerie aan de Herengracht worden gewijd aan de objecten uit de catalogus, zodat deze ook na de beurs bezichtigd kunnen worden.
Bamboe penseelbeker, uitgesneden in reliëf, China, 17e eeuw, hoogte 16,6 cm.
Hierboven afgebeeld zien we een penseelbeker vervaardigd uit een natuurlijk segment van een bamboestengel. De dikke wand is in reliëf uitgesneden met een dame en een heer in een klassiek Chinees interieur. Het object dateert uit de 17e eeuw en diende om penselen rechtop in te bewaren. Afgezien van de duurzaamheid en functionele, natuurlijke vorm van het materiaal, werd bamboe traditioneel geassocieerd met het lange leven. Vergelijkbare penseelbekers bevinden zich in het Shanghai Museum en het National Palace Museum, Taipei. Helemaal bovenaan deze pagina zien we een tweede penseelbeker, maar dan gemaakt van porselein beschilderd in famille-verte met twee dames en een spelende jongen. Dit exemplaar dateert uit de Kangxi periode (1662-1720). De vorm is direct afgeleid van de bamboe en houten voorgangers. Deze cilindervormige penseelbekers hadden geen functie in het Westen en werden daarom nauwelijks geëxporteerd. Het zijn schrijftafelobjecten van de Chinese literaat bij uitstek.
De hier afgebeelde twee exemplaren zijn zowel qua vorm als decoratie aan elkaar verbonden. Tijdens PAN 2022 kunnen ze naast elkaar worden bewonderd. Behalve materiaal daterend uit de Ming- en Qing dynastie, zullen er op de beurs ook vroege keramische objecten en sculpturen worden gepresenteerd in de stand van Paul Ruitenbeek Chinese Art.’
Een paar Victoriaanse gouden oorbellen, de ene versierd met geëmailleerde engel en de andere met een putto met diamanten details en aan weerszijde bungelende pijlen en aan de achterzijde van elke oorbel een medaillon, gekeurd: CG, mogelijk voor Charles Green, Engeland, circa 1880. gewicht: 12.0 grams afmetingen: 5,5x2,7cm. Foto’s: Mercé Wouthuysen en Rene den Engelsman.
De meest recente, dubbeldikke editie van Tableau Magazine staat in het teken van de 35e editie van PAN Amsterdam (20 t/m 27 november 2022). Ook online lichten we een aantal bijzondere deelnemers uit. Deze week: Kunsthandel Inez Stodel.
Unieke en draagbare antieke juwelen die verhalen vertellen
Kunsthandel Inez Stodel heeft zich met veel goede smaak en meer dan vijftig jaar expertise gespecialiseerd in de kunst van het kleine. In de winkel vindt u een brede collectie aan originele juwelen uit alle periodes; vanaf het begin van de jaartelling tot 1980. De kunsthandel wordt gerund door het moeder en dochter duo Inez en Leonore. Zij selecteren en verkopen unieke en draagbare antieke juwelen die verhalen vertellen, herinneringen maken of de perfecte aanvulling vormen op uw juwelen collectie.
Een 18 karaat gouden armband met chaine d’ancre tressée schakels, gesigneerd en genummerd: Hermès met het meesterteken van Georges Lenfant, ca. 1970. gewicht: 134,7 gram. Lengte armband: 19,2cm. Foto’s: Mercé Wouthuysen en Rene den Engelsman.
Anthonie Jansz. van
der Croos (Alkmaar 1606/07 – 1662/1663 Den Haag), Gezicht op Haarlem, 1645
Elk jaar zijn er galeries uit het buitenland te vinden op PAN Amsterdam. Wie zijn ze, wat gaan ze laten zien en hoe werd kunst hun grote liefde? Vier galeriehouders blikken alvast vooruit naar de PAN en geven prijs welk kunstwerk ze zelf graag in huis zouden hebben. Vandaag Annemarie van der Hoeven van Koetser Gallery.
Koetser Gallery, een galerie in het centrum van Zurich, wordt gerund door David H. Koetser, derde generatie kunsthandelaar in oude meesters en Annemarie van der Hoeven.
WAT IS KENMERKEND VOOR KOETSER GALLERY EN DE KUNSTENAARS WAAR JE MEE WERKT? Koetser Gallery is een galerie uit Zurich met een Nederlandse oorsprong. Wij zijn gespecialiseerd in 17e-eeuwse schilderkunst.
WAAROM STAAN JULLIE OP DE PAN? Wij hebben in het verleden meerdere keren met plezier meegedaan aan de PAN. We vinden het een aantrekkelijke beurs en een uitstekende locatie om in contact te komen met onze bestaande en nieuwe klanten uit de Benelux.
STA JE OOK OP ANDERE BEURZEN, WAAROM PAST PAN IN HET RIJTJE? Wij staan ook op TEFAF Maastricht. PAN sluit goed bij ons aan. Hoe leuk om kunst uit de Gouden Eeuw te tonen in het land waar het bijna 400 jaar geleden is ontstaan!
HOE ZIE JE DE POSITIE VAN DE KUNST BEURZEN VERSUS ONLINE? Online kijken naar kunst is een geweldige manier om je kennis te verbreden. Echter raden wij kunstliefhebbers aan om kunst wanneer mogelijk ‘live’ te bekijken en ervaren. Contact met een kunstwerk en met de daarbij behorende galerie is essentieel. Het gaat om de beleving van het kunstwerk én om het menselijke contact.
Annemarie van der Hoeven
WAT GA JE PRESENTEREN OP DE PAN? Wij presenteren een Gezicht op Haarlem van de 17e-eeuwse schilder Anthonie van der Croos. Als u de PAN verlaat en via de A9 Haarlem binnen zou rijden dan herkent u hetzelfde standpunt van waaruit de schilder de compositie destijds opmaakte.
WAT IS HET LAATSTE KUNSTWERK DAT JE VOOR JEZELF HEBT AANGEKOCHT? Een schilderij van Tycho van Zomeren.
WELK ONBEREIKBAAR KUNSTWERK ZOU JE IN JE WOONKAMER WILLEN HEBBEN? Een stilleven van onze favoriete kunstenaar: Adriaen Coorte.
WELK KUNSTWERK OF WELKE (KUNST)ERVARING ZORGDE ERVOOR DAT JE EEN LOOPBAAN IN DE KUNST KOOS? David Koetser is derde generatie kunsthandelaar dus zijn liefde en oog voor kunst is met de paplepel ingegoten. Voor mij waren het de zomerse middagen met ‘opa Drachten’: schilderen in de tuin, waardoor ik als kind een oog voor kunst begon te ontwikkelen.
Matsuo Tadatsugu (1909-2004), IJzer ingelegd met zilver, Japan, Showa periode, 1988 | Nakamura Tomonori (1965), Bamboe sculptuur Japan, Showa periode, 20e eeuw
Elk jaar zijn er galeries uit het buitenland te vinden op PAN Amsterdam. Wie zijn ze, wat gaan ze laten zien en hoe werd kunst hun grote liefde? Vier galeriehouders blikken alvast vooruit naar de PAN en geven prijs welk kunstwerk ze zelf graag in huis zouden hebben. Vandaag is dat Joost van den Bergh, van de gelijknamige kunsthandel in Londen.
Joost van den Bergh is al 25 jaar gespecialiseerd in kunst uit India en Japan. Incidenteel toont hij ook werk uit andere delen van Azië.
WAAROM STA JE OP DE PAN? Ik ben uitgenodigd door PAN om aan ‘walls & cabinets’ mee te doen. Ik ken de PAN beurs al jaren natuurlijk, erg leuk nu mee te doen.
STA JE OOK OP ANDERE BEURZEN, WAAROM PAST PAN IN HET RIJTJE? TEFAF Maastricht heb ik net voor het eerst gedaan, en ik doe al jaren mee aan Battersea Decorative Art and Antiques fair, een hele leuke beurs in Londen die meer ‘decorative art’ laat zien. Er komen veel interior designers, maar ook verzamelaars en klanten die een huis aan het inrichten zijn en graag kunst kopen. Ook doe ik ieder jaar mee aan ‘Asian Art in Londen’, een meer gespecialiseerd event waarbij we in eigen galerie een tentoonstelling organiseren en open weekenden hebben. Ik zit ook in de organisatie.
HOE ZIE JE DE POSITIE VAN DE KUNST BEURZEN VERSUS ONLINE? Voor mij werkt online niet, ik doe veel liever beurzen en maak catalogi. Inkt op papier per post naar klanten. Ouderwets maar voor mij werkt dat beter. Op beurzen hebben we direct contact met de potentiële klant en is het allemaal persoonlijker.
WAT GA JE PRESENTEREN OP DE PAN? Ik zal een selectie laten zien van Indiase en Japanse kunst…en wellicht nog een verrassend werk uit een andere cultuur ertussen.
Joost van den Bergh
WAT IS HET LAATSTE KUNSTWERK DAT JE VOOR JEZELF HEBT AANGEKOCHT? Al jaren ben ik gefascineerd door het werk van René Daniels. Mijn meest recente aankoop is een pastel van hem, een studie voor het schilderij Salle Pacifique in Museum Boijmans van Beuningen.
WELK ONBEREIKBAAR KUNSTWERK ZOU JE IN JE WOONKAMER WILLEN HEBBEN? Dat is een moeilijke vraag, er zijn er vele: Mondriaan, Agnes Martin, maar ook graag een Lorenzo Lotto, Saenredam, Titian, Fra Angelico…
WELK KUNSTWERK OF WELKE (KUNST)ERVARING ZORGDE ERVOOR DAT JE EEN LOOPBAAN IN DE KUNST KOOS? In eerste instantie was ik meer geïnteresseerd in architectuur en design, vooral De Stijl en Bauhaus, maar ging ook zeer regelmatig naar het Stedelijk Museum. Na de middelbare school (waar ik niet geslaagd was) ben ik naar Londen gegaan om een cursus kunstgeschiedenis te volgen. Daar kwam ik in aanraking met een wereld van kunst, musea en galeries. Ik heb een aantal jaren bij Sotheby’s in het Old Master Paintings department gewerkt en daarna restauratie gestudeerd in Camberwell, daar maakte ik kennis met Indiase miniaturen en dit was de weg naar wat ik nu doe. Zo’n zestien jaar geleden was ik voor het eerst in Japan waar ik in een klein winkeltje in Kyoto voor het eerst Japanse art deco ontdekte, ik koop nog steeds van deze handelaar.
Elk jaar zijn er galeries uit het buitenland te vinden op PAN Amsterdam. Wie zijn ze, wat gaan ze laten zien en hoe werd kunst hun grote liefde? Vier galeriehouders blikken alvast vooruit naar de PAN en geven prijs welk kunstwerk ze zelf graag in huis zouden hebben. Vandaag Toby Campbell van Rafael Valls Limited.
Rafael Valls Limited is een galerie in West End London, met name gespecialiseerd in schilderkunst van de 16e tot de 19e eeuw. De galerie is in handen van Rafael Valls en Toby Campbell en heeft ruim veertig jaar ervaring. Het aanbod is gevarieerd en eclectisch, met enige faam in onder andere trompe l’oeuil schilderijen en andere ongewone taferelen. De nadruk ligt op Nederlandse, Vlaamse en Spaanse meesters, maar Rafael Vall houdt het perspectief ook breder.
WAT IS KENMERKEND VOOR RAFAEL VALL LIMITED EN DE KUNSTENAARS WAAR JE MEE WERKT? Een galerie met een zeer eclectische smaak, gespecialiseerd in werken uit de 16e tot het begin van de 19e eeuw.
WAAROM STAAN JULLIE OP DE PAN? We waren van mening dat PAN perfect bij ons paste en ook een plek was waar veel van onze klanten naartoe gaan.
STA JE OOK OP ANDERE BEURZEN? We staan ook op Tefaf Maastricht.
Harmen van Steenwyck (1612), Vanitas-stilleven, na 1655
HOE ZIE JE DE POSITIE VAN DE KUNST BEURZEN VERSUS ONLINE? Kunstbeurzen zullen het altijd winnen van online. Het fysieke werk live zien is altijd beter dan een foto.
WAT GA JE PRESENTEREN OP DE PAN? Moeilijk om nu met zekerheid te zeggen, maar het zal een groep van hoogwaardige en interessante werken zijn.
WAT IS HET LAATSTE KUNSTWERK DAT JE VOOR JEZELF HEBT AANGEKOCHT? Een prent van een tulp door Peter Blake.
WELK ONBEREIKBAAR KUNSTWERK ZOU JE IN JE WOONKAMER WILLEN HEBBEN? St Franciscus in de woestijn, een schilderij van Giovanni Bellini uit 1480 dat zich bevindt in de Frick Collection, New York.
WELK KUNSTWERK OF WELKE (KUNST)ERVARING ZORGDE ERVOOR DAT JE EEN LOOPBAAN IN DE KUNST KOOS? Het begon bij mijn leraar op school, daardoor werd mijn interesse in kunstgeschiedenis aangewakkerd, wat na een tijdje leidde tot een carrière.
Elk jaar zijn er galeries uit het buitenland te vinden op PAN Amsterdam. Wie zijn ze, wat gaan ze laten zien en hoe werd kunst hun grote liefde? Vier galeriehouders blikken alvast vooruit naar de PAN en geven prijs welk kunstwerk ze zelf graag in huis zouden hebben. Vandaag Stijn Coppejans van Coppejans Gallery.
Coppejans Gallery is een galerie in Antwerpen gericht op hedendaagse kunst en de link tussen beeldende kunst, wetenschap en filosofie.
WAAROM STA JE OP DE PAN? Ik denk dat het publiek van de PAN erg goed aansluit bij het publiek dat ik wil bereiken. De tentoonstellingen die ik maak hebben altijd een onderliggend concept. Met de galerie probeer ik te werken op de snijlijn tussen wetenschap, filosofie en kunst. Daardoor breng ik soms dingen samen uit verschillende stijlen en tijdsvakken, iets wat op de PAN uiteraard ook het geval is. Ik ben erg trots dat ik als jonge Antwerpse galerie werd geselecteerd om aan de beurs deel te nemen. Het is een erg interessante plek om te laten zien wie ik ben en wat ik doe.
STA JE OOK OP ANDERE BEURZEN, WAAROM PAST PAN IN HET RIJTJE? Ik nam al deel aan Art On Paper Amsterdam en The Solo Project Brussel, twee kleine beurzen. Op deze beurzen heb ik telkens een solostand gemaakt. Net zoals in de galerie, vertrek ik voor beursprojecten altijd vanuit een inhoudelijk statement. Dat zal op de PAN niet anders zijn. Ik heb zelfs het gevoel dat ik daar het best mijn galerie kan tonen zoals ze is.
Denmark, Financial Times, 21 January – 24 February 2021, cat. n°: Z.1.3.21
WAT GA JE PRESENTEREN OP PAN AMSTERDAM? Ik presenteer het werk van een Belgische kunstenaar die voor velen een (her)ontdekking zal zijn: Denmark (1950, Antwerpen). Hij is dit jaar precies 50 jaar kunstenaar. Sinds de vroege jaren 70 realiseert hij versnijdingen, ontledingen en (her)assemblages van boeken, magazines en kranten. Zijn archiefinstallaties vormen een kritische reactie op de overdaad aan informatie waarmee we dagelijks geconfronteerd worden. Het zijn prachtige objecten waar je niet zomaar aan voorbij kunt.
WAT IS HET LAATSTE KUNSTWERK DAT JE VOOR JEZELF HEBT AANGEKOCHT? Dat is een tekening van Jan Schoonhoven uit 1976. Ik kocht ze voor onze privéverzameling, samen met drie werken van Jan Henderikse op diens atelier.
WELK ONBEREIKBAAR KUNSTWERK ZOU JE IN JE WOONKAMER WILLEN HEBBEN? Dat wordt kiezen uit een lang lijstje, maar als het met een kwinkslag mag, kies ik de Rechtvaardige Rechters de gebroeders Van Eyck, het gestolen paneel uit het Lam Gods.
WELK KUNSTWERK OF WELKE (KUNST)ERVARING ZORGDE ERVOOR DAT JE EEN LOOPBAAN IN DE KUNST KOOS? Mijn interesse voor kunst is er altijd al geweest. Thuis hadden we niet echt veel culturele traditie, maar ik kreeg wel alle kansen om met een open blik de wereld te ontdekken. Op de middelbare school kreeg ik het vak esthetica van de meest grijze muis die de school kende, terwijl ik het vaak de meest interessante lessen vond. Iets later kocht ik een eerste werkje en al snel werd dat een kleine collectie. In 2010 ben ik begonnen met het maken van korte tentoonstellingen op bijzondere locaties. Bij elke expo werd het concept sterker en kon ik met interessante mensen samen werken. De weg naar de galeriewereld is dus geleidelijk gelopen, maar wellicht was de stichting van Coppejans Gallery onvermijdelijk.
Op zondag 14 november gaat de 34e editie van PAN Amsterdam in de RAI van start. In de nieuwe editie van Tableau Magazine, die nu in de winkel ligt, geven we alvast een voorproefje en lichten we een aantal deelnemers uit. Waar gaan ze mee komen deze PAN en waar verheugen de galeriehouders zich op? Vorige week kwamen de eerste deelnemers al voorbij en nu volgen er nog meer!
Wil je nog meer lezen over PAN Amsterdam? Klik dan hier om de nieuwe editie te bestellen! Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen omtrent PAN Amsterdam meld je dan aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!
Verder kijken dan de kunstzinnige neus lang is. Dat is de opdracht die kunst-omnivoor Floris Kappelle zichzelf stelt tijdens ontmoetingen met prominenten uit de wereld van kunst en cultuur. Liefst in een prettige omgeving waar gedachten vrij kunnen zweven. Want bij een goede lunch spreekt men vrijmoediger dan in het pluche van de directiekamer. Niet de audiotour die zegt wat we moeten zien is onze leidraad, maar een frisse kijk op de kunstwereld. Deze keer: operaregisseur Pierre Audi in het Waldorf Astoria Amsterdam.
DE SMAAK VAN HET REGISSEREN
In het prachtige 18-eeuwse decor van de Maurer-zaal ontvangen we Pierre Audi tussen de wandschilderingen van schilder Jacob Maurer. Geboren en opgegroeid in Beiroet ging Audi naar school in Parijs, studeerde in Oxford, begon met werken in Londen, bereisde de hele wereld en kwam terecht in Amsterdam: ‘Hier ligt al zo’n dertig jaar mijn basis. Naast mijn werk in Frankrijk en New York blijf ik hier voor de scholing van mijn kinderen.’ Al op jonge leeftijd kreeg Audi de smaak van het regisseren te pakken. Met een brede focus op de podiumkunsten heeft ook de beeldende kunst een belangrijke rol gespeeld in zijn werk. Goede reden om hem dit jaar te vragen voor de showcase van de PAN.
TERREIN VOOR DE TOEKOMST
In een land als Libanon bestond tijdens Audi’s jeugd geen theater-traditie. Weinig muziek, geen concertzaal, weinig kunst. Alles werd geïmporteerd, zelfs regisseurs als Pasolini en Tati die Audi uitnodigde om langs te komen op school: ‘Ik had al jong een fascinatie voor internationale cultuur. Toen is mijn enthousiasme voor programmering ontstaan en de drive om voorstellingen vorm te geven. Ten tijde van de burgeroorlog zijn wij met de familie vertrokken. Ik verlangde al naar Europa, om te zien wat daar gebeurde. In Parijs en Londen en elders in Europa heb ik toen veel theater gezien. Daar kreeg ik de bevestiging dat dit mijn terrein voor de toekomst was. Ik wilde beslist iets doen met muziek. Ik heb verschillende instrumenten geprobeerd, maar zonder succes. De regie stond voor mij centraal.’ En hoe. Gedurende dertig jaar was Audi vanaf 1988 directeur van De Nederlandse Opera en tien jaar lang directeur van het Holland Festival. Een conduitestaat om U tegen te zeggen.
DE OERBASIS VAN KUNST
Vooral de archeologie kon de jonge Pierre Audi boeien: ‘Mijn ouders verzamelden op bescheiden schaal. Libanon zit natuurlijk vol sporen uit de Oudheid. Antiquiteiten hebben een grote rol gespeeld in mijn leven. En dan nu de PAN. Ik ben altijd heel enthousiast geweest over deze beurs waar mijn liefde voor Japanse prenten is ontstaan. Ik heb bijna alle edities van de PAN meegemaakt. Dit is bekend terrein voor mij, een forum waar allerlei kunstvormen samenkomen. Vanuit die gedachte heb ik meegewerkt aan de campagne. En nee, het is geen cross-over geworden tussen kunst en opera. Onze thematiek heeft te maken met wat er allemaal te zien is op de PAN. Kunstwerken die hun oorsprong vinden in de vier materialen steen, hout, glas en metaal. Die vormen de oerbasis van kunst met een cross-over tussen periodes, materialen en objecten. Het is sowieso een bijzondere mix van uitingen. Daarbij zijn we gefascineerd door elementen met een rauw randje, zoals discussies over onze planeet en hoe we daarmee omgaan. Kan een kunstbeurs een podium bieden aan het vraagstuk van klimaatverandering? Dat is de vraag. Het begin van alles zit in de natuur.’ Het campagnebeeld van de PAN is dit jaar tot stand gekomen in samenwerking met creatief duo Maria Bodil: ‘Een bijzonder leuke samenwerking die overigens geheel digitaal verliep. Iets totaal nieuws voor mij. Erg leuk om te doen. Ik wilde graag de natuur centraal stellen. Dat zie je terug in het campagnebeeld en in de showcase. Het idee is dat je op de PAN zowel oude als nieuwe kunst ziet. Voor deze editie heb ik iets bedacht dat de 21e eeuw weerspiegelt én past bij zowel Oude Meesters als hedendaagse kunstenaars.’
Ook zo’n meester is tweesterren chef-kok Sidney Schutte die onze lunch opent met een fraai vormgegeven kunstwerk van langoustine met avocado, achiote en pompoen. In deze gewijde omgeving een passend plaatje dat de zintuigen op scherp zet. Evenzo bedoelt Audi met de poster uit te drukken wat nu actueel is: ‘Na Erwin Olaf met zijn mensbeelden en Jan Taminiau met zijn kostuums zien we nu een beeld waarin de relatie wordt gelegd tussen kunst en natuur. Zo heb ik ook in mijn operaproducties dikwijls originele materialen gebruikt.’
Pierre Audi en Floris Kappelle. Foto: Desiree Engelage
MEESTERWERK
In zijn glansrijke carrière als operaregisseur heeft Pierre Audi een wereldnaam opgebouwd in vernieuwing. Niet zelden werden raakvlakken betreden tussen podiumkunst en de beeldende kunst. Zo werkte hij intensief samen met Karel Appel, Anish Kapoor, Georg Baselitz en Jannis Kounellis. ‘Die samenwerking zocht ik bewust op. Want het gaat dan over echte decors, dus niet fake. Zij schilderden zelf en gebruikten echte materialen. Zoals Kapoor, de tovenaar van licht en ruimte, voor de opera Parsifal van Wagner in Amsterdam. Een paar jaar daarna mocht ik nóg een Parsifal maken, ditmaal met Georg Baselitz bij de Staatsoper in München. Twee heel verschillende ervaringen en een groot voorrecht voor een regisseur om de kans te krijgen Wagners meesterwerk verder te verkennen in een compleet andere richting dan wat ontwikkeld was met Kapoor. Beide met zeer krachtige resultaten.’
Kunstenaars maken echter geen maquette, wat normaal wel gebeurt voor een opera. Audi: ‘Zoiets moet je accepteren. Je komt dan enigszins voor een verrassing te staan. Maar toch pakte het altijd goed uit. De eerste keer met Karel Appel was voor Noach, een opera met dieren, een onderwerp dat perfect paste bij het universum van Appel. Later hebben we samen de Zauberflöte van Mozart gedaan, een productie met een mooie mystieke lading. Een uitdaging om de rauwheid van Appel in balans te brengen met de verfijning van Mozart. Juist dat contrast is interessant.’
CONDITIES CREËREN
Een artistiek directeur werkt altijd samen met een groot team, maar een schilder werkt altijd alleen. Hoe bevalt zo’n samenwerking? ‘Kijk, muziek is het begin van alle opera. De componist staat centraal. Als regisseur maakte ik een synthese tussen Appel, de zangers, het orkest, de kostuum- en de lichtontwerpers. En dat is goed gelukt. Vooral als gevolg van de teamspirit. Zo kon Appel accepteren dat niet hij de ster was, maar dat zijn werk een versterkende rol speelde. Mijn rol is de condities te creëren waardoor de kunstenaars en de anderen de vrijheid hebben om hun werk neer te zetten binnen de structuur van een team. Die flexibiliteit is de reden dat ik het werken met kunstenaars zo interessant vind. Zij maken elementen waarmee ik kan schuiven op het toneel. Met een vast decor is dat lastiger. Ondertussen volgt de dirigent de partituur. Die blijft altijd heilig. De zangers acteren. En samen maken we er theater van. In die complexiteit worden alle elementen samengebracht. Dat is altijd mijn fascinatie geweest.’
MAGISCHE ONTMOETING
Dertig jaar lang was Audi verbonden aan De Nederlandse Opera: ‘Het was een spontane ontwikkelingsreis. Overigens totaal onverwacht dat ik in Amsterdam belandde. Ik kwam uit een klein theater zomaar terecht in een grote zaal. De eerste vijftien jaar bestonden internet en mobiele telefoons nog niet. Dat maakte het mogelijk iets bijzonders op te bouwen met het publiek. Zo hebben we verrassingen kunnen ontwikkelen. Die zie je weinig meer in deze tijd. Iedereen heeft alles al ergens gezien. Het mysterie van het theater was toen heel anders en opera was relatief nieuw in Nederland. We konden echt iets gaan opbouwen. Het publiek stond open voor 20e- eeuws repertoire, en niet alleen meesterwerken en populaire titels. Wat ook werd gewaardeerd was de personal touch. Door de Monteverdi-cyclus ontstond een band tussen mij en het publiek. Deze magische ontmoeting bleek de basis voor alles wat ik verder mocht ontwikkelen. Het mooie van werken voor DNO was dat ik een beleid kon uitstippelen om 400 jaar opera te vieren. Zo heb ik drie tienjarenplannen kunnen uitvoeren.
Het coveren van die vier eeuwen is gelukt. Dat maakt het echter wel moeilijk voor mijn opvolger…’
HET BELANG VAN OPERA
Kunst, opera en nu ook nog een prachtige dorade van de plancha met watermeloen, artisjok met bisque en venkel. Audi is lyrisch: ‘Geniaal dit gerecht! Alle elementen versterken elkaar. Net als bij opera: een optelsom van alle podiumkunsten die een verbinding teweegbrengt tussen die kunstvormen op het toneel. Opera kan op een zeer effectieve en emotionele manier spreken over belangrijke onderwerpen als politiek, filosofie, sociale kritiek, het belang van kunst. Zo kan opera een boodschap brengen om de werkelijkheid beter te begrijpen. Neem bijvoorbeeld de mythische spiegelingen naar onze tijd uit de Ring van Wagner. Oude Meesters blijven modern door de universele thema’s die zij ter sprake brengen. Ik vrees echter dat internet de podiumkunsten verzwakt. Tijdens covid kon je opera zien op televisie, maar het bijzondere van opera is de live beleving van orkest, stemmen en toneelbeeld. Daar moet je bij zijn. Ik heb altijd veel aandacht besteed aan de fysieke relatie tussen publiek, musici en zangers. Dat is niet te zien op een schermpje.’
TIJDLOZE ERVARING
Ooit was Audi zelf de nieuwe generatie. Nu onderneemt hij initiatieven om jonge mensen te stimuleren zich voor opera te interesseren. In deze tijden van spirituele armoede en oprukkend online gedrag is dat beslist een uitdaging: ‘Toen ik begon was ik dertig. Alles kon en ik kon mijn gang gaan. Sommige producties waren hun tijd ver vooruit. Dat werkt tegenwoordig heel anders. Hoe we opera relevant kunnen houden voor volgende generaties vergt veel inspanning en dialoog. Het gaat bij opera tenslotte om een tijdloze ervaring, een universeel sprookje dat altijd weer opnieuw kan worden vormgegeven. Zo is deze kunstvorm bedoeld om betere mensen te maken. Net als de subtiele kunstwerken die ons hier in het Waldorf Astoria worden gepresenteerd. Zoals dit prachtige dessert met kokosnoot, limoen en lychee. Smaken die heel goed werken. Zonder meer: bravo!’
Vast staat dat Pierre Audi een gigantisch stempel heeft gedrukt op de ontwikkeling van opera in Nederland. Een levenswerk. Maar hij gaat door. Nu op de PAN in de RAI Amsterdam.
Wil je nog meer lezen over Pierre Audi en PAN Showcase? Klik dan hier om de nieuwe editie te bestellen! Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen omtrent PAN Amsterdam? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!
Op zondag 14 november gaat de 34e editie van PAN Amsterdam in de RAI van start. In de nieuwe editie van Tableau Magazine, die binnenkort verschijnt, geven we alvast een voorproefje en zetten we een aantal deelnemers die op de PAN staan in het zonnetje. Waar gaan ze mee komen deze PAN en waar verheugen de galeriehouders zich op? Vorige week kwamen de eerste deelnemers al voorbij en nu volgen er nog meer!
Wil je nog meer lezen over PAN Amsterdam? Klik dan hier om de nieuwe editie te bestellen! Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen omtrent PAN Amsterdam meld je dan aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!
Op zondag 14 november gaat de 34e editie van PAN Amsterdam in de RAI van start. In de nieuwe editie van Tableau Magazine, die binnenkort verschijnt, geven we alvast een voorproefje en zetten we een aantal deelnemers die op de PAN staan in het zonnetje. Waar gaan ze mee komen deze PAN en waar verheugen de galeriehouders zich op?
Wil je nog meer lezen over PAN Amsterdam? Klik dan hier om de nieuwe editie te bestellen! Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen omtrent PAN Amsterdam meld je dan aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!
De aangekondigde nieuwe coronamaatregelen laten toe dat PAN Amsterdam in de RAI, als doorstroomlocatie, met aangepaste openingstijden kan doorgaan; de beurs is iedere dag van 11.00 tot 18.00 uur geopend. Het avondprogramma vervalt. Een geldig coronatoegangsbewijs is verplicht.
Tableau Magazine kijkt reikhalzend uit naar PAN Amsterdam, die 14 november van start gaat. Wij verheugen ons vooral op het PAN Podium programma en zetten voor onze lezers vast alle inspirerende talks en interactieve presentaties op een rij. In PAN Podium staan de vele uiteenlopende kunstdisciplines, de kunstmarkt en het plezier van het verzamelen centraal. In het programma staat elke dag een ander thema centraal. Ook Tableau Magazine geeft dinsdag 16 november acte de présence en geeft talks en lezingen over het thema design! Zien we je daar?
ZONDAG 14 NOV. 11-19 UUR
13.00 – 17.00 uur
Mijn Rembrandt
Op deze dag verzorgt Vereniging Rembrandt meerdere talks waarbij leden van Vereniging Rembrandt vertellen over hun favoriete aankopen die door de Vereniging Rembrandt zijn gesteund in de afgelopen jaren. Leden gaan in gesprek met o.a. Het Scheepvaartmuseum, Allard Pierson en Van Gogh Museum.
MAANDAG 15 NOV. 11 – 20 UUR
MET EEN MUSEALE BLIK
Verschillende musea zullen op deze dag aanwezig zijn om de bezoekers mee te nemen in hun wereld. Zo zal Bob Ketting van Floatscans in gesprek gaan met Cindy Zalm van Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen over de digitale toekomst van kunst en cultureel erfgoed. Ook vertelt directeur Michel van Maarseveen van Paleis het Loo over de langverwachte heropening van het museum. Tevens organiseren wij afsluitend twee talks met verschillende insteek over de in’s & out’s van het schenken van kunst.
11.30 – 12.30 uur
Cultoura Café | Reisverhalen
Kunsthandelaar Jop Ubbens vertelt over kunsthistorische reizen van Cultoura. Academische Reizen biedt al ruim vijftig jaar een breed scala aan culturele reizen op het gebied van o.a. kunst. Centraal hierbij staat de wetenschappelijke reisbegeleiding: zorgvuldig gekozen vakspecialisten met uitzonderlijke kennis en ervaring.
13.00 – 14.00 uur
Floatscans | De digitale toekomst van kunst en cultureel erfgoed Bob Ketting, mede oprichter van Floatscans in gesprek met Cindy Zalm, Hoofd realisatie van Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen.
14.00 – 15.00 uur
Het vernieuwde Paleis Het Loo | directeur Michel van Maarseveen
Komend jaar is het vernieuwde, verbouwde en verbeterde paleis klaar. Het toegankelijke ontwerp van Dikkie Scipio, KAAN Architecten, geïnspireerd op de plattegrond en de maatvoering van het paleis heeft de grandeur die van een toonaangevend museum verwacht mag worden. Museum Paleis Het Loo is klaar voor de toekomst. Directeur Michel van Maarseveen gaat in gesprek hierover met Mark Grol, directeur PAN.
16.00 – 17.00 uur
Schenken van kunst | alle facetten onder de loep Kati Wieg, kunsthistorica en adviseur gaat in gesprek met Arjen Pels Rijcken van Museumdepotshop, notaris Marjolein Gerrits-Van der Aa en taxateur Erik Kussendrager over de praktische zaken rond het schenken van kunst.
17.00 – 18.00 uur
Laat cultuur uw nalatenschap zijn
Fusien Bijl de Vroe, directeur Vereniging Rembrandt in gesprek met verzamelaar en Marije van der Pas van het Van Gogh Museum over het nalaten en schenken van kunst aan musea.
DINSDAG 16 NOV. 11-20 UUR
DESIRABLE DESIGN & BUSINESS NIGHT
Op deze dag zijn er een aantal talks georganiseerd waarin de focus ligt op duurzaam design. In samenwerking met TABLEAU MAGAZINE zal Jeroen Junte, journalist en auteur van rubriek DESIGN DIALOOG in Tableau Magazine in gesprek gaan met conservatoren en kunstenaars waaronder o.a. Bio-art kunstenaars Eric Klarenbeek en Maartje Dros over het onderwerp van duurzaam design aan de hand van het gebruik van natuurlijke materialen.
11.30 – 12.30 uur
Cultoura Café | Reisverhalen
Architect Jowa Kisovak vertelt over kunsthistorische reizen van Cultoura. Academische Reizen biedt al ruim vijftig jaar een breed scala aan culturele reizen op het gebied van o.a. kunst en geschiedenis. Centraal hierbij staat de wetenschappelijke reisbegeleiding: zorgvuldig gekozen vakspecialisten met uitzonderlijke kennis en ervaring.
TABLEAU MAGAZINE IN GESPREK OVER DUURZAAM DESIGN
14.00 – 15.00 uur
TABLEAU MAGAZINE | ontwerper Joost van Bleiswijk en conservator Natalie Dubois Van Bleiswijk is een Nederlandse ontwerper bij wie de esthetiek van zijn ontwerpen voortkomt uit het maakproces. Zijn exclusieve objecten vinden vooral hun weg naar galeries, verzamelaars en musea. Natalie Dubois is conservator toegepaste kunst en vormgeving bij het Centraal Museum Utrecht.
15.00 – 16.00 uur
TABLEAU MAGAZINE | Eco-Awareness kunstenaar Thijs Biersteker Bierstekers interactieve kunstinstallaties, vaak omschreven als eco- of awareness- kunst, maken van onderwerpen als klimaatverandering, luchtvervuiling, oceaanplastic en datamisbruik, een tastbare ervaring. Zijn werk is internationaal beroemd en onderscheiden met diverse awards.
16.00 – 17.00 uur
TABLEAU MAGAZINE | Bio-art kunstenaars Eric Klarenbeek en Maartje Dros Maartje Dros en Eric Klarenbeek vormen een ontwerpersduo dat social design combineert met technologie. Duurzaamheid en een natuur-inclusieve manier van ontwerpen zijn het uitgangspunt.
WOENSDAG 17 NOV. 11-20 UUR
FOR THE LOVE OF JEWELS
In samenwerking met het CODA Museum staat deze dag in het teken van juwelen. Op PAN Podium geeft ‘taste’ consultant Marjolein van Rooij- Roeloffzen een lezing over de herleving van de broche en licht juwelenexpert Bernadette de Bruijn toe hoe de vintage juwelenmarkt is veranderd in de Coronatijd. Vervolgens organiseert hetCODA Museum enkele lezingen over moderne, eigentijdse juwelen.
12.00 – 13.00 uur
Marjolein van Rooij-Roeloffzen | The brooch is back Marjolein deelt haar persoonlijke smaakselectie van broches – diverse stijlen en waar- des – uit de collecties van de PAN deelnemers. In haar populaire Instagram account MarjoleinVRR toont zij als ‘personal shopper’ haar passie voor kunst en juwelen.
13.00 – 14.00 uur
Bernadette de Bruijn | Juwelen, historie, emotie en mode Als kunsthistorica met ruim dertig jaar ervaring in de internationale veilingwereld en als veilingmeester zal Bernadette haar ervaringen als zelfstandig adviseur, taxateur en specialist juwelen delen.
14.00 – 14.35 uur
CODA| Het sieraad als sociaal- maatschappelijk statement Paul Derrez en Benedikt Fischer in gesprek over het sieraad als ‘schrift van de tijd’ en uiting van sociaal-maatschappelijke en politieke thema’s en ontwikkelingen.
14.45 – 15.20 uur
CODA | Hoe bepaal en beoordeel je de kwaliteit van een sieraad? Wat maakt een stuk waardevol? Gesprek over de waarde door de ogen van sieraadkunstenaar Evert Nijland en juwelenexpert Martijn Akkerman.
16.00 – 16.35 uur
CODA | Het sieraad als beeldende kunst
Twee jonge ontwerpers, Bregje Sliepenbeek en Sander Stada, in gesprek over hun beroepspraktijk, werkproces, inspiratiebronnen en duurzame ontwikkelingen in materiaal en techniek.
16.45 – 17.20 uur
CODA| Kunstvakonderwijs en nieuwe ontwikkelingen Gesprek tussen docent en beeldend kunstenaar Chequita Nahar en de jonge makers Kalkidan-Hoex over de actualiteiten op het gebied van het sieraad en het onderwijs.
DONDERDAG 18 NOV. 11 – 21 UUR
* Art Evening op uitnodiging | 18.00 – 21.00
THE YOUNG COLLECTOR
Het programma van de donderdag is speciaal ingericht voor de beginnende verzamelaar. Nieuwe handelaren met bijzondere verzamelgebieden worden geïntroduceerd. Art Fix geeft een inkijkje in de wereld van de hedendaagse kunstmarkt en tevens is er een talk over de fotografiemarkt. Tijdens de besloten Art Evening zal Young Collectors Circle zal in gesprek gaan met jonge kunstverzamelaar Sam van Rooij en Bob Scholte vertelt over zijn carrière als Junior Art Professional.
14.00 – 15.00 uur
PAN nieuwkomers
Stone Gallery, Mandarin Mansion en Amsterdam Watch Company vertellen over hun eerste ervaring op PAN Amsterdam en hoe hun verzamelgebieden een bijzondere aanvulling zijn op de kunstmarkt.
15.00 – 16.00 uur
Art Fix: The Art of Collecting (Without Being a Millionaire) Digitaal platform ArtFix geeft een inkijkje in de kunstmarkt en oprichters Yvette van Caldenborgh en Ingrid Advaney vertellen over de lancering van Art Fix Academy en Art Fix Collect.
16.00 – 17.00 uur
Het verzamelen van fotografie
Kunstadviseur Marc-Jan van Laake gaat in gesprek met fotograaf en taxateur Willem Diepraam over de markt van fotografie.
18.00 – 19.00 uur
Young Collectors Circle | Masterclass Kunst Kijken & Kopen De tijd dat het not done was om kunst uit verschillende periodes met elkaar te combineren ligt al lang achter ons. Sterker nog, de verzamelaar van nu mixt naar hartelust antieke meubels met hedendaagse fotografie en mid-century design met oude meesters. Na de masterclass gaat Nadine van den Bosch verder in gesprek met jonge verzamelaar Sam van Rooij, die in zijn collectie hedendaagse kunst met antiek combineert.
19.00 – 20.00 uur
Junior Art Professionals (JAP)
Bob Scholte gaat in gesprek met o.a. Jazzy de Groot over hun beginnende
carrière als junior art professionals.
VRIJDAG 19 NOV. 11 – 19 UUR
*Art Evening op uitnodiging | 18.00 – 21.00
A CONTEMPORARY VIEW & BUSINESS NIGHT
Deze dag staat in het teken van de hedendaagse kunstmarkt. In samenwer- king met See All This en Akzo Nobel Art Foundation laten we je kennis maken met de wereld van kleur. Zo zal cultuurhistorica Kassia St Clair een lezing geven over haar nieuwste boek The Secret Life of Colors, ArtTable spreekt met vrouwen die belangrijke posities in de kunstwereld vervullen en vervolgens gaat kunstadviseur Marta Gnyp tijdens de besloten Art Evening in gesprek met schrijver Hans den Hartog Jager over trends in kunst.
12.00 – 13.00 uur
Design Museum Den Bosch | Lucia Fontana: De verovering van de ruimte Curator Colin Huizing vertelt over de tentoonstelling Lucia Fontana: De verovering van de ruimte.
13.00-14.00
VBCN | Staging Art
Paneldiscussie van de Vereniging Bedrijfscollecties Nederland over de publieke presentatie van bedrijfscollecties.
14.00 – 16.00 uur
See All This & Akzo Nobel Art Foundation | Power & glory of colour | Kassia St Clair Kassia St Clair schrijft voor The Economist over cultuur en design en heeft in Elle Decoration een column over kleur. Haar boek Het geheime leven van kleuren is een internationale bestseller.
16.00 – 17.00 uur
ArtTable | Mariette Dölle en Jacqueline Grandjean | Vrouwen in de kunstwereld Mariette Dölle, bestuursvoorzitter van ArtTable en directeur van Museum Kranenburgh, gaat in gesprek met onder meer Jacqueline Grandjean, die recent de Oude Kerk voor het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen verruilde. Ook andere inspirerende ArtTable leden komen aan het woord en je hoort meer over de vrouwen achter ArtTable.
19.00 – 20.00 uur
Marta Gnyp & Hans den Hartog Jager | Hedendaagse kunst in beweging
Marta Gnyp, internationale kunstadviseur bekend om haar boeken over de kunstmarkt en column in FD, gaat in gesprek met schrijver en kunstcriticus Hans den Hartog Jager over trends en transformaties in de globale kunstwereld.
ZATERDAG 20 NOV. 11 – 19 UUR
TIMELESS MASTERS & MEET THE SCHOLAR
Deze dag staat in het teken van Oude Meesters van de 16e tot de 19e eeuw en kunsthistorici die hun expertise met de bezoeker delen. Op PAN Podium geeft Yvonne Bleyerveld van het RKD de masterclass ‘Herken de Hand’, houdt het Scheepvaart Museum een lezing over kunstenaar Willem van de Velde en zijn zoon en presenteert Paul Schnabel in de middag zijn nieuwe boek Anders gekeken.
12.00 – 13.00 uur
RKD | D’alderbeste tekening
Masterclass Herken de hand; conservator Yvonne Bleyerveld over Nederlandse tekeningen van 1600-1800 als verzamelobjecten.
13.00 – 14.00 uur
Scheepvaartmuseum | Willem van de Velde & Zoon Jeroen van der Vliet, Hoofd collecties & onderzoek vertelt over de overzichtsten- toonstelling van Willem van de Velde & Zoon. Nog nooit zijn zoveel werken van vader en zoon samen getoond.
14.00 – 15.00 uur
Paul Schnabel | Anders gekeken. Het beste en het boeiendste van de Hollandse schilderkunst uit de Gouden Eeuw.
De canon van de schilderkunst van de 17de eeuw is al meer dan een eeuw oud en sluit nog maar beperkt aan bij de smaak van de 21e eeuw. Socioloog en verzamelaar Paul Schnabel laat zien hoe de smaak zich gedurende vier eeuwen heeft ontwikkeld, welke veranderingen daarin zijn opgetreden en welke opvattingen en omstandigheden daaraan ten grondslag lagen.
15.00 – 17.00 uur
Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici (VNK) | The Art of the Art Historian Op uitnodiging van de VNK geven zes kunsthistorici een mini masterclass. De sprekers nemen je mee in de wereld van kunsthistorisch onderzoek en laten je door hun ogen kijken naar bijzondere objecten. Deze masterclasses worden verzorgd door oa: Geertje Jacobs (directeur Nationaal Glasmuseum Leerdam), Alice Taatgen (conservator Koninklijke Verzamelingen voor het Koninklijk Paleis Amsterdam), Marjan Pantjes (zelfstandig kunsthistoricus), Wietse Coppes (conservator RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis) en Ariane van Suchtelen (conservator Mauritshuis).
ZONDAG 21 NOV. 11 – 18 UUR
TUSSEN KUNST & KIDS
In samenwerking met IMC Weekendschool wordt deze dag ingericht om kinderen kennis te laten maken met kunst. Voor hen is een speciale ont- dekkingstocht georganiseerd waarbij zij speels in aanraking komen met kunst en leren kijken. Het verhaal is is in samenwerking met Manon Berns gecreëerd. Zij is bekend van haar serie Blockbusters. Aanvullend biedt het Kindermuseum voor PAN een speciaal inkijkje in de Virtual Reality wereld van Eden door kunstenaar Abner Preis.
11.00 – 15.00 uur
IMC Weekend School X Blockbusters | PAN Mysterie Er is iets vreemds aan de hand op PAN Amsterdam: een mysterie rondom vijf kunstwerken. Leerlingen van IMC Weekendschool gaan dit mysterie, geschreven door kinderboekenschrijver Manon Berns, oplossen.
15.00 – 17.00 uur
Kindermuseum Joods Cultureel Kwartier | Eden en de Gulden Regel Kunstenaar Abner Preis neemt je mee in zijn project gemaakt voor het Kinder- museum. Ga naar de stand, zet je VR-bril op en ga met Eden op een magische reis om de betekenis van de Gulden Regel te ontdekken.
Wil je nog meer lezen over PAN Amsterdam en PAN Podium? Klik dan hier om de nieuwe editie te bestellen! Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen omtrent PAN Amsterdam? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief of abonneer je op Tableau Magazine!
Normaal gesproken zou aankomend weekend de 34e editie van PAN Amsterdam van start gaan. Al in het voorjaar, tijdens de eerste coronagolf, werd besloten de beurs een jaar te verplaatsen. Nu komt de beurs met het alternatieve beursprogramma PAN in Perspectief dat van woensdag 25 november tot en met zondag 29 november plaatsvindt. Meer dan 122 PAN-deelnemers openen een lang weekend door heel Nederland de deuren met een aangepast programma, uiteraard met inachtneming van de geldende covid-maatregelen.
Mark Grol, algemeen directeur PAN Amsterdam verheugt zich: ‘Met het initiatief PAN in Perspectief vieren we dit jaar op een bescheiden manier de kunst. PAN-bezoekers kunnen zich zo op verantwoorde wijze verdiepen in en genieten van een divers aanbod aan kunst, design en antiek. Tegelijkertijd krijgen trouwe PAN-kunsthandelaren, antiquairs en galeriehouders zo een platform om te blijven inspireren. We zijn trots op deze brede samenwerking. Het is een teken van wilskracht en flexibiliteit in deze uitzonderlijke tijden.’
De deelnemers van PAN in Perspectief geven allemaal op een andere manier invulling aan het weekend. Zo organiseert Vanderven Oriental Art in Den Bosch onder andere online tutorials: A Short History of Chinese Ceramics : 5 Objects in 5 days. In vijf dagen wordt, aan de hand van vijf objecten, de bijzondere geschiedenis van de Chinese keramiek uitgelegd. Ook verzorgt Vanderven Oriental Art speciale privé masterclasses waarin een specifiek object uit de collectie in de spotlight staat. Ook kunt u tijdens deze dagen uw object laten taxeren.
Watch Tower, object nr. 292China, Han Dynasty (206 BC-220 AD, height: 72 cm, diameter: 46 cm Provenance: Private Collection, United Kingdom 2018. TL Tested by Oxford Authentication, Ltd. Condition Report available
Goudsmid Sabine Eekels geeft de bezoeker een unieke kans om in haar atelier in Amsterdam een kijkje achter de schermen te nemen, waar ‘the magic happens’. In 1996 begon Sabine Eekels (42) aan een opleiding in Schoonhoven, die na vier jaar werd afgerond. In 2002 volgde de stap naar een eigen atelier. Eekels: ‘Ik word blij wanneer ik werk. Mijn juwelen ontstaan vaak niet vanuit een ontwerp, maar tijdens het werk aan de werkbank. Veel van mijn juwelen bouwen zich intuïtief op, met ruimte voor vondsten en invallen. Ik maak enkel originele objecten, niet één van mijn juwelen is hetzelfde.’
Sabine Eekels, 18 karaat geelgouden broche waarbij de reticulatie techniek (bepaalde smelt techniek) is gebruikt met een onbehandelde, paars/roze saffier en diamanten.
Booij Arts. Fine Art and Rare Items nodigt mensen uit in een exclusief open huis op de Prinsengracht 1. Deze locatie is speciaal voor PAN in Perspectief toegankelijk voor publiek. Hij verzorgt een expositie van recente aanwinsten, zeldzaam glas van René Lalique (1860-1945), keramiek en grafisch werk van Pablo Picasso (1881-1973) en enkele andere bijzondere stukken.
Zerp Galerie in Rotterdam heeft speciaal voor PAN in Perspectief een dynamische groepstentoonstelling samengesteld met o.a. Saskia Boelsums (kunstenaar van het jaar 2020), Hans Withoos, Margriet Smulders, Rob Buelens, Peter Feiler, Yuichi Hirako, Mary A Waters en Stephan van Heesteren. Ook te zien is de doorlopende en telkens veranderde expositie Celebrating life and art waarin deelnemende kunstenaars van de galerie worden uitgelicht.
Saskia Boelsums , Landscape #155, 2020, fotografie, pigment print op Fine Art Paper, bevestigd op dibond, ingelijst met museumglas, maten variable in een editie
Op de website van PAN Amsterdam vindt u een overzicht van alle actuele tentoonstellingen en deelnemende galeries aan PAN in Perspectief, door het hele land. Via deze pagina kunt u op de hoogte blijven van overig nieuws en activiteiten rond PAN in Perspectief. Ook staat er hoe mensen een bezoek kunnen reserveren of hoe zij zich kunnen inschrijven voor online workshops of masterclasses. Deze pagina wordt dagelijks bijgewerkt en aangevuld.
Ook Tableau Magazine werkt mee om de deelnemers van PAN Amsterdam een platform te bieden. In de dubbeldikke oktober editie geeft Tableau aan meer dan 40 deelnemers de ruimte om hun aangepaste programma van dit najaar te presenteren. In het magazine vindt u ook een begeleidende plattegrond waarop u alle deelnemers door het hele land kunt vinden. Deze losse editie kunt u hier bestellen of abonneer nu op Tableau Magazine om altijd op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen op het gebied van kunst.
PAN in Perspectief woensdag 25 t/m zondag 29 november 2020 www.pan.nl
Mark Grol directeur van de PAN op lege beursvloer RAI. Fotografie Desiree Engelage
‘De PAN is een instituut waar mensen naar uitkijken’
Heilige huisjes kraken. Door muren van verwachting heen breken. Verder kijken dan de kunstzinnige neus lang is. Dat is de opdracht die kunst-omnivoor Floris Kappelle zichzelf stelt tijdens ontmoetingen met prominenten uit de wereld van kunst en cultuur. Liefst in een prettige omgeving waar gedachten vrij kunnen zweven. Want bij een welverzorgde lunch spreekt men vrijmoediger dan in het pluche van de directiekamer. Deze keer: Mark Grol, directeur PAN Amsterdam.
Tekst: Floris Kappelle | Foto’s: Desiree Engelage
Geen beurs dit jaar maar wel een PAN-in-print: een exclusieve editie van Tableau, extra dik vanwege de aandacht voor meer dan 40 vaste beursdeelnemers. Tijd dus voor een gesprek met de beursbaas. We hebben afgesproken in de RAI, al 34 jaar een van de belangrijkste pijlers van de PAN. Aldaar louter lege hallen. Een troosteloze aanblik. Geen beurzen… geen mensen. Gelukkig komt daar Mark Grol aangelopen, sinds 2019 directeur PAN Amsterdam. Hij oogt optimistisch en dat is hij ook. We betreden het RAI-restaurant en worden hartelijk ontvangen aan de Chef’s Table door de keukenbrigade. Die staat zichtbaar te popelen om ons een onvergetelijke lunch te bereiden.
Nieuwe ontdekkingen Grol steekt direct van wal: ‘Dit is de plek waar we onze tastings doen. Zijn de happen niet te groot, blijven ze niet tussen je tanden zitten. De hele catering komt hier vandaan, met tailor-made luxehapjes voor de opening, en weer andere voor de jongerenavond. Ongeveer 25.000 happen! Maar nu voor het eerst in 34 jaar geen PAN. De beslissing was onvermijdelijk. Dat betekent echter niet dat wij als organisatie stil zitten. De tijd die we nu hebben gebruiken we om samenwerkingen te intensiveren, plannen uit te werken en deelnemers en publiek beter te leren kennen. Ook de deelnemers zitten niet stil, zij hebben mini-beurzen en tentoonstellingen georganiseerd. Ondertussen sporen we het publiek aan om wat vaker een galerie te bezoeken. Daar ligt immers ruimte voor verdieping en nieuwe ontdekkingen. Als bonus deze speciale PAN-editie waarin een groot aantal deelnemers wordt uitgelicht.’
Grote kopers Onze KunstLunch wordt door de chefs Rientz Mulder en Paul Conijn ingeluid met een plankje fijne amuses. Boerenkaas van Van Wees, worst van Brand & Levie en rillettes van Schipholgans. Een geheel lokale entree die de visie van de RAI onderstreept: ingrediënten uit Amsterdam en omgeving.
Gerechten geserveerd door chefs Reintz Mulder en Paul Conijn.
Terug naar de PAN. Mark Grol: ‘Toen de lockdown afgelopen maart een feit was heb ik alles on-hold gezet en ben ik alle deelnemers gaan bellen om de stemming te peilen. Dat verstevigt de band. Ook al komen er steeds meer jongeren naar de PAN, de doelgroep is 50+. Daar zitten de grote kopers. Ik kon echter niet instaan voor de gezondheidsrisico’s. We hebben toen besloten de beurs uit te stellen naar 2021. Daarnaast speelde het financiële risico. Door bezuinigingen zijn we nu geheel in stealth-mode. Onder de radar dus, zodat ons verlies te overzien blijft. Je kunt je ook niet verzekeren tegen de tweede corona golf. Dat speelt mee. Ten derde moeten we schade aan het merk PAN voorkomen. Tijdens die tien dagen in de RAI waan je je in een andere wereld vol ultieme luxe. Die sfeer willen we behouden. Vandaar dus geen kleinere beurs met bijvoorbeeld tien handelaren. Want wie dan? En waar dan?’
Handelaren promoten Was het voorjaar van 2021 een optie voor de beurs? Grol: ‘Net als andere beurzen hebben wij een vaste plek op de kalender. We zijn een eclectische beurs, met zowel modern, hedendaags, antiek, oude meesters, juwelen als design; net als TEFAF in maart. We zitten nu in het beursloze tijdperk… echt verschrikkelijk. Toch zie ik voor deze beursdirecteur zonder beurs een paar voordelen. We zijn losgekoppeld van de TEFAF en hebben nu alle tijd om de ontvlechting goed te regelen. Intussen ben ik in gesprek met de handelaren, die zitten immers met de gebakken peren. We willen ze promoten zodat ze ‘aan’ kunnen blijven staan. Een enorme stimulans gaat uit van initiatieven als dit PAN-nummer van Tableau, en Art Affair, een kleine beurs met enkele PAN-deelnemers in het Hilton, mede gepromoot door onze social media. Zowel de sales als de publiciteit waren heel goed. Een enorm positief signaal dat mensen graag willen komen en kopen op kunstbeurzen die hoge kwaliteit bieden. Veel deelnemers hebben de PAN echt nodig. De grootste omzet wordt namelijk op beurzen behaald.’
Ook wij gaan wat omzetten en prikken ons vorkje in een gepocheerd Rondeel ei met sauce Choron van tomaat en een handje wildpluk uit andermans tuin, vooral rucola en klaverzuring. Zalig.
Mark Grol en Floris Kappelle genieten van de door chefs Rientz Mulder en Paul Conijn bereide lunch
Feestvreugde en vongole Het goede nieuws is dat hoofdsponsor J. Safra Sarasin Group heeft toegezegd. Grol: ‘Andere sponsors gaan volgen. Wat betreft onze nieuwe commerciële koers zijn we bezig verder te bouwen op een zeer succesvol merk, door kwaliteitsverhoging en het werven van een paar goede hedendaagse galeries. Mogelijk uit het buitenland. Die moeten natuurlijk wel bijdragen aan de feestvreugde: zorgen voor goede klanten en goede publiciteit. Dat wil ik rustig cureren. Ons publiek komt nu voor 90% uit Nederland. We streven wel naar meer ‘betere’ bezoekers, ook uit omringende landen als België en Duitsland. De PAN blijft wel een Nederlandse beurs en gaat zeker niet concurreren met TEFAF. Onze handelaren sturen 240.000 uitnodigingen naar relaties, waarvan er 40.000 komen. Daarvan komt 5 tot 10% echt iets kopen. Dat zijn 2000 klanten, op – afgerond – 100 galeries, dat zijn twintig klanten per galerie. Dan is men blij en uit de kosten.’
Ook wij doen goede zaken met een Zeeuws bord spartelverse vongole, octopus, crustacea en venkelbloesem. Prachtgerecht.
Kwaliteit met een goed verhaal Wat is het geheim van de PAN? Grol: ‘De PAN is een instituut waar mensen naar uitkijken. Het gaat om het merk, de locatie, de bereikbaarheid, de kwaliteit, de beste standbouw en de beste handelaren van Nederland. Wij creëren de ideale situatie zodat mensen in de mood komen om te kopen. Wat ze kopen? Je ziet een verschuiving naar hedendaags. Sterker nog, mensen worden meer en meer hun eigen interieur designer. Ze kopen bijvoorbeeld iets Afrikaans vanwege het verhaal… niet omdat ze verzamelaar zijn van Afrikaanse kunst. Daarnaast staat dan een design stoel en hangt popart aan de muur. Interieurs worden eclectisch en vol van verhalen. Zoals bij mij thuis where east meets west… ik heb in Hong Kong gewerkt. Verder speelt de vraag: hang je vijf kleine schilderijtjes op van 500 euro of een hele goede van 5000? Of een paar levels hoger? Je hoeft mensen niet van alles wijs te maken, als het maar kwaliteit is met een goed verhaal. Dat is de lol van kunst kopen: plezier in je leven! Mooie spullen met goede verhalen.’
Topstukken online De chefs van de RAI pakken uit met zacht gegaarde lende van Waterlands rund met crème van paarse bloemkool, gefermenteerde knoflook en ui van Kesbeke. Geweldige combi… en een goed verhaal van eigen bodem.
Kijken we wat verder van huis, welke ontwikkelingen zien we dan in de internationale kunstwereld? Grol: ‘Je ziet dat ook topstukken op de online veilingen goed worden verkocht. Die mensen weten wat ze kopen. Toch heeft men behoefte elkaar te ontmoeten en kunst te zien in een bepaalde sfeer. Dat is online natuurlijk wat moeilijker. Ik voorzie dat alles kleiner gaat worden en dat we vaker op Nederland gaan focussen. Men zal minder reizen en er zullen minder toeristen komen. Omdat wij ons vooral richten op een Nederlands publiek kan deze trend voordelig uitpakken voor de PAN. Ondertussen houden we contact met collega’s in binnen- en buitenland. Zo zit ik in een club met beursdirecteuren, om snel actuele zaken te kunnen bespreken als social distancing. In deze tijden moeten we elkaar helpen, ook al hebben we elk onze eigen niche en eigen vaarwater.’
Mark Grol op de lege beursvloer van de RAI
Gouden toekomst Mark Grol had eerder leidinggevende functies bij Sotheby’s in Amsterdam, Parijs en Londen, was kunsthandelaar in Hong Kong en directeur bij Cahiers d’Art te Parijs. Waar ligt zijn hart? ‘Bij de verbinding tussen kunst, commercie en netwerk. Die wil ik leggen. Als kunsthistoricus en als gesprekspartner met kennis van kunst en de markt. Na jaren in het buitenland ben ik trots dat ik de PAN als grootste nationale kunstbeurs verder mag uitbouwen. Volgend jaar gaan we een bijzonder jaar tegemoet. Met een PAN die staat als een huis en die recht doet aan alle ambities. Samen gaan wij nog sterker terugkomen.’
Een ferme uitsmijter die nog bekroond wordt door een Frangipane met coulis, vruchtjes van Edith, kletskop van framboos en jawel: bladgoud. Soms is iets wat blinkt wel degelijk van goud. Symbolisch voor de gouden toekomst die we de PAN van harte toewensen. En de RAI natuurlijk die midden in dit ongewenst gesloten seizoen zo’n exquise lunch voortovert.
Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van kunstbeurzen? Abonneer je dan op Tableau Magazine of meld je aan voor de nieuwsbrief!
“PAN Amsterdam brengt ieder jaar 110 handelaren en galeristen bij elkaar in de levendige hoofdstad. Van vele deelnemers hebben we het bericht gekregen dat ze goed hebben verkocht en dat de Nederlandse markt vitaliteit vertoont. We kijken terug op een goede editie”, aldus algemeen directeur Mark Grol. President-commissaris Roberto Payer “Dit jaar sloegen PAN Amsterdam en Jan Taminiau de handen ineen. De kracht van zijn ontwerpen en de kwaliteit van onze kunstwerken kwamen perfect samen in deze succesvolle samenwerking”.
Een selectie van verkopen:
⇥
Frides Lameris Kunst & Antiek (Stand 1) verkocht aan het Victoria and Albert Museum een 18de eeuws homo-erotisch glas. Een achttiende-eeuws glas verkocht glas met het wapen van Vianen werd op de laatste dag verkocht voor de collectie van het Glasmuseum Leerdam.
⇥
Rademakers Gallery (Stand 3) verkocht verschillende werken van Joana Schneider waaronder Daddy, I`m Fine uit 2019 aan een priveverzamelaar.
⇥
Tom Okker Art (Stand 6) verkocht van Lynn Chadwick het sculptuur Sitting Couple, 1973 (editie 2 van 8) met als vraagprijs €75.000 aan priveverzamelaar.
PAN Amsterdam 2020 vond plaats van 22 t/m 29 november (21 november opening) 2020 in RAI Amsterdam.
Een zeldzaam achttiende-eeuws glas met als thema herenliefde is in het openingsweekend van PAN Amsterdam verkocht aan het Victoria and Albert Museum in Londen. Het glas met de afgebeelde Bijbelse figuren David en Jonathan, waarin een homo-erotische boodschap is verborgen, werd aangeboden door Frides Laméris kunst- en Antiekhandel.
De eerste twee dagen werden veel verkopen gemeld. Kunstgalerij Albricht verkocht verschillende schilderijen waaronder ‘Rozen en herfstbladeren’ uit 1948 van Charley Toorop. Het schilderij met een gezicht op Florence van Abraham Teerlink (1776-1857) dat Kunsthandel P. de Boer toonde en voor het eerst in 150 jaar op de markt was, ging naar een particuliere verzamelaar. Tijdens het openingsweekend ontving de beurs voor kunst, antiek en design ruim 10.000 bezoekers.
PAN Amsterdam vindt plaats t/m 1 december 2019 in congrescentrum RAI
Jan Taminiau en Floris Kappelle tijdens de kunst lunch (foto: Martijn Gijsbertsen)
Tekst: Floris Kappelle
Aan de Amsterdamse Herengracht betreedt Jan Taminiau het Ambsassade Hotel. Met een collectie van meer dan achthonderd kunstwerken gaat deze parel aan de gracht prat op een vermelding in de Forbes Top 5 Independent Hotels for Art Lovers. Feitelijk bevinden we ons in een privé museum met een palet vol zintuigelijke prikkels. Dat kunstenaars, Nobelprijswinnaars en schrijvers hier graag verblijven blijkt uit de vijfduizend gesigneerde boeken in de Library. En met Cobra aan elke wand is dit de ideale plek voor de KunstLunch. Pal onder een iconisch werk van Karel Appel nemen we plaats voor een gesprek met de man die dit jaar de showcase verzorgt op de PAN.
Jan Taminiau en Floris Kappelle tijdens de kunst lunch (foto: Martijn Gijsbertsen)
Thuiskomen op de PAN
Ben je zelf een trouw bezoeker van de PAN? “Het zat altijd al in m’n ritme om de PAN te bezoeken. De PAN staat op de agenda. We leven er echt naartoe. De PAN geeft mij altijd een gevoel van thuiskomen. Een warm bad waarin je je mag onderdompelen. Hier kun je dichtbij kunst komen. De beleving is heel anders dan hoe je een museum ervaart of een galerie. Je bent samen met gelijkgezinden. Om te kijken. Of om iets te verkopen. Dat maakt de dynamiek van een beurs zo fijn. Die hele optelsom. Vanwege enorme drukte was ik de laatste jaren veel weg uit Nederland. Ik heb zelfs de showcase van Erwin Olaf gemist. Nu mag ik die invullen. Ik heb carte blanche; ze hebben gevraagd om Jans reflectie op de PAN. Omdat de PAN voor mij iets vertrouwds is, is deze uitnodiging zo leuk. Of ik een cross-over tussen art en fashion ga laten zien? Ik laat mijn wereld zien. En datgene wat ik communiceer met stoffen en borduren. Daarin zie je mijn liefde voor gobelins en Bauhaus. Het is een samenkomst van inspiratiebronnen en voortborduren op waar ik vandaan kom met kunst en antiek. Dat zit in mijn vocabulaire.”
Beurzen en antiek
Wanneer kwam kunst in je leven? “Van jongs af aan werd ik meegenomen naar kunstbeurzen zoals de PAN en de TEFAF. Echt een feest want je kwam in een soort snoepwinkel terecht. Mijn oma was antiquair, net als andere familieleden. Voor een visueel ingesteld kind als ik was het magie om die antiekzaak binnen te lopen. Met de handen op m’n rug stond ik ademloos te kijken naar alle kroonluchters, kasten en kunst. Het niet-alledaagse gaf toen al een goede voedingsbodem voor mijn fantasie. Bij oma op zolder stond het vol met gechipte en gebroken spullen. Daarom was het geen handel meer. Dat waren mijn schatten en ik mocht ermee spelen. Dat versterkte mijn toverwereld. Totdat oma zei dat het allemaal waardeloos was. Een enorme domper. Toch werd ik op een heel onschuldige manier gevoed met kennis over kunst en antiek. Dat heeft zeker invloed gehad op mijn keuze voor de kunstacademie. En op het bestaan als zelfstandig ondernemer. Het ging niet alleen maar om ‘mooi’. Het moest verhandeld kunnen worden. Wat ik heb meegekregen is allemaal heel vormend geweest.”
Jan Taminau, de expositie Reflections in het Centraal Museum, 2018 (foto: Ernst Moritz)
Kunst als business
In hoeverre speelt passie een rol in je werk? “Mijn werk is mijn hobby en mijn hobby is mijn passie. Dat loopt door elkaar in mijn leven. Bij mij is werken geen moeten. Al zijn er voortdurend partijen die aanspraak maken op mijn tijd.” Zoals de Maître die een schaal Zeeuwse creuses inzet met tobiko. Perfect met de champagne van Hostomme. Jan: “Wat ik doe is wat ik voel en wat ik vind. Dat breng ik naar buiten met de grootst mogelijk passie en liefde. Of ik nou mode maak of kunst, daar hecht ik niet zoveel waarde aan. Anderen mogen bepalen of ik couture maak of mode of kunst. Een etiket is zo beperkend en zegt meer over het perspectief van een ander: hoe bekijk je mij? In een dialoog kun je de gelaagdheid ontdekken. Mode kan ook heel dicht schuren tegen kunst. Goede mode grensoverschrijdend? Ik maak alleen maar kleding die niet in de mode is. Kijk, mode wordt altijd gezien als een business. Maar kunst is net zo goed keiharde business. Daar wordt heel goed geld in verdiend. En verloren. Net als in de mode. Die spanning zit erin en dus ook de lol. Van H&M tot mij: dat is mode. In de kunst zit echter een soort scheidslijn. Men is altijd bezig om te kaderen.”
Atelier Jan Taminiau
Ontwerpen is een eenzaam vak. Heb je sparring partners in je atelier? “Nee, ik doe alles alleen. Ik ben heel solistisch. Mijn partner is daarentegen heel sociaal. Die nodigt zestig man uit voor een diner. Zonder zenuwachtig te worden. Ik ontwerp een jurk en communiceer op die manier met mijzelf én anderen. En zo maak ik ook iets voor de PAN. Zoals de PAN vroeger iets voor mij heeft gedaan, zo doe ik nu iets terug. Ik vind het belangrijk dat zo’n instituut blijft bestaan. Ik hoop dat er door mijn inbreng ook een nieuw publiek op de PAN afkomt, dat misschien nog niet veel interesse heeft voor antiek. Voor mij is het van onschatbare waarde dat ik antiek heb mogen zien. Ik bekeek het als jongen, als jongeman en nu als man. Dat ik mij hier mag uiten in gelaagdheid, dat is voor mij de schoonheid van leven.” Ook mooi is de makreeltartaar die ons komt verblijden, met aardpeer, vadouvan en groene kruiden. De lichte frisheid van deze appetizer wordt nog versterkt door de Vernaccia di San Gimignano van Falchini. Jan: “Prachtig gerecht. Leuk als eten ook mooi is. De schoonheid zit ‘m in twee lagen. Eerst visueel en dan de bevestiging door smaak. Het leven wordt pas mooi als het gelaagd is. Net als mensen. Is iemand alleen maar mooi zonder volgende laag, dan is het niet spannend. Mensen willen uitpakken. Er moet spanning zijn die zich opbouwt. Anders is het leven saai.”
Atelier Jan Taminiau (foto: Marc de Groot -styling: Maarten Spruyt -visagie: Irena Ruben)
Afgeserveerd antiek
Er gebeurt veel in de kunstwereld. Hoe blijf je op de hoogte? “Op een beurs vertelt iedereen zijn verhaal. In een soort verstild universum. Het zijn verhalen waarin de handelaar zijn keuze maakt en droomt over de toekomst. Ze geloven dat wat ze brengen een toekomst heeft. Heel leuk om die keuzes te zien. Zeker nu moderne en hedendaagse kunst op een ander voetstuk staan dan antieke objecten die nu vaak bruut worden afgeserveerd. Overigens ben ik tegenwoordig totaal op de hoogte. Mijn partner heeft Christie’s in Spanje gerund, hij is specialist in oude meesters, dus zijn kennis en liefde voor de kunst zijn groot. We bezoeken heel actief beurzen, musea en galerieën. Hij kijkt vanuit zijn intellectuele achtergrond en ik vanuit de emotie. Dan krijg je goede dialogen en vind je elkaar in een soort nieuwe wereld. Dat is een feest. We kochten laatst een werk van een Irakees-Amerikaanse kunstenaar dat met die twee werelden te maken heeft. Een werk dat ons bewustzijn in hoge mate prikkelt.”
Art platforms
Ook prikkelend is het glas intens paarsrode Elysee Mouvèdre uit de Languedoc. Een fijne reisgenoot voor de tournedos Niçoise met pommes dauphines, haricoverts en pancetta die wij onder toeziend oog van een zaal vol werken van Wolvecamp krijgen voorgezet. Het noenmaal in deze fraaie eetzaal kietelt de zintuigen op meervoudige wijze. Naadloos sluit de gewijde sfeer aan op ons gemijmer over de dagelijkse portie kunst. Jan: “Elke dag komt er weer wat nieuws binnen, via een art platform of een appje over werk dat misschien iets voor ons is. Je hebt ten slotte dingen nodig die je batterij opladen. Dingen die je geestelijke voeding geven. Dat heb je nodig, zoals ook dit gerecht: een boeket waar ik blij van word. Net als van het bezoeken van beurzen als de PAN, mijn favoriet, en klassiekers in Nederland als het Stedelijk. Verder kom ik nu op plekken waar ik nieuwe dingen ontdek. Zoals musea in New York en Berlijn en het Prado in Madrid met al die meesterwerken. Wat ik fijn vind aan een museum is dat je er makkelijk binnen kunt lopen en niet alles in een dag hoeft te doen. Je loopt naar binnen, je bekijkt vijf schilderijen en gaat weer weg. And then you digest them. Dan geniet ik intens. Je bestelt hier toch ook niet alles van de menukaart? Daar word je echt niet blijer van.”
Inspiratie
Met pop-ups in Amsterdam, Gstaad, Madrid, Malaga, Bogotá en Sotogrande reist Jan wat af. “Laatst was ik in de Hermitage in Petersburg. Ik had de luxe om daar helemaal alleen rond te lopen. Dan ervaar je de grootsheid en communiceren die werken met je. Als je nu in het Rijks naar de nieuwe filminstallatie van Rineke Dijkstra kijkt, dan zie je dat die communiceert met de Nachtwacht. Tijdens mijn expositie in het Centraal Museum in Utrecht wilde ik ook geen bordjes met tekst zien. Dat leidt maar af, zeker als je visueel bent ingesteld. Je hebt twee soorten mensen: de lezende mens en de kijkende mens. De eerste is theoretisch gevormd en leest elke letter voordat hij de wereld bekijkt waarin hij rondstapt. Door dat lezen nemen ze iets aan en dan gaan ze kijken of ze het ermee eens zijn. Ik vind: als je eerst leest en dan kijkt, dan heb je niks gevoeld. Maar onthoud: er is geen goed of fout.” Ook niet verkeerd is de klassieke Peche Melba, ditmaal met framboos, witte perzik, amandel en begeleid door een mooie Verduzzo Friulano van Valentino Butussi.
Atelier Jan Taminiau (foto: Marc de Groot -styling: Maarten Spruyt -visagie: Irena Ruben)
Showcase op de PAN
Wat zou je nog willen hebben voor thuis? Jan: “Ik ben altijd gegrepen door gobelins. De kleuren, de materialen, het vakmanschap: prachtig. Zoals de gobelins in het Zeeuws Museum. En dan de tragiek. Die vergane schoonheid. Door de verschoten kleuren zie je de tijd erin doorschemeren. Als je ziet dat iets geleefd heeft, dan wil ik het nog meer koesteren. Kunst kan mij enorm inspireren voor mijn eigen werk. Het is een toolbox waaruit je kunt putten. Zo komen de gobelins terug op de PAN. Als een asymmetrische reflectie waardoor je iets teruggeeft aan het leven. Niet symmetrisch, want spiegelen is saai. Je moet niet herkauwen als een papegaai. Je moet je eigen vertaling maken van datgene wat je geraakt heeft. Ik mag hopen dat je op een beurs dingen ziet die iets met je doen. Daardoor is kunst kunst.” Een mooie afsluiting van een ontmoeting met als kerngedachte de beleving van het beeld. Zo ook in het Ambassade Hotel: een tempel vol Cobra waar liefhebbers van kunst zich thuis voelen. Hier geen reproducties aan de muur maar een fenomenale collectie van grote namen uit de vaderlandse schilderscanon. Zo vind je in alle kamers in boutique stijl een Hollandse Meester. Geen straf dus om hier te toeven. Zeker aan tafel met een veelzijdige topontwerper als Jan Taminiau. Op naar de PAN!
Madonnaklok, circa 1630, Duitsland, 29,5x20x12,5 cm
Bijzondere klokken
Ook kleinere niches vinden hun weg op de PAN. Mentink en Roest is gespecialiseerd in Renaissance klokken en uurwerken uit de zestiende tot en met de negentiende eeuw. Het bedrijf is gevestigd in het Betuwse dorp Ingen en heeft een eigen restauratie-atelier. Directeur Menno Hoencamp vindt het belangrijk om als Nederlands bedrijf op de grootste Nederlandse beurs te staan. ‘De PAN is voor ons een belangrijk moment. Alhoewel onze collectie heel erg internationaal is-we staan ook op de TEFAF-is het leuk en fijn om contact te houden met onze Nederlandse clientèle. We laten onder meer twee bijzondere klokken zien. Bijzonder vanwege de leeftijd: ze zijn ruim vierhonderd jaar oud, maar ook bijzonder omdat ze een religieuze functie hadden. Het gaat om een crucifix en een heilige Madonna. Waarschijnlijk zijn ze op kleine huisaltaren of in huiskapelletjes gebruikt. Het was nieuw in die tijd dat klokken ook symbolische waarden kregen. Ze zijn gemaakt in Augsburg, in de hoogtijdagen van de Renaissance.’
Hoencamp verwacht beide klokken te verkopen op de PAN. ‘Er zijn veel mensen die religieuze objecten verzamelen. Maar het kan natuurlijk ook iemand zijn die eclectisch verzamelt. Een dergelijke klok past heel mooi in een modern interieur. Op een sobere witte console bijvoorbeeld. Dat geeft power aan een interieur.’
Japanse prenten
Drie keer per jaar reist Chris Uhlenbeck, eigenaar van Hotei Japanese Prints, naar Japan. Als enige Nederlander mag hij deelnemen aan de kunstveilingen in Tokyo en Kyoto.
Kobayakawa Kiyoshi, Pupillen van de ogen, uitgegeven in 1931, Hitomi houtsnede, 53,4×30,5 cm
‘Een Japanse veiling is heel anders dan we in Europa gewend zijn. Het zijn handelarenveiligen waar we met vijftig, zestig collega’s onderling veilen. Als je lid wil worden, moet je jezelf inkopen. Je moet aantonen dat je kapitaalkrachtig bent en dat je kennis van zaken hebt. Ik handel in 18e-, 19e- en 20e-eeuwse prenten, rolschilderingen en af en toe ook objecten.’ Een van de topstukken die hij laat zien is een houtsnede uit 1931 van Kobayakawa Kiyoshi (1899-1948). ‘Het is een prachtige, zeer belangrijke 20e-eeuwse prent, die ik zeker verwacht te verkopen op de PAN. De PAN is voor ons het allerbelangrijkste verkoopmoment van het jaar. Vorig jaar hadden we meer dan honderd verschillende verkopen. In die acht dagen halen we ongeveer een kwart van onze jaaromzet.’
Uhlenbeck vindt het aantrekkelijk dat de kopers op de Pan zo gevarieerd zijn. ‘Van doorgewinterde verzamelaars tot musea-het Rijksmuseum koopt regelmatig-maar ook mensen die een keer per jaar op de Pan een prent kopen en die ik de rest van het jaar niet zie. En daarnaast zijn er ook mensen die iets kopen om decoratieve redenenen, die iets moois voor boven de bank willen. De beeldtaal van de Japanse prenten sluit goed aan bij moderne interieurs. Ik heb het gigantische voordeel dat door de prijsstelling van de Japanse prenten ik in staat ben om ook hele jonge verzamelaars aan te trekken. Je hoeft geen miljonair te zijn om te beginnen. Een ‘beginnersprent’ kun je al voor 250 euro kopen.’
Tatoeage
In een andere league zit Sander Bijl van kunsthandel Bijl-Van Urk uit Alkmaar. Hij wil dit jaar op de PAN knallen met Het laatste oordeel van Pieter Aertsen (ca 1508-1575). ‘Tijdens de beeldenstorm in de 16e eeuw zijn veel van zijn schilderijen vernietigd. Het is dus uiterst zeldzaam dat er een goede Pieter Aertsen op de markt komt. Ik heb dit werk gekocht in Keulen. Wij zijn de eersten die het goed onder handen nemen. Het wordt as we speak gerestaureerd. Ook laten we er diverse experts naar kijken, om het schilderij een goede plek in het oeuvre van Aertsen te geven.’
Het waren die experts die Bijl op het schilderij wezen. ‘Ik moet je eerlijk zeggen: het is niet een schilderij waar ik van nature meteen op zou vallen. Mijn oog staat afgesteld op de Nederlandse 17e eeuw. Maar gaandeweg, we hebben het nu een jaar in huis, begrijp ik het steeds beter. Het is echt imposant. Als je ervoor staat en je laat het tafereel echt tot je doordringen, kun je het plaatsen in het tijdsbeeld van toen. Maar je zou het zelfs kunnen plaatsen in het tijdsbeeld van nu. Veel jonge mensen, hipsters, laten afbeeldingen uit de Bijbel op hun lichaam tatoeëren. Ga naar Pinterest en je struikelt over de christelijke afbeeldingen op mensenlijven. Ik kan me voorstellen dat mensen dit ook als tatoeage zetten, het is een hele stoere afbeelding.’
Bijl noemt het schilderij een ‘zwaargewicht van extreem hoge kwaliteit’. ‘Ik had er ook voor kunnen kiezen om het op de TEFAF te tonen, daar sta ik ook, maar ik wil het per se op de PAN laten zien, omdat ik de PAN heel serieus neem. In 2006 ben ik er voor het eerst toegelaten doordat kunsthandelaar Robert Noortman, een van mijn mentoren (en mede-oprichter TEFAF en PAN), red.) ervoor gezorgd heeft dat ik er een plekje kreeg. Het waren mijn eerste stapjes op een serieus kunstniveau, dus de PAN is voor mij een emotionele plek.’
Een potentiële koper heeft zich al gemeld bij Bijl. Wie dat is? Hij antwoordt met een geheimzinnige lach.
Pieter Aertsen, Het laatste oordeel, ca. 1545-1547, olie op paneel, 127×149 cm
PAN Amsterdam, van 24 november t/m 1 december in RAI Amsterdam.
Gedurende de beurs biedt PAN Podium bezoekers een afwisselend programma van lezingen en presentaties over uiteenlopende aspecten van kunst en de kunstmarkt. Dit jaar doen onder meer mee: Vereniging Rembrandt, KVHOK, RKD, Museum Kranenburgh, The Kremer Collection en Museum voor Schone Kunsten Gent. www.pan.nl
,
Nu nog wordt de PAN georganiseerd door het team van de TEFAF, maar aan Grol de taak om die twee te ontvlechten. Volgend jaar kust de PAN haar grote Maastrichtse zus vaarwel. ‘Het was de wens van de handelaren. Zij willen een eigen focus, een eigen gezicht.’ De roots van de PAN liggen in de antiekwereld, maar gaandeweg is het aanbod moderne kunst groter geworden, nu is ongeveer de helft hedendaags, modern en design. ‘Wat ik leuk zou vinden, is meer kunst uit Afrika en Oceanië, en meer Romeins en Grieks, maar dat is niet aan mij. Voor een paar mooie designgaleries is ook nog wel ruimte.’
Wat de veranderingen ook zullen zijn, de PAN blijft een Nederlandse beurs, gericht op de Nederlandse markt, zegt Grol. Dit jaar staan er negen buitenlandse deelnemers, zo’n tien procent van het aanbod. ‘We willen niet internationaal worden, maar een krachtig buitenlands accent is welkom, zodat er ook buitenlandse kopers komen. Maar we gaan zeker niet concurreren met de TEFAF. We zijn dé nationale beurs in Amsterdam.’
Pablo Atchugarry, White Composition, 2019,wit Carrrara marmer, 61,5x22x12,5 cm
Buitenlands accent
Boon Gallery uit Knokke is een van die buitenlandse deelnemers. Het familiebedrijf is gespecialiseerd in late 19e-eeuwse en vroege 20e-eeuwse Europese schilderijen. Het richt zich op de top van de markt, met grote namen als Monet, Picasso, Magritte en Léger. Het Italiaanse Kanalidarte komt voor de vijfde keer naar de PAN. De galerie uit Brescia is sterk in het constructivisme en in conceptuele kunst; met internationaal gerenommeerde kunstenaars als Piero Manzoni, Dennis Oppenheim en Richard Long.
Grol noemt de veertigduizend bezoekers ‘een heel goed publiek’. ‘Maar het zou mooi zijn als die nog meer aangezet worden om te kopen. We willen meer goede bezoekers. Een goede bezoeker is iemand die koopt. Wat daarbij heel belangrijk is, een beetje kip en ei, is een goed deelnemersveld. Ik heb nu al tientallen gesprekken gevoerd met handelaren, met potentiële deelnemers, met ex-deelnemers. Het selectiebeleid is streng, maar hoe meer vraag er komt, hoe strenger we kunnen kiezen. We zijn er trots op dat een aantal grote handelaren, zoals Borzo Gallery, na een paar jaar afwezigheid weer meedoet, dat zij vertrouwen hebben in de Nederlandse kunstmarkt. Dat is goed voor de beurs.’ Ook De Backker Art Belgium is terug van weggeweest. Hun stands waarin zij middeleeuwse sculpturen combineren met hedendaagse kunst zijn altijd oogstrelend.
Jonger publiek
Met deelname dit jaar aan onder meer de TEFAF, Frieze Masters London en Frieze New York heeft Borzo Gallery uit Amsterdam een internationale focus. De PAN lieten ze een jaar of tien links liggen, maar sinds vorig jaar is de kunsthandel weer present op de Amsterdamse beurs. Paul van Rosmalen, directeur van Borzo: ‘Naast de internationale beurzen vind ik het toch ook belangrijk om in Nederland goed vertegenwoordigd te blijven. Ik hoop dat de PAN een richting ingaat die ook interessant is voor jonge mensen. Voor onze vaste klanten hoeven we niet naar de PAN, zelfs niet naar de TEFAF. We willen juist graag nieuwe mensen ontmoeten. De PAN heeft het idee uitgezet om een jonger publiek te bereiken en dat spreekt ons aan. Ik hoop dat ze veel gaan doen met nieuwe media.’
Borzo brengt dit jaar een solo van herman de vries. ‘Op de Biënnale van Venetië van vier jaar geleden was zijn deelname een echte eyeopener, het Nederlandse paviljoen was een van de allerbeste paviljoens. We laten op de PAN vergelijkbaar werk zien.’
Borzo doet wel vaker een solo op een beurs. ‘Het bevalt ons beter om de diepte in te gaan, in plaats van je ‘winkeltje’ te verplaatsen naar de PAN. En al is zo’n solopresentatie met een kunsthistorisch karakter risicovoller, ik vind het spannender om te doen.’
herman de vries, links: z.t., schelpeninstallatie, 2019, kokkels uit de Noordzee, diameter 500cm, foto: Roel Backaert. rechts: all all all, 2019, houtskool oppapier, 200x300cm, foto: Joana Schwender
Overal grasduinen
Kim Boske, Amagoi no taki #4, 2018, fotografie, handgemaakt washi paper, indigo,16,3x5x110,5 mm
Het toverwoord van de PAN is eclecticisme. Vooral omdat de verzamelaar steeds vaker verder kijkt dan zijn eigen interesses en ook eens grasduint in andersoortige collecties. Kunsthandelaren roemen dit eclectische karakter van de beurs. Ook worden alle genres door elkaar getoond. Een stand met iconen kan gerust naast de Art Nouvea-juwelen van Epoque Fine Jewels. Eeuwenoude Perzische tapijten van Foumani naast de intrigerende foto’s van Kim Boske bij Flatland Gallery, ook prima.
Juist die afwisseling in de inrichting is een goed idee, vindt Roger Katwijk van de gelijknamige galerie uit Amsterdam. ‘Mijn klanten-en daarin zijn ze niet uniek, je ziet het overal-verzamelen veel eclectischer dan vroeger; veel minder vanuit een bepaald segment of een niche. Voor het publiek is die mix ook leuker. Vroeger had je een hoek met hedendaags en als je dan rechts de hoek omging, kwam je bij de oude spullen. Er was minder cross-over. Nu krijgt de bezoeker de gelegenheid om met iets geheel anders in aanraking te komen. Ik vind dat een winstpunt.’
Het DNA van de galerie van Katwijk bestaat uit hedendaagse kunst met de nadruk op materiekunst, met een neiging tot abstractie. Katwijk neemt de vaste mensen uit zijn stal mee, zoals Henny van der Meer met haar wandsculpturen van staal en Pieter Obels met zijn beelden van cortenstaal. Ook laat hij nieuw fotowerk zien van Tessa Verder. ‘De meesten zijn nog aan het werk, dus het is nog even afwachten waar iedereen mee komt. Of dat spannend is? Jazeker, hoewel ik mijn kunstenaars goed ken, is het toch altijd spannend wat ze hebben gemaakt.’
Vers bloed
Micheal Johansson, shelf made christmas tree, 2019, diverse objecten, billy kast, 180x80x28 cm
Ook Catalijn Ramakers van Galerie Ramakers uit Den Haag beslist op het allerlaatste moment wat ze meeneemt naar de PAN. ´Ik laat hedendaagse kunst zien en van een aantal kunstenaars wil ik graag heel recent werk tonen. Dus die zijn er tot vlak voor de beurs nog mee bezig. Wat ik wel al weet, en waar ik heel trots op ben, zijn twee kunstkerstbomen. Eén kerstboom is van Guido Geelen in samenwerking met Piet Hein Eek. Met takken van staal waarin ondersteboven het kerstverhaal komt te hangen; een glasgeblazen kameel, Maria, Jozef, de kribbe met Jezus. Dat wordt heel mooi, heel spannend. Ik ga er een speciale kamer voor creëren in mijn stand.’
De andere kunstkerstboom is van de Zweedse kunstenaar Michael Johansson. ‘Hij heeft een Ikea-kast, een Billy, helemaal gevuld met witte en groene tweedehands spullen. De vulling heeft de vorm van een kerstboom. Het is echt een fantastisch ding! Het zijn twee grote eyecatchers waar ik heel blij mee ben.’
Voor Ramakers is de PAN een belangrijke beurs, vooral omdat ze er veel nieuwe mensen leert kennen. ‘Niet alleen mensen die hedendaagse kunst verzamelen, maar ook verzamelaars die meer in het antiek zitten. Elk jaar houd ik er toch zeker twintig nieuwe klanten aan over. Op de PAN haal ik dus altijd vers bloed, superleuk!’
Kruisbestuiving
Jan Sluiijters, Stilleven met tulpen, ca 1927, olieverf op doek, 130×115 cm
Tegen een intens blauwe achtergrond dansen de weelderige tulpen in wilde kleuren in een vaas. Het bloemstilleven van Jan Sluijters uit circa 1927 wordt aangeboden door Studio 2000 Art Gallery uit Blaricum. Natalie Meijers: ‘Dit schilderij hing bij Sluijters zelf in de keuken. Zijn dochter Liesje was er erg van onder de indruk. Van haar ouders moest ze verplicht aan tafel blijven zitten tot ze haar bord leeg had. Om de tijd te doden, telde ze dan al die tulpen. Het schilderij, dat ook is opgenomen in archief van het RKD, was lang in een particuliere collectie. Het is bijzonder dat het nu op de markt is.’ Galerie Mokum is al jaren een vertrouwd gezicht op de PAN. In de galerie zelf brengt Mokum een mix tussen talentvolle en gevestigde kunstenaars, op de PAN ligt de focus het wat duurdere segment, op kunstenaars die hun sporen al hebben verdiend. ‘We laten onder meer nieuw werk zien van Dick Pieters, Pedro Escalona en Robert Vorstman’, zegt galeriehouder Rutger Brandt. Daarnaast brengt de galerie een special met beelden van Coderch & Malavia, het succesvolle beeldhouwersduo uit Spanje. Hun beeldhouwwerk is figuratief en heeft de mens als thema. Momenteel is het duo bezig met het onderwerp dans.
Brandt vindt de beurs de laatste jaren beter geworden. ‘Het ziet er mooier uit en het is strakker georganiseerd. Het is eigentijdser. Het aanbod is breder, waardoor er een mooie kruisbestuiving ontstaat tussen geïnteresseerden van verschillende disciplines. Voor mijn bestaande klanten is het een feestje. Beetje bijkletsen, ze zien je collectie weer, zijn altijd benieuwd wat je hebt verzameld voor hét evenement van het jaar. Maar daarnaast wil ik nieuwe relaties opbouwen. Het belangrijkste van de beurs is dat ik er nieuwe klanten aan overhoud.’
Coderch & Malavia, Walking in Beauty, 2018, Brons, 45×36,31cm
Wolvecamp is een zeer gewaardeerd en gezocht kunstenaar, maar voor het grote publiek een minder bekend lid van de kunstenaarsgroep Cobra. Geboren in Hengelo raakte hij eenmaal in Amsterdam rond 1948 bevriend met Karel Appel, een vriendschap die een leven lang zou duren. Waar Appel extrovert, reislustig en voor niemand bang was, was Theo Wolvecamp een ingetogen en bedachtzaam man. Na een gezamenlijke tijd in Parijs, ze deelden zelfs een atelier, keerde hij eind jaren ’50 terug naar het land van zijn jeugd.
Theo Wolvecamp, Abstracte Compositie, 1964
Cobra
In Hengelo verlieten slechts enkele schilderijen per jaar zijn atelier omdat hij zelfkritisch was en een zeer hoge standaard hanteerde. Wolvecamp was in het begin geïnspireerd door schilders als Picasso en Miro, maar had al snel een eigen signatuur. In de jaren zestig ontwikkelde zijn werk zich van een speelse Cobra stijl naar een bezonken abstractie, waarbij de afwisseling van kleur met zwarte banen een internationaal herkenbare kalligrafie oplevert. Deze stukken worden door critici beschouwd als zijn beste werk. Wolvecamp heeft zijn leven lang veelvuldig (internationaal) geëxposeerd en zijn werk is vertegenwoordigd in alle belangrijke moderne kunstmusea in Europa en de Verenigde Staten. De roemruchte galerist Herman Krikhaar was een groot promotor van zijn werk, net als Stedelijk Museum directeur Willem Sandberg.
Op 24 november barst het geweld los op PAN Amsterdam 2019. Ruim 45.000 kunstliefhebbers laten zich inspireren en verleiden door de vele duizenden kunstvoorwerpen die op de beurs worden aangeboden. PAN Amsterdam staat bekend als een exclusieve gelegenheid die voor vrijwel elke bezoeker een bron van inspiratie is.
Het magazine Tableau is mediapartner van PAN. Tableau – een begrip op het terrein van beeldende en toegepaste kunst – verschijnt 2 weken voor de PAN start – met de exclusieve PAN-editie. De redactie geeft een preview op wat de bezoeker allemaal te wachten staat. Met onder meer de verschillende Nederlandse galeries, de Belgische galeries en de specialistische galeries. Maar ook over het zogenaamde PAN-podium, een inspirerend programma over uiteenlopende aspecten van kunst en de kunstmarkt.
Geef ook acte de presente in deze exclusieve PAN-editie.
Voorzitter Stichtingsbestuur Ad ’s-Gravesande: ‘PAN Amsterdam is ruim drie decennia Nederlands grootste beurs voor kunst, antiek en design. De beurs kenmerkt zich door de kwaliteit van de kunst en de expertise van de deelnemers. De Raad van Commissarissen heeft de afgelopen jaren ingezet op vernieuwing en dit zetten we door onder de dagelijkse en bevlogen leiding van Grol. Met zijn jarenlange ervaring in de kunstwereld, grote netwerk en uitstekende kennis van kunst en kunstmarkt zal hij de identiteit van PAN verder ontwikkelen, de ambities voor de toekomst realiseren en de marktpositie van de beurs verstevigen. Grol krijgt tevens de opdracht om de dienstverleningsrelatie tussen PAN Amsterdam en TEFAF op redelijke termijn te herijken. Daarmee komt na verloop van tijd een einde aan het managementcontract met TEFAF, zoals dat tot nu toe bestond. Deze beslissing is genomen in samenspraak met Patrick van Maris, die als CEO van TEFAF tot vandaag ook Algemeen Directeur van PAN Amsterdam was. Ook Van Maris is voorstander van een geleidelijke overgang naar een nieuwe relatie met PAN Amsterdam.’
De timing is gunstig voor beide partijen hun eigen weg te vervolgen. PAN Amsterdam richt zich meer op de nationale kunstmarkt, terwijl TEFAF zich steeds meer focust op de internationale markt met uitbreidingen naar New York en wellicht naar Azië in de toekomst.
Mark Grol: ‘PAN Amsterdam is een geweldige beurs die nog steeds vitaal en relevant is. De Nederlandse kunstmarkt is een eigen ecosysteem, waarin PAN Amsterdam een belangrijke rol in speelt. In een stad die bruist van creativiteit en innovatie ga ik verder bouwen aan een prachtig in een veranderende kunstmarkt met, op termijn, een eigen, nieuw team. Na bijna acht jaar in het buitenland gewerkt te hebben ben ik volop trots dat ik hier weer aan de slag kan gaan.’
PAN Amsterdam 2019 wordt nog georganiseerd door TEFAF. Vanaf 2020 zal PAN Amsterdam de organisatie zelf op zich nemen.
