Een schets van potlood of houtskool is het startpunt van talloze meesterwerken uit de kunstgeschiedenis. Het zijn deze lijnen waarmee de kunstenaar het werk tot leven brengt. De eerste ideeën krijgen (letterlijk) vorm op een vel papier en zijn onontbeerlijk voor het totstandkomen van menig kunstwerk. Schetsen is een directe en associatieve manier van werken, waarbij het handschrift van de kunstenaar herkenbaar is. Een kunstwerk op papier is echter meer dan een stap in het maakproces. De directheid van het medium biedt de mogelijkheid om mysterieuze, parallelle werelden te scheppen die een luikje naar een andere tijd of een ander universum tonen. Op verleidelijke wijze wordt de kijker uitgenodigd om de wereld van de kunstenaar in te stappen.
MYSTERIEUZE TAFERELEN
Zo neemt kunstenaar Marcel van Eeden de aanschouwer mee in figuratieve tekeningen waarop alledaags aandoende situaties te zien zijn. Het bescheiden formaat van zijn werk en de subtiele details nodigen uit tot nadere inspectie. Zijn werk roept een mysterieuze sfeer op, als een snapshot uit een obscure film-noir uit de jaren 50. Als een meesterlijke verhalen-verteller schept Van Eeden een wereld waarin feit en fictie in elkaar overlopen.
Geïnspireerd door foto’s, tijdschriften en kranten van voor 1965 (het geboortejaar van de kunstenaar) zet hij het verleden naar zijn hand. Het figuratieve, verhalende element schept direct vertrouwen: het lijken waargebeurde scènes die in archieven zijn terug te vinden. Het zijn vensters naar het verleden, een glimp naar een tijd van weleer. Men zou haast vergeten dat de kunstenaar deze taferelen nooit zelf heeft aanschouwd. Terwijl dit gegeven juist een interessante spanning oplevert. De directheid en het intieme van de tekeningen suggereert een blik op de wereld door de ogen van de kunstenaar, maar niets is minder waar.
DETECTIVE
De geboortestad van Van Eeden speelt een terugkerende rol in zijn tekeningen, we zien vaak het Den Haag van voor 1965 als hoofdrolspeler. Zo dook Van Eeden voor een serie werken in het spiritisme, dat eind jaren 20 en 30 zijn hoogtijdagen beleefde in Den Haag. Als een detective achterhaalde hij via advertenties in de kranten van die tijd op welke adressen er seances werden gehouden. Gewapend met een adressenlijst vervolgde de kunstenaar zijn onderzoek naar archiefbeelden van deze huizen. Dit resulteerde in de creatie van een reeks werken op papier, waarop de huizen waar actieve spiritisten woonden te zien zijn. De kijker kan niet anders dan zich afvragen wat voor mysterieuze taferelen zich achter deze deuren hebben afgespeeld. Juist door alleen de locatie in beeld te brengen wakkert de kunstenaar de nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht aan.
DAN ZHU
Ook kunstenaar Dan Zhu roept een mysterieuze sfeer op in haar werk. Met name haar figuratieve aquarellen flirten met de droomwereld van het surrealisme. Zhu kiest herkenbare vormen uit de natuur (zoals planten of dieren) en gebruikt deze als bouwstenen van haar tekeningen. Zo stapelt ze in een van haar recente werken een aantal mosselen op elkaar die samen een nieuw, insect-achtig organisme vormen. De glimmende, semi-transparante schelpen bewegen zich zwevend voort, alsof de zwaartekracht op hen niet van toepassing is. Als ranke tornado’s schreiden de magische wezens over het zand. Met uitwaaierende voelsprieten verkennen ze hun omgeving, wellicht op zoek naar de enkele parels die op het strand te zien zijn. De rode vloedgolf die dreigend aan de horizon opwelt lijkt hen geheel te ontgaan.
SURREALISME
De magische sfeer in de werken van beide tekenaars past in de trend van een hernieuwde waardering voor het surrealisme. Zo speelde in de toonaangevende Biënnale van Venetië het dromenrijk een belangrijke rol. Ook in de prominente musea en beurzen is aandacht voor werken die refereren aan magie, fabels en alchemie. Het is geen toeval dat tekeningen en aquarellen hier goed vertegenwoordigd zijn. Met waterverf vloeien verschillende onderdelen van het werk in elkaar over en zijn er geen scherpe contouren. Ook door een zachte potloodtoets zijn de lijnen diffuus en kunnen mysterieuze schaduwen worden aangebracht.
Waar de afgelopen periode geëngageerde kunst en een formele vormentaal de boventoon voerde, lijkt er nu voorzichtig ruimte te komen voor het onderbewuste en het absurde. Poëtische werken die direct uit de gedachte- en fantasiewereld van de kunstenaar komen zijn in zwang. Met speelsheid, humor en een vleugje onheilspellendheid wordt de verbeeldingskracht van de kijker geprikkeld.
Nadine van den Bosch is kunsthistoricus en co-founder van Young Collectors Circle. Daarnaast werkt ze als curator en schrijver, adviseert ze kunstinstellingen over strategie en development en is ze kunstadviseur voor diverse (bedrijfs)collecties.
Meer lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.
