TEFAF in Maastricht moest afgelopen maart voortijdig haar deuren sluiten wegens het coronavirus dat zich daar bleek te verspreiden. Ook andere belangrijke internationale kunstbeurzen en veilingen werden in de daaropvolgende maanden afgezegd of uitgesteld tengevolge van het virus. Wat zijn de gevolgen voor de kunstveilingen?
Fairtigue
Hoe ingrijpend zijn de gevolgen van het coronavirus voor de nationale en internationale kunstmarkt, ook op langere termijn? Natuurlijk zal dat er mede van afhangen of en hoe snel het virus kan worden ingedamd door vaccins. Er was al in toenemende mate sprake van de zogenaamde ‘fairtigue’: een overdaad aan internationale (vaak hedendaagse) kunstbeurzen die het hele jaar door overal ter wereld in steeds grotere getalen werden georganiseerd, en die elkaar qua timing soms flink dwars zaten. Een oplossing leek niet in zicht.
Maar nu al is duidelijk dat de kunstmarkt zichzelf als gevolg van de coronacrisis definitief opnieuw aan het uitvinden is. Veel ‘live’ activiteiten worden vervangen door online evenementen of vinden alleen op kleine schaal plaats: minder publiek tegelijk tijdens kijkdagen en kunstveilingen, bij beurzen, handelaren en galeries. De situatie dwingt hen met fantasie en inventieve digitale technieken oplossingen te bedenken, om nu als organisatie of bedrijf te overleven en op langere termijn toekomst te hebben. Dat resulteert in aanpassingen qua timing, omvang, vorm, locatie, presentatie en techniek, die deels al langer op zich lieten wachten.
Een goed geoliede machine
De internationale veilinghuizen worden gezien als een goede graadmeter voor de stand van zaken in de kunstmarkt, en lopen vaak voorop in vernieuwende technische ontwikkelingen in die markt. Traditioneel reageerde de markt terughoudend op de ‘online only’ kunstveilingen die sinds een aantal jaren aan een opmars bezig waren. Die leenden zich vooral voor de verkoop van de minder kostbare stukken, seriematig geproduceerde objecten en hedendaagse kunst. De conditie van hedendaagse kunst is vrijwel zonder uitzondering goed, want recent gemaakt. De meerderheid van de online kopers is jonger dan 40 jaar. De meeste kopers van die generatie toonden tot nu toe vooral interesse in hedendaagse kunst (inclusief fotografie), design en modieuze objecten zoals kostbare juwelen, horloges, handtassen en sneakers (!).
Voor duurdere, oudere kunstwerken (vroeg 20e eeuw en eerder) was tot nu toe vooral interesse vanuit middelbare en oudere verzamelaars. Zulke kunst willen kopers meestal graag persoonlijk in de hand hebben gehad voor een goede inspectie alvorens ze er veel geld aan uitgeven, mede omdat de conditie op een afbeelding vaak slecht beoordeeld kan worden. De conditierapporten die de veilinghuizen leveren van hetgeen zij aanbieden zijn niet altijd even kritisch, terwijl de conditie (de mate waarin een oud kunstwerk is bewaard zoals ooit gemaakt) zeer verschillend kan zijn. Grondige inspectie was voorheen mogelijk tijdens de seizoensmatig georganiseerde internationale veilingweken. Na het bezoek aan de kijkdagen volgde de live veiling, waaraan men in de zaal, per telefoon of online kon deelnemen. Maar het origineel zelf zien was toonaangevend. Ook als handelaren en adviseurs cliënten adviseren over aankopen geven zij er de voorkeur aan een object zelf in het echt te kunnen inspecteren, en raden cliënten aan vooral ook zelf het origineel te bekijken alvorens tot aankoop over te gaan. Want digitale afbeeldingen kunnen een vertekend beeld geven van een object, en dat kan tot grote teleurstelling bij de koper leiden wanneer het object daar arriveert.
De internationale veilinghuizen zagen vanaf maart dit jaar hoe het virus hun gewoonlijk goed geoliede veilingmachines krakend tot stilstand bracht door de vele geannuleerde kunstveilingen. Om hun omzet enigszins in stand te houden wijzigden ze de koers en zetten sterk in op digitalisering van de activiteiten. Niet alleen werd het aantal ‘online only’ veilingen sterk verhoogd, ook namen de veilinghuizen tegelijk steeds meer kostbare en oudere stukken op in die veilingen. Eerder waren er één of twee foto’s van een online aangeboden object beschikbaar. Maar met de recente aanpassingen worden objecten van vele kanten gefotografeerd (van schilderijen ook de achterzijde), en soms zelfs in een settting geplaatst om een indruk te geven van de verhoudingen ten opzichte van persoon en ruimte. Van bijzonderder stukken verschijnen steeds vaker korte video’s online.
Het resultaat was ernaar: het publiek, geïsoleerd door het virus, bleek deze kunstveilingen (soms uit verveling) in steeds grotere aantallen en vaker te bezoeken, en ook te bieden en te kopen. Met verbazend goede resultaten als gevolg. De veilinghuizen konden heel veel nieuwe, ‘first time’ kopers begroeten die soms bereid bleken ongewoon hoge bedragen te betalen. Sotheby’s gaf in een recent verslag aan dat hun online omzet met meer dan 400% was gestegen. Meer dan 30% van alle bieders en kopers zijn nu jonger dan 40.
Global sale
Intussen moesten de veilinghuizen oplossingen zoeken voor hun teruggelopen ‘gewone’ omzet. De goede online resultaten gaven genoeg vertrouwen om de traditionele belangrijke ‘live’ kunstveilingen aan te passen qua vorm en organisatie om zo de omzet enigszins op peil te houden. Het veilingseizoen eindigde de afgelopen decennia begin juli, en het tweede halfjaar begon weer in september. Die traditionele planning bleek rekbaar, gedwongen door de noodzaak van omzet draaien werd het seizoen verlengd tot eind juli.
Een van de live kunstveilingen bij Christie’s die getroffen werd door de lockdown in Parijs was de veiling van oude tekeningen op 27 mei. Normaal versturen de veilinghuizen voor zo’n veiling ongeveer 1500 catalogi en zien steeds meer interesse op internet. Nu waren er veel minder cliënten van buiten Parijs op de kijkdagen en op de veiling en was het afwachten hoe de veiling zou lopen. In de aanloop bleek dat de online catalogus ruim 15.000 keer was gedownload. Het bereik was dus het tienvoudige van de reguliere papieren catalogus. In de veilingzaal zat slechts een fractie van het gewone publiek, maar de telefonische en online biedingen waren beter dan voorheen. De veiling verliep uitstekend, met representatieve opbrengsten.
Christie’s organiseerde op 10 juli ONE: A Global Sale of the 20th Century, een logistiek complexe veiling met 80 laat 19e- en 20e-eeuwse kunstwerken die in vier veilingzalen over de hele wereld werden aangeboden: 10 in Hong Kong, 15 in Parijs, 21 in Londen en 34 in New York. René Margritte’s schilderij L’ Arc de Triomphe uit 1962 bracht in Londen bij een schatting van £6.500.000-9.500.000 inclusief koperscommissie bijna £18.000.000 op, de ster van de veiling was Roy Lichtenstein’s Nude with Joyous Painting uit 1994 dat in New York met ruim $46.000.000 het duurste veilingkavel van het eerste halfjaar van 2020 werd. In totaal realiseerde deze op vier plaatsen tegelijk georganiseerde veiling meer dan €370 miljoen.
Sotheby’s lanceerde met ‘Rembrandt to Richter’ op 28 juli een veiling waarin voor het eerst 70 toplots oude, moderne en hedendaagse kunst in combinatie werden aangeboden. De interactieve catalogus voor deze veiling werd door meer dan 34.000 mensen bekeken, bieders uit 47 landen deden mee, terwijl ruim 150.000 mensen de veiling online volgden. Op alle continenten van de wereld had Sotheby’s veilingmeesters in digitale veilingzalen staan die biedingen aannamen, en tegelijkertijd in contact stonden met de veilingmeester in Londen waar de stukken in drieënhalf uur werden geveild. Met hamerprijzen uiteenlopend van €200.000 tot €25.000.000 per kavel bracht de veiling in totaal ruim €160 miljoen op. Het publiek voor deze veiling was uiteenlopender dan in de traditionele gespecialiseerde veilingen. De bieders kwamen uit alle categoriëen van de aangeboden stukken: verzamelaars van oude, impressionistische en moderne kunst, maar ook van hedendaagse kunst. Wat bleek? Cliënten die gewoonlijk in hun ‘eigen’ categorie kunst kochten boden nu ook op werken uit andere categorieën. Dit sluit aan bij de trend van het toenemende aantal ‘eclectische’ verzamelaars, die naast bijvoorbeeld een schilderij van Lucian Freud en een Pablo Picasso ook een museaal 18e-eeuws meubel en een zeldzame 19e-eeuwse sculptuur kopen.
Parallel aan deze nieuwe kunstveilingen hebben de grote veilinghuizen hun omzet uit ‘private sales’, de bemiddeling bij directe onderhandse verkoop, enorm zien stijgen. In het eerste halfjaar van 2020 lijken Sotheby’s met 25% en Christie’s met 30% minder omzet de schade van het virus relatief goed te doorstaan.
Innovatieve oplossingen
De beroemde Basel Art Fair en de Londense Frieze Art Fair annuleerden hun ‘live’ beurzen en organiseren ‘online-only viewings’. De New Yorkse Salon Art + Design stuurt aan clienten dit najaar een luxe tijdschrift dat de dubbele oplage heeft van de reguliere bezoekersaan- tallen. TEFAF zegde haar voorjaarsbeurs in New York af en organiseert 4 november een TEFAF online New York met ‘300 masterpieces’. Intussen openden meerdere New Yorkse hedendaagse galeries én veilinghuizen bijkantoren in upstate New York, waar veel vermogende verzamelaars een huis hebben en het virus vermijden.
De biënnale Manifesta, die elke twee jaar in een andere Europese stad plaatsvindt, wordt dit jaar georganiseerd in Marseille en loopt nog tot eind november. Kort na de opening eind augustus bleek Marseille een ‘corona hot spot’ en werd afgeraden daarheen te reizen. Desondanks kwamen er in het eerste weekend al ruim 1000 bezoekers. Live kunstbeurzen, waaronder Art Paris en Bedin Art Week vonden begin september plaats met redelijk succes, hoewel het coronavirus overal het overheersende thema bleef.
In ons land hebben veel galeries serieuze problemen om te overleven, en een aantal zal zonder steun mogelijk sluiten. Een aantal veilinghuizen heeft de planning en de digitale capaciteit snel aangepast. Online kunstveilingen lijken ook hier succesvoller dan ‘pre-corona’ en draaien volop, deels in combinatie met live veilingen en kijkdagen. Het Venduehuis in Den Haag verplaatste haar live voorjaarsveilingen van oude, 19e-eeuwse, moderne en hedendaagse kunst, zilver, juwelen, Aziatische kunst, meubels en varia naar de eerste week van september. Het resultaat was uitstekend: gemiddeld werd zo’n 85% van de aangeboden stukken verkocht, met veel meer online activiteit en meer nieuwe cliënten dan voorheen. Uiteindelijk werd zo de omzet van het eerste halfjaar ruim gehaald.
De beurzen in ons land hebben een flinke klap gehad. Terwijl de volgende TEFAF in Maastricht gepland staat voor maart 2021 is de PAN Amsterdam, die gepland stond voor eind november van dit jaar, geheel geschrapt en verplaatst naar november 2021. De beurs Art Breda werd aanvankelijk verplaatst van april naar september 2020, maar daarna toch doorgeschoven naar april 2021.
Sommige handelaren zoeken naar innovatieve methoden om hun cliënten toch te bereiken, of hen te verleiden tot een bezoek. Zo werkten zes Nederlandse TEFAF handelaren op uiteenlopende gebieden begin september samen door in het Amsterdamse Hilton Hotel hun verkoopexpositie Art Affair neer te zetten met maximaal 40 bezoekers tegelijkertijd. Bij meer bezoekers konden die zich verpozen in de bar of op het terras. Het resultaat was dusdanig dat dit concept dit najaar wordt herhaald. En eind augustus vond het Smart Distance Lab plaats in de Kromhoutwerf in Amsterdam-Noord, een beurs waar eindexamen studenten van kunstacademies hun werk toonden. Tegelijk was dit een van meerdere onderzoeken naar de realiteit van 1,5 meter afstand op zo’n evenement, en dat zal van belang zijn voor de mogelijkheden van alle grotere activiteiten in de kunstmarkt in de nabije toekomst. Het Arts & Antiques weekend in de Amsterdamse Spiegelstraat werd uitgebreid naar 19 tot en met 27 september en veel handelaren van buiten de stad vonden een etalage om hier ook mee te doen – een soort beurs op straat !
Terug naar vroeger lijkt inmiddels onmogelijk. De online kunstmarkt heeft zich definitief gevestigd en die ontwikkeling zal zich internationaal verder voortzetten. Dat heeft uiteindelijk misschien wel meer voor- dan nadelen, vooral voor hen die zich aanpassen aan de nieuwe ontwikkelingen. Voor veel kunstkopers is de steeds digitalere kunstmarkt een prettige afleiding van het dagelijks leven, maar uiteindelijk blijft de buzz van een kunstbeurs waar men elkaar treft voor het originele kunstwerk toch waar het om gaat.
Johan Bosch van Rosenthal (1963) is directeur-eigenaar van Art Consult, adviseurs van kopers en verkopers in de kunstmarkt sinds 1999. http://www.artvaluations.nl
Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het gebied van veilingen? Abonneer je dan nu op Tableau Magazine of schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
