Vanuit de hele wereld melden kunstenaars zich aan voor een werkperiode aan de Rijksakademie. De excellente voorzieningen en de rust om hier twee jaar lang geconcentreerd te werken maken het tot een gewilde plek. Dat is deels te danken aan de goed uitgeruste werkplaatsen. Een blik achter de schermen.
TAPIOCA IN PLAATS VAN EPOXY
Paint lab staat er op de deur, maar die term dekt de lading al lang niet meer. Het onderzoek dat hier plaatsvindt, verkent de grenzen van verf, hars, mallen, rubber, gietsels en meer. Deze werkplaats is al 25 jaar het domein van Arend Nijkamp. Vaak ruikt het er naar terpentine. Vandaag ruikt het naar kurkuma. Razia Barsatie gebruikt sinds 2013 kruiden uit de Hindoestaans-Surinaamse keuken in haar werk en onderzoekt hier hoe ze curry en kurkuma als pigment kan toepassen en of er een ecologisch alternatief voor epoxy te vinden is.
Daarnaast wil ze op de Rijksakademie uitzoeken hoe ze het werk meer 3D kan maken. Ze begon met een aubergine die ze in epoxy goot, maar dat materiaal vond ze te chemisch. Een alternatief vond ze in tapiocameel: als je dat kookt wordt het een transparante gelei die geleidelijk uithardt. Zolang het nog vloeibaar is kan ze erin tekenen: met een spuitje brengt ze poeder van kurkuma, curry of houtskool in. Die tekening blijft zichtbaar in het eindresultaat.
Het probleem waar ze nu aan werkt is hoe ze het ‘plakkaat’ van tapiocameel vlak kan houden, steviger kan maken en in een volgend stadium wellicht nog meer volume kan geven. Arend Nijkamp adviseert en denkt mee. Hij heeft een achtergrond in de industrie en veel materiaalkennis. Meedenken betekent vooral dingen uitproberen: een laag autolak bijvoorbeeld zorgt voor een mooie heldere glans en een harder eindresultaat. Maar, ecologisch is het niet. En dus zoeken ze verder naar een beter alternatief.
Barsatie roemt de vrijheid die ze heeft op de Rijksakademie.
Er is ruimte om alles te onderzoeken en uit te proberen. Ze maakt gebruik van bijna alle werkplaatsen die er zijn om tot de installatie te komen die ze als eindwerk voor ogen heeft. Hier het onderzoek naar pigment en drager, in de metaalwerkplaats hoe ze het aan de muur kan bevestigen, in het medialab hoe ze het geluid van murmelende stemmen kan verwerken in de installatie. En bij het keramieklab werkt ze aan ‘lange monden’ waaruit die stemmen zullen klinken. Ook in het keramiek gebruikt ze de kurkuma weer als pigment. Voor haar zijn de kruiden een verwijzing naar haar culturele achtergrond en identiteit. Het is materiaal dat dicht bij huis is, makkelijk te verkrijgen en het past bij de huiselijke situatie die de inspiratie vormen voor haar werk, en bij de kleur van haar huid. Met vertrouwde geuren, materialen en tinten brengt ze persoonlijke elementen in haar werk, dat universele thema’s als achtergrond, uitwisseling en herinnering omvat.
ZOEKTOCHT
Elke kunstenaar komt met een andere vraag in de werkplaats, zegt Nijkamp. Sommigen komen even langs, anderen – zoals Barsatie – een half jaar lang dagelijks. Soms weet Nijkamp het antwoord al, maar gaat dan toch opnieuw het onderzoek aan. Want hij weet intussen uit ervaring dat er voor de kunstenaar desondanks vaak een bruikbaar aspect uitkomt. ‘Ik leer ook van hen. Het out of the box denken, de doelgerichtheid en hun vasthoudendheid om verder te zoeken. Ik ben opgeleid in een industriële baan, waar alles precies moest kloppen. Hier zijn onverwachte resultaten vaak ook welkom.’ Dat en het internationale gezelschap op de Rijksakademie maken het voor hem tot een inspirerende omgeving.
Centraal in het paintlab staat een tafel met allerlei materiaalexperimenten. Sommige zijn al tientallen jaren oud, waardoor ook het effect van de tijd op het materiaal zichtbaar is. De eens kristalheldere hars blijkt jaren later vergeeld; of bleef juist goed, maar is nergens meer te verkrijgen. Die kennis en ervaring is in elke werkplaats terug te vinden.
In het medialab trekt specialist elektronica Kees Reedijk een dikke ordner uit de kast en laat zien wat er zoal gemaakt is. Een eindeloze reeks technische hoogstandjes komt voorbij. Bewegende hoofden van Kim en Kim (Kardashian en Jong-il), een houten cirkel die het geluid van de branding imiteert, flipperkasten en het pak met bewegende vingers van kunstenaar Mette Sterre. Het medialab is uitgerust met alle denkbare apparaten op het gebied van audio, video, elektronica, animatie, 3D scanner en printer. En zo veelzijdig is elke werkplaats. De werkplaatsen zijn een goudmijn voor kunstenaars. Alles is er: verf, keramiek, metaal, hout, print, media en animatie. Alles zowel analoog als digitaal. Allemaal up to date en met medewerkers die veel kennis en ervaring hebben en die graag over grenzen heen denken.
MEER DAN JE ZELF KUNT BEDENKEN
De ervaring en samenwerking tussen de werkplaatsen heeft ook Mette Sterre veel gebracht in haar verblijf op de Rijksakademie (van 2019-2021). Voor haar installaties en performances had ze zowel de keramiekwerkplaats als de metaalwerkplaats en het medialab nodig. Sterre maakte veel indruk met haar performances op de Open Studios, de dagen dat de kunstenaars op de Rijksakademie hun atelier openstel-len voor publiek. De pakken die ze in haar performances gebruikt lijken draagbare sculpturen, en zijn nog maar net verbonden met de menselijke vorm. Bewust zoekt ze daarin de grens tussen een beetje eng en een vriendelijke alien. De vraag ‘wat is dit voor wezen en wat wil het van mij’ dringt zich op en zorgt voor vervreemding.
In haar laatste presentatie op de Rijks kwam zelfs de met een kleurrijke massa beklede wand tot leven. Een onzichtbare robot deed de muur golven en het pak van de performer bewoog door middel van ventielen die op afstand aangestuurd werden. Vrijwel alle werkplaatsen droegen eraan bij. ‘Voor de mallen heb ik heel veel onderzoek gedaan met Lotte Nijhof, de arduino die de ventielen in het pak aanstuurt is geprogrammeerd door Kees Reedijk, Stephan Kuderna van de metaalwerkplaats dacht mee over de compressor, Arend Nijkamp over welke rubbers en welke afwerking. Zo was iedereen betrokken, en zij overleggen ook onderling over hoe een project loopt. Dat is heel waardevol; als je samenwerkt met verschillende deskundigen van buiten mis je dat.’
De werkperiode heeft voor haar veel betekend. ‘Ik heb er veel nieuwe technieken geleerd; maar ook waar je mensen en materialen kunt vinden en hoe je kunt zoeken. En iets heel simpels als hoe je dingen moet noemen. Wat een relais is of een arduino. Vaktaal en vakkennis. En ik heb er groter leren denken. Vroeger dacht ik ‘zat er maar een printer aan mijn hoofd, waarmee ik het idee zo kon uitvoeren’. Nu weet ik dat er veel meer mogelijk is dan ik zelf kan verzinnen. Met de kennis en ervaring van anderen erbij is eigenlijk alles mogelijk.’ Naast de tijd die een werkperiode van twee jaar biedt, is het vooral ook die samenwerking die bijdraagt aan verdieping. Sterre: ‘Je moet communiceren over wat je wilt maken en waarom, daardoor ga je ook nauwkeuriger formuleren. En anderen dragen theorie en informatie aan die je nog niet kende. Daardoor ben ik gearticuleerder gaan nadenken over materie, animisme, artificial intelligence, bewustzijn en andere thema’s in mijn werk. Het werk is daar geraffineerder en sterker van geworden.’
FOCUS
Een werkperiode aan de Rijksakademie is een droom voor veel kunstenaars. Vaak zorgt een residency hier voor een beslissende stap naar een ander niveau en een internationaal perspectief. De ogen van veel galeriehouders en curatoren zijn gericht op de jaarlijkse Open Studios. De werkplaatsen zijn goed uitgerust en de technisch specialisten even gedreven als de kunstenaars in het zoeken naar de beste oplossing. Er is tijd om te verdiepen, zowel technisch als inhoudelijk. Ondanks de populariteit van de Open Studios en de druk die dat legt op de deelnemers, is het proces tijdens een werkperiode toch het belangrijkst. Artist driven is de term die ze daarvoor hebben bedacht: niet een van bovenaf opgelegd curriculum, maar wat de kunstenaar zelf wil onderzoeken is leidend voor het verblijf. Razia Barsatie: ‘Ik wilde al lang naar de Rijksakademie, maar voelde me niet ready. Je voelt ‘ik moet me verdiepen in het materiaal’. Die stap kan hier. Hier kan ik veel uitzoeken, wat kan en wil ik met het materiaal. Maar ook de manier van denken is veranderd: veel breder en specifieker, ik weet nu waar ik naartoe wil en kan daar weer jaren mee verder.’
• Rijksakademie Open Studios, 14, 15 en 19 t/m 22 mei 2022 Rijksakademie, Sarphatistraat 470 Amsterdam
rijksakademie.nl
raziabarsatie.com
mettesterre.com
Op de hoogte blijven: abonneer je op onze nieuwsbrief!
