Joseph Mallord William Turner leefde in een uitzonderlijke periode. Hij werd in 1775 geboren in de eeuw van zeil en koets, maar stierf in de tijd van metaal en stoom. Anders dan andere kunstenaars had hij niet alleen enorm ontzag voor de natuur, maar ook voor de wetenschap en alle ontwikkelingen die daarmee gepaard gingen. Maar het meeste nog raakte hij niet uitgekeken op de zon, die vooral in later werk steeds vaker de hoofdrol kreeg. Twee iconische werken uit The Frick Collection New York komen dit najaar na ruim honderd jaar weer terug naar Engeland.
Turner groeide op in Convent Garden, Londen, als zoon van een barbier. Toen hij elf was stuurde zijn vader hem weg, waarschijnlijk vanwege de mentale staat van zijn moeder na het overlijden van zijn zus Helen in 1786. Later werd Turners moeder opgenomen in een gesticht waar zij stierf in 1804. Turner kwam bij een oom in Brentford terecht, een klein dorp ten westen van Londen aan de Thames. Gefascineerd door hoe het licht het water van de Thames raakte, zwierf Turner uren langs de rivier en documenteerde hij alles in zijn schetsboek. Turners vader hing de tekeningen en aquarellen in zijn etalage, waar het werk door klanten werd opgemerkt.
Al op 14-jarige leeftijd mocht Turner lessen bijwonen aan The Royal Academy of Arts, als jongste student ooit. En op 27-jarige leeftijd werd hij officieel lid van de Academy, aangenomen door schilder en president van de Academy Sir Joshua Reynolds. Zijn vader, waarmee Turner een hechte band had, stopte als barbier en assisteerde hem voortaan in zijn atelier. Reynolds wees Turner op 17e-eeuwse schilders als Claude Lorrain (1600-1682) en Willem van de Velde de Jongere (1633- 1707). Turner was ambitieus en streefde ernaar om op gelijke voet te komen als zijn voorgangers. Hij leerde schilderen volgens de heersende norm en de daarbij horende regels: geïdealiseerde zonovergoten landschappen met kleine gedetailleerde figuren op de voorgrond.
OP REIS
Turner had een sterke drang om de wereld vast te leggen in schetsboeken, waarvan hij er vaak meerdere op zak had. Vanaf 1792 maakte hij bijna elk jaar een grote reis. Eerst alleen in Engeland en Schotland vanwege de langdurige oorlog tegen Napoleon. Maar toen er in 1802 een wapenstilstand werd uitgeroepen reisde hij meteen naar het vaste land. Anders dan de meeste kunstenaars zette hij niet meteen koers naar Parijs, maar vertrok hij eerst naar de Zwitserse Alpen om daar de majestueuze bergen te aanschouwen. Hij wist wat de natuur hem te bieden had, zag de grootsheid, het sublieme en de nietigheid van de mens daar tegenover. Na zijn bezoek aan de Alpen reisde Turner door naar Parijs, waar hij oog in oog kwam te staan met werk van zijn idool Claude Lorrain. Er wordt gezegd dat hij tot tranen geroerd was en ‘zo zal ik nooit kunnen schilderen’ mompelde.
IDEAAL VS REALITEIT
Turner was een allround schilder die zeer gedetailleerd een havengezicht kon schilderen. Maar eigenlijk was hij niet op zoek naar het idealiseren van de natuur. Hij wilde zelfs niet de natuur precies naschilderen. Turner wilde zijn toeschouwers laten ervaren hoe allesverslindend de natuur kan zijn, terwijl het alsnog prachtig is om te zien. Na zijn reis door de Alpen schilderde hij bijvoorbeeld The Pass of Saint Gotthard Switzerland, (1803). Een schilderij met een diep ravijn met een grote wolkenpartij. Maar als we beter kijken zien we dat de kunstenaar in het midden van het schilderij een vaag silhouet schilderde, een schim die smekend knielt voor het kruis van Christus. De enorme rotswanden torenen dreigend boven hem uit en ineens krijg het schilderij lading. We voelen een vlaag van onrust omdat de wolken donderend dichterbij komen en de afgrond is zo diep en dichtbij. Door de figuur juist zo klein en vaag te schilderen accentueerde Turner de grootsheid van de rotswand en het onheil van de naderende storm. Turner verbeeldde de natuur in al zijn sublieme en machtige grootsheid en dat voel je.
In Harbour of Dieppe: changement de Domicile (1825) schilderde Turner geen dreigende storm maar de laatste, haast magische uurtjes van de dag. De zon is begonnen met dalen en alles lijkt te baden in een gouden gloed. In het schilderij neemt het licht niet alleen een groot deel van de lucht in beslag, maar ook van het water. Deze nadruk op de zon versterkte hij door het water te ‘omarmen’ met haven en stad. Op het punt waar de stad en de haven elkaar raken wordt het oog van de toeschouwer weer omhoog getrokken naar de zon, die daar in het volle zicht, de show steelt.
Verder lezen? Bestel een losse editie of haal hem in de winkel.
