Dat Yayoi Kusama, wereldberoemd om haar stippen en spiegelruimtes, een geschiedenis heeft in Nederland is weinig bekend. Stedelijk Museum Schiedam zet de spotlight op de vijf jaar waarin ze regelmatig in Nederland verbleef en samenwerkte met de NUL-beweging.
Jan Schoonhoven heeft zijn sokken nog aan. Het is niet het meest in het oog springende op de 55 jaar oude foto, maar wel memorabel: verschillende ooggetuigen herinneren zich hoe de ietwat schrale Schoonhoven onbeschaamd geheel uit de kleren gaat in de kapel van Stedelijk Museum Schiedam – met uitzondering van zijn sokken. Waarom hij naakt is? Omdat Yayoi Kusama hem wil overladen met stippen.
Wie Kusama zegt, zegt stippen. Maar ook: oneindig ogende spiegelruimtes en wereldfaam. En vooruit, waarschijnlijk ook Louis Vuitton. Nederland staat niet in de top tien van associaties en ontbreekt ook in de meeste overzichten en catalogi. Toch verbleef deze superster tussen 1965 en 1970 regelmatig voor langere tijd in Nederland, waar ze een atelierruimte had, een vijfjarig contract bij Internationale Galerij Orez in Den Haag en exposities in onder meer Amsterdam, Loenersloot, Enschede en Schiedam. Een deel van haar biografie dat tot nu onderbelicht is gebleven. Tijd voor een spotlight, zo dachten ze bij Stedelijk Museum Schiedam.
Spoor van foto’s
Aanleiding voor de tentoonstelling ‘Yayoi Kusama De Nederlandse jaren 1965-1970’ zijn de onderzoeksbevindingen van het 0-instituut, dat – onder leiding van Tijs Visser, vanuit de nalatenschap van zijn oom Henk Peeters – bronnen verzamelt over de internationale ZERO-beweging. Toen Yayoi Kusama (1929) veelvuldig in foto’s en correspondentie opdook, vroeg Visser Stedelijk Museum Schiedam of ze daar een tentoonstelling over wilden maken. ‘Dat wilden wij heel graag,’ aldus curator Catrien Schreuder. Niet alleen behoort werk rondom de NUL-beweging en andere seriële, systematische en radicale kunst uit die tijd tot het verzamelgebied van het museum, ook het ophef veroorzakende bestippelen van Schoonhoven vond er plaats. ‘Die foto’s duiken regelmatig op, maar we hebben niets in de collectie waarmee we dit historische moment kunnen vertellen,’ aldus Schreuder. Met de foto’s als leidraad heeft zij samen met het 0-instituut Kusama’s spoor door Nederland gevolgd. ‘Kusama was ook in die tijd al een opvallende verschijning en ze is veel gefotografeerd. Niet alleen door persfotografen, maar ze nam ook fotografen mee op stap en dan ontstonden mooie reportages. Het werd onderdeel van haar werk.’
Haar werk is overal ter wereld, maar het mooie is dat van deze periode nog best veel werk in Nederland is
Zo fotografeerde Harrie Verstappen haar bijvoorbeeld tijdens het ontbijt in het hotel als ze zojuist twee boterhammen van haar rode stippen signatuur heeft voorzien. En soms gebruikte Kusama deze foto’s als basis voor geschilderde structuren van stippen of organische vormen. Een vleugel van het museum zal – naast vitrines vol foto’s en originele afdrukken – gevuld worden met schilderijen, tekeningen, sculpturen en installaties uit die tijd. ‘Haar werk is overal ter wereld, maar het mooie is dat van deze periode nog best veel werk in Nederland is. Bij musea, maar ook bij particulieren, mensen die destijds iets van haar kregen of kochten om haar te steunen.’
Van Japan tot Nederland
Als kind nam Kusama haar tekenspullen overal mee naartoe. Opgaand in details en repeterende structuren in de natuur vormde het ook toen al een tegengif voor de angstaan jagende hallucinaties die haar teisteren. Ze wist al vroeg dat ze uit het keurslijf van het vrouwonvriendelijke en nationalistische Japan zou moeten breken om werk te kunnen maken zoals ze dat wilde. En ook al had ze thuis haar eigen atelier, haar verstikkende ouders steunden haar bepaald niet. Aangemoedigd door een briefwisseling met Georgia O’Keeffe – als onafhankelijke, vrouwelijke kunstenaar een belangrijk rolmodel – lukte het Kusama voor haar dertigste naar de Verenigde Staten te vertrekken. Het vaak armoedige leven in een meedogenloos New York deed een zwaar beroep op Kusama’s doorzettingsvermogen, maar binnen twee jaar kon ze al verschillende groepstentoonstellingen en een solo bij haar naam noteren. Ze toonde haar Infinity Netpaintings, doeken die ze nauwgezet vol schilderde met bijna een vormige boogjes. Van een afstand ogen ze monochroom, maar wie een stap dichterbij zet, wordt beloond met een glimp van een oneindig universum.
Verder lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.
Yayoi Kusama. De Nederlandse jaren 1965-1970 – Nieuw licht op de beginjaren van superster Kusama
Stedelijk Museum Schiedam
23 september 2023 t/m 25 februari 2024
(naast werk van Yayoi Kusama ook van o.a. Marianne Domisse, Harrie Vestappen, Lotti van der Gaag en Henk Peeters.)
